Pagbantay sa Kalibutan

Malain ang Pagsugod sang 1991

Binug-atan ang mga organisasyon sa pagbulig bangod sang paagisod nga mga kalamidad sa bug-os nga kalibutan sa sulod sang una nga pila ka bulan. “Wala pa matabo sugod sang matapos ang Inaway Kalibutanon II nga tuman kadamo nga tawo sa tuman kadamo nanuhaytuhay nga mga kontinente ang ginhapay,” siling sang U.S.News & World Report. Ang Soviet Georgia gintay-ug sang tatlo ka linog. May isa man sa Costa Rica kag sa Panama. Gintapan sang buhawi sa Estados Unidos ang mga bahin sang Kansas kag Oklahoma. Ginwaswas sang bagyo nga may madlos nga 230 kilometros por ora ang Bangladesh sing walo ka oras, nga nagpatay sing dimagkubos 125,000 ka tawo kag minilyon ang nadulaan sing balay. “Lakip pa ang mga problema sa rehiyon sang Persianhon nga Gulpo kag sa Aprika, nga sa diin 14 milyones ka mga Etiopianhon kag mga Sudanenhon ang yara sa katalagman bangod sang gutom, ining bag-o nga mga trahedya naghimo sang mga organisasyon nga manglaghap,” report sang magasin. Ang isa ka opisyal sang Red Cross nagsiling: “Ambot kon ano ang mabugtawan ko sa masunod.”

Mga Napatay sa Linog

Ang napatay sa linog sang nagligad nga tuig subong kadamo sa napatay sa nagligad nga napulo ka tuig. Suno sa Geological Survey sang E.U., kapin sa 52,000 ang napatay sa linog nga ginreport sang 1990, kon ipaanggid sa mga 57,500 nga napatay sa linog sa ulot sang 1980 kag 1989. Amo ini ang pinakadamo nga napatay sa sulod sang isa ka tuig sugod sang 1976. Ang kalabanan nga napatay natabo sa isa lamang ka linog nga may kasangkaron nga 7.7 nga nagbunal sa Iran sang Hunyo, nga nagpatay sing ginabanta nga 50,000 kag naghalit sing 60,000 pa. Ang report naglista sing 68 ka mabaskog nga linog para sa nagligad nga tuig, labaw sing 8 sang sa nagligad pa nga tuig.

Mga Estudyante sa Parmasiya kag ang Pag-abuso sa Droga

Ang mga estudyante sa parmasiya sa una nga tuig nga nagaeskwela sa University of Texas sa Austin sa Estados Unidos ginsugiran nga sa bug-os nga pungsod, ang mga estudyante sa parmasiya amo ang may pinakamataas nga kadamuon sang nagaabuso sa droga sa tanan nga eskwelahan nga nagahanas sing mga estudyante para sa isa ka propesyon. Ngaa? “Ambot kon ngaa,” siling sang Kabulig nga Administrador sa Parmasiya nga si Arlyn Kloesel. “Apang ang mga propesyon nga may kaangtanan sa pag-atipan sa mga tawo may huyog sa pagganyat sa sahi sang mga tawo nga may huyog sa pag-abuso sa droga. Kag indi ini mapigaw nga estudyante. Sa masami amo ang maalam nga estudyante, ang lider nga estudyante . . . ang sa ulihi nagadangat sa sini nga problema.” Ang mga estudyante ginlaygayan nga antes mabuligan sing nagakaigo ang mga addict ukon mga alkoholiko, dapat nila batunon nga sila may problema sa sini kag dayon mangin handa sa pagpabulig.

Nagadamo ang Masingki nga Krimen sa Estados Unidos

“Ang masingki nga krimen, nga ang kalabanan sini may kaangtanan sa droga, nagadugang sa halos tanan nga siudad sa Amerika,” siling sang Newsweek nga magasin. “Ang mga pusil, lakip ang pangmilitar nga mga hinganiban, yara halos bisan diin​—bisan sa mga kamot sang mga kabataan.” Ang pagpatay may bag-o nga rekord sang nagligad nga tuig. Ginabanta nga 23,200 ka tawo ang ginpatay, 60 porsiento sini paagi sa pusil. “Sa sulod sang kada 100 ka oras tatlo ka beses ang kalabawon sang mga pamatan-on nga lalaki ang nagakadula sa aton mga kalye sang sa ginpatay sa sulod sang 100 ka oras sang inaway sa duta sa Persianhon nga Gulpo,” panganduhoy ni Sekretaryo Louis Sullivan sang Health and Human Services. Amo sini walay sapayan sang kamatuoran nga ang Estados Unidos amo ang may pinakamataas sa kalibutan nga kadamuon sang mga bilanggo nga 426 ka bilanggo sa kada 100,000 ka pumuluyo. Ang pagpatay amo karon ang nagapanguna nga kabangdanan sang kamatayon para sa itom nga mga kalalakin-an sa ulot sang edad nga 15 kag 24. Ngaa nagdugang sing subong sini ang krimen? Suno sa mga eksperto, “ang krimen nagadamo kon ang pagkontrol sa katilingban​—ang pamilya, ang iglesia, ang palibot, kag ang tanan dimakita nga mga higot sang isa ka komunidad​—mapukan,” siling sang Newsweek.

Pag-atipan sa Panglawas sang mga Sapat

Ang kalibutan sang pagbulong sa mga hinuptanan nagalakip sing tanan nga butang halin sa “masibod nga operasyon tubtob sa ginadumalahan nga programa sa pagkontrol sang kabug-aton, pag-atipan sa mga ngipon kag paglaygay tuhoy sa panimuot,” report sang The Toronto Star. “Tuman ka gasto ang maghupot sing hinuptanan karon,” siling sang isa ka nars. Ang pagbulong sa nabali nga tiil sang isa ka daku nga ido nagabili sing kapin sa $700 (Canadian). Mangin handa sa pagbayad sing $800 kag sing kapin pa sa pagpabulong sang nagabanog nga atay. Ang pag-ilis sing batobato nagabili sing labaw sa $5,000. Ang paglaygay tuhoy sa panimuot nagabili sing $100 kada oras. Ang mga serbisyo para sa panglawas sang mga sapat nagalakip man sing mga ward nga balataan, mga pasilidad para sa intensive care, paggamit sing acupuncture, electrocardiogram, pagkuha sa katarata, paghimo sing root-canal sa ngipon, kag insurance pa gani para sa mga sapat.