Mga Biktima—Nag-atubang sa Mga Nakasala

ANG danyag: DWI Victims Panel sang Genesse County sa Upper New

York State. Ang eksena: Anom ka tawo, nga ginahugpong sang kasubo kag nagauyat sing mga retrato sang ila mga hinigugma, nga nagapakigbahin sa masakit nga tikang sa pagsukmat sa mga nagmaneho samtang hubog.

Ang masunod ginkutlo sa ila ginsiling, pinalip-ot sang Magmata!

Ang mga Biktima

Isa ka amay: “Amo ini ang amon anak nga si Eric. Isa gid sia ka halimbawa nga anak, palalahog kag palayuhom. Karon isa ako ka mamingaw kag masubo nga amay nga namatyan sing 17 anyos nga anak. Sa isa lamang ka pisok, nadula ang amon mga damgo, ang amon mga paglaum sa palaabuton, ang amon gugma​—bangod ginpatay sang isa ka hubog nga tsuper.

“Nagaupod ako sa akon asawa sa patyo. Amo na lamang ini ang nabilin sa amon. Ginabasa namon ang ginsiling ni Eric nga natigib sa lapida: ‘Mingawon gid ako sa inyo sa bug-os ko nga tagipusuon, kag nagalaum ako nga indi kita magbulagay; kag kon magbulagay man kita, mahibi ako bangod indi ko gid luyag magpaalam.’ Kag indi man namon luyag magpaalam.”

Isa ka hoben nga balo nga babayi: “Amo ini ang akon pamilya. Ang isa ka 22-anyos nga lalaki naghalin sa punsyon sang kasal nga nagasiling nga indi sia hubog. Sakay sa iya trak, nga madasig ang padalagan sa madulom kag wala masunari nga dalan, nakita niya ang nagapaandam nga sinyales apang wala ini pagsapaka, nian nagpadayon pa sia sa pagpadalagan walay sapayan sang sinyales sa pagpadulog kag ginbunggo kami. Ang masunod nga tinion nga madumduman ko amo sang magbalik ang akon animo nga nagabatyag sing daku nga kasakit sa akon dughan. Samtang ginatinguhaan ko nga muklaton ang akon mga mata, nasiplatan ko ang akon bana nga nagadungok sa manibela. Nabatian ko nga nagahibi ang akon bata. Madumduman ko nga namangkot ako, ‘Ano ang natabo?’

“Wala sing may nagsabat. Ang akon bana, si Bill, 31 anyos; ang akon kamagulangan nga anak nga lalaki, 6 anyos; kag ang akon kapid nga mga lalaki, 4 anyos, patay na. Ang lamang nga paglaum nga nabilin sa akon amo ang akon siam ka bulan nga bata nga babayi, nga naospital nga grabe ang samad sa ulo.

“Samtang nagahigda ako sa ospital, sadtong masubo kag maulan nga Mierkoles sang aga, ang akon bana kag tatlo ka bata nga lalaki ginlubong. Ginpamensar ko ang apat ka lungon, apat ka balibali nga kalawasan, apat ka tawo nga indi ko na makita liwat, mabatian, ukon matandog. Paano ako mabuhi?

“Ang akon bata nga babayi kag ako napilitan sa pag-umpisa sing bag-o nga kabuhi. Ginbaligya ko ang akon balay, bangod indi ko mabatas ang nagligad. Nabudlayan ako sa paglandas sang kamatuoran nga ang akon bana kag tatlo ka maambong nga mga bata nga lalaki yadto sa patyo. Ang tanan nga pag-ulikid, kabalaka, kag gugma, kulang sa pag-amlig sa ila. Indi ko mapabutyag sa mga pulong ang kasakit, kapaslawan, kag pagkawalay unod. Nangin malip-ot ang ila kabuhi.

“Ang tawo nga nagkutol sang kabuhi sang akon pamilya indi isa ka batinggilan nga kriminal ukon alkoholiko ukon nakasala na sang una​—isa ka kinaandan lamang nga tawo nga nagguwa sadto nga gab-i agod makigsosyal. Ginabayaran ko ining makahalawhaw nga bili bangod nag-inom kag nagmaneho ang isa ka tawo. Kabay nga indi gid ini matabo sa inyo ukon sa isa nga inyo ginahigugma.”

Isa ka iloy: “Rhonda Lynn ang ngalan sang akon anak nga babayi. Manuggradwar sia kuntani sa hayskol sang Hunyo 21. Sang Hunyo 10 nagakuha sia sang katapusan nga leksion sa iya pagtuon sa pagmaneho. Sadto nga adlaw duha ka indibiduwal nga naghalin sa sinalusalo kag nakainom sing todo ang naghimo sing iresponsable nga desisyon sa pagmaneho. Sa isa ka malip-ot lamang nga tinion, ginhimo nila yadto nga isa ka katapusan nga adlaw sa kabuhi ni Rhonda, subong man sang kabuhi sang iya manunudlo sa pagmaneho kag sang duha pa niya ka kaklase.

“Sadto nga hapon nakabaton ako sing tawag sa telepono nga nagasiling nga si Rhonda naaksidente. Ang pagdumdom ko dapat nga updan ko lang sia. Sang mag-abot ako sa ospital, wala ako gintugutan nga makita si Rhonda. Apang luyag ko mapat-od. Ginpakuha ko ang habol nga ginatabon sa iya. Ang iya guya nagbanog kag madamo sing bagras. Ginsali ko tulok ang iya matahom nga mga mata kag ginhuluhapulas ang iya butkon, apang wala ako sing mahimo sa iya nadugmok nga lawas. Ang lamang nga mahimo ko amo nga dapulayon ang iya matahom nga buhok. Wala sia sing reaksion. Wala na sia.

“Binudlayan ako sa pagsugid sa iya amay kag sa iya mga utod nga lalaki nga patay na sia. Ang amon mga inadlaw karon indi na subong sang una bangod sang makakulugmat nga pagkadula niya. Kon mahimo lang kuntani nga mahakos namon sia, mauyatan sia sing makaisa pa. Ang kabuhi indi na mangin subong sang una. Ang lamang nga nabilin sa amon amo ang mga memorya sang nagligad.”

Isa nga Nakasala

Isa ka hoben nga lalaki: “Ang akon sugilanon tuhay sa inyo nabatian. Nagsugod ini sang nagligad nga 23 ka bulan. Ginadumdom ko ini nga daw kahapon lamang. Ang akon nobya nagbowling sa isa ka liga sadto nga gab-i, gani namat-od ako nga mag-inom sing diutay samtang ginatan-aw sia nga nagahampang. Sa sulod sang masunod nga duha ka oras kag tunga nakainom ako sing lima ukon anom ka baso sang serbesa. Napensar ko nga ako ang may salabton, gani naghulat ako sing isa ka oras antes magmaneho pauli.

“Sang mga 30 minutos na ako nga nagamaneho pauli, may isa ka ambulansya sa dalan, kag may isa ka tawo sa tunga sang dalan nga nagatrapiko. Ulihi na sang makita ko yadto nga tawo. Nagtinguha ako sa paglikaw kag sa pagpreno. Sang mabuka ang kristal sa atubang sang akon salakyan, nakasiling ako sa akon kaugalingon: ‘Kabay nga usa lang ukon ido kuntani!’ Apang nahibaluan ko nga indi. Nagguwa ako sa salakyan kag ginkadtuan sia, nga nagasinggit, ‘Naano ka? Naano ka?’ Wala sia magsabat. Madumduman ko nga nagtindog ako nga nagaduko sa iya kag ginatan-aw ang iya guya. Makahaladlok gid yadto.

“Ang mga polis sang estado nag-abot kag ginpamangkot ako sing mga pamangkot. Nian nagsiling sila: ‘Tuman sa imo ka kooperatibo, apang daw lain ang imo panglakat kag panghambal. Nakainom ka bala?’ Gindala nila ako sa estasyon sang polisiya kag gintestingan ako. Ang resulta 0.08 [nga kadamuon sang alkohol sa dugo nga batok sa kasuguan sa kalabanan nga bahin sang Estados Unidos]. Indi ako makapati nga nagakatabo ini sa akon. Wala gid ako maghunahuna nga matabo ini sa akon. Apang, karon ginaatubang ko ang akusasyon nga negligent homicide, DWAI [Driving While Ability Impaired].

“Isa na lang ka bulan kag mabaton ko na kuntani ang akon sertipikasyon sa pagtudlo. Hunahunaa kon paano ginatamod sang katilingban ang mga manunudlo. Ginapaabot nila nga sila wala sing mantsa sa moral. Amo sina anay ang ginapanikasugan ko, kag karon madula ko ina tanan.

“Ginhatagan ako sing isa ka tuig nga probation, nadula ko ang akon lisensya sa pagmaneho sing 19 ka bulan, ginmultahan ako sing 250 dolyares, nabilanggo ako sa duha ka adlaw, nagserbisyo ako sa komunidad sing 600 ka oras, kag siam ka semana nga nagtambong ako sa kurso sang paglaygay batok sa alkohol. Kapin pa sa sina, madumduman ko ang mga gab-i nga nagamata ako nga nagapalangurog, kag ang ginapamensar ko amo ang guya sadto nga tawo. Kag dapat ako magpauli kag atubangon ang tanan ko nga mga abyan kag pamilya. Daw isa yadto ka mabudlay nga pagpanikasog sa pagpadayon sang akon kabuhi. Indi ako sigurado kon takus ini sini. Dapat ako magbalik sa pagtudlo sa mga estudyante kag tulukon yadtong tanan nga kabataan. Indi ko malikawan nga indi magpalibog kon pila sa ila ang nakahibalo sang nahimo ko. Kag indi ako mapahamtang kag naugot gid ako sa akon kaugalingon sa ginhimo ko sa pamilya sadto nga tawo.

“Sang gab-i sang aksidente, ginhimo ko ang pinakamabudlay nga butang nga dapat ko himuon sa akon kabuhi​—tawgan ang akon iloy kag sugiran sia, ‘Mom, nakapatay ako sing tawo sa aksidente. Kinahanglan ko nga sugaton ako pauli.’ Pag-abot niya, naghaksanay kami kag naghibi. Indi ko handum nga maagihan ang naagihan ko bisan sang akon pinakamalain nga kaaway. Mga tawo nga nagainom kag nagamaneho​—isa ina ka problema nga luyag ko sila buligan. Kon maglakat na kamo gikan sa sini nga miting, dumduma kami. Indi gid kami pagkalipati.”

Naghinakop ang Grupo sang mga Humalambal

Si Patricia Johnston, ang manugpahituhog sining grupo sang mga biktima, naghinakop paagi sa iya makapasubo nga eksperiensia tuhoy sa pagkaaksidente sang iya alkoholiko nga amay. Sia nagsiling: “Kon masulod ko lamang sa botelya ang kasubo nga ginatuga sang alkohol kag mainom ini sa katapusan, indi na kinahanglan liwat ang isa pa ka programa kaangay sini!”

Bilang hingapusan, ang tsirman namangkot kon may yara luyag mamangkot. Wala sing ginpamangkot. Apang madamo nga may luha sa ila mga mata ang nagsiling: “Indi mo na ako mabatian liwat nga nagainom kag nagamaneho.”

Ang tion lamang ang magasugid kon ano ang mangin resulta sining grupo sang mga humalambal sa pag-apektar sang kadamuon sang gindakop nga mga nakasala nga nagabalik sa dalan agod magmaneho liwat nga nakainom. Apang ang nagahimo sa problema nga makahaladlok gid amo ang madamo, ang minilyon, sang mga nagamaneho sa dalan nga nakainom kag wala madakpi.

Ginpakita sang mga report gikan sa Bureau of Justice Statistics sang Department of Justice sang E.U. nga sa sulod sang isa ka tuig nga nagligad, halos duha ka milyon ka tawo ang gindakop bangod sang DUI (Driving Under the Influence). Apang ginpakita man sang estadistika nga sa tagsa ka gindakop bangod sa DWI (Driving While Intoxicated), tubtob sa 2,000 pa ang mahimo wala mamutiki sa mga duog nga wala ginabantayan, nga nagahulat sa pagpangita sing mga biktima.

Ano ang nagtuga sang kahimtangan nga nagapukaw sang makamamatay kag iresponsable nga buhat? Ngaa padayon gihapon ang pagpakig-away batok sa pag-inom kag pagmaneho apang wala nagadaug? Usisaon naton ang pila sang mga sabat.

[Piktyur sa pahina 7]

Pag-arte liwat sang nakasala nga nagaatubang sa grupo sang mga biktima