Pagbantay sa Kalibutan

Mga Sentro sang Voodoo sa Publiko nga mga Patyo

Gin-aprobahan kasan-o lang sang konseho sang siudad kag sang meyor sang São Paulo sa Brazil ang libre nga paggamit sang lugar sa mga patyo sang banwa nga mangin “mga sentro sang voodoo,” suno sa Jornal da Tarde. Ang mga kontra sa sini nagprotesta batok sa sining mga sentro, nagasiling nga gamiton sang Afro-Brazilian nga mga sekta ang mga patyo sa paghimo sing makasiligni nga paghalad sing mga sapat. Lakip sa mga mga sapat nga nakit-an nga gin-abusuhan, gin-utod-utod, ukon ginpatay amo ang magagmay nga mga ido nga ginlubong nga buhi sa sulod sang dalagku nga mga sapat kag mga kuring kag mga ido nga linukat ang mga mata. Ang isa ka opisyal sang gobierno nagsiling nga ang mga sekta wala magkari sa Brazil sing kinabubut-on kundi nga ang mga ulipon nga nagabuhat sining mga rito gindala sing pilit gikan sa Aprika. Bangod sining rason, siling niya, ang mga sekta sang voodoo dapat tahuron.

Nagapadayon ang Pagpamatay

Suno sa JAMA (Journal of the American Medical Association), ginabulubanta nga sang Inaway Kalibutanon I, indi maglabaw sa 19 porsiento sang katawhan nga napatay sa inaway mga sibilyan. Sang Inaway Kalibutanon II, halos 50 porsiento sang mga napatay sa inaway mga sibilyan. Sugod sadto, mga 150 ka inaway ang natabo sa bug-os nga kalibutan. “Ginabulubanta,” siling sang JAMA, “nga kapin sa 80 porsiento sang 20 milyones nga napatay kag sang 60 milyones nga napilasan mga sibilyan, madamo sa ila mga kabataan. Sa nagligad nga dekada lamang, ginabulubanta nga 1.5 milyones ka kabataan ang napatay kag kapin sa 4 milyones ang nahalitan sang inaway.”

Balatian kag Kamatayon

Sa bug-os nga kalibutan, mga 50 milyones ka tawo ang nagakapatay kada tuig. Sa sini nga nagakamatay, 46.5 milyones ang direkta nga may kaangtanan sa balatian, suno sa WHO (World Health Organization). Ang makalalaton kag bangod sa parasito nga mga balatian nagapatay sing 17.5 milyones ka tawo kada tuig. Ang mga balatian sa tagipusuon nagapatay sing mga 12 milyones. Ang kanser nagapatay sing kapin sa lima ka milyon. Si Hiroshi Nakajima, direktor-heneral sang WHO, nagsiling: “Ang trahedya amo nga sa dimagkubos 20 milyones ka kamatayon kada tuig ang sarang matapna paagi sa napauswag nga mga sistema sa pag-atipan sa lawas, pagkamatigayon sang kinahanglanon nga mga bulong kag mga bakuna, mas maayo nga estilo sang pagkabuhi kag edukasyon.”

Mga Kuring kag mga Pispis

Ginabulubanta sang mga mananalawsaw nga sa Wisconsin, E.U.A., lamang, ang mga kuring sa balay mahimo nga makapatay sing kapin sa 19 milyones ka pispis sa isa ka tuig. Ginapakita sang isa ka pag-usisa sa Britanya nga ang lima ka milyon ka kuring sa balay nagapatay sing mga 20 milyones ka pispis kada tuig. Sa Australia, ang mga opisyales sang banwa sa Sherbrooke Shire nagmando sa mga pumuluyo nga taguon sa sulod sang balay ang ila mga kuring kon gab-i, nga may multa nga $100 para sa mga magalapas, sa panikasog nga tapnaon ang pagpamatay sa tumalagsahon nga mga pispis. Sa Estados Unidos, mga 35,000 ka kuring ang nagakabun-ag kada adlaw. Apang suno sa report sang National Wildlife, “nasapwan sang pagtuon sa Wisconsin nga 94 porsiento sang mga tag-iya sing kuring ang maluyag nga may nagakanta nga mga pispis sa ila propiedad kag 83 porsiento ang maluyag nga may palangayamon nga mga pispis, apang 42 porsiento lamang ang handa nga buhinan ang kadamuon sang ila mga kuring para sa kaayuhan sining ilahas nga mga espesyi.”

Isports kag Panglawas

Ang mga eksperto nagapaandam nga ang pagpilit sa lawas sa isa ka indi naanaran nga pagpamuwersa makapamasakit sa imo. Ang The European nagreport: “Ang pagpanalawsaw sang medikal nga mga sientipiko nagpahayag nga ang nagapanguna nga mga humalampang mas madali tapikan sangsa iban nga tawo sang mga viral infection subong sang kataro, palanakit sang tutunlan kag mga iwit-iwit.” Si Klaus Braumann, isa ka manuglaygay sa medisina sang German Olympic team, nag-interbyu sa 481 ka nagapanguna nga mga humalampang sang Alemanya. Suno sa adlaw-adlaw nga pamantalaan nga Süddeutsche Zeitung, nasapwan niya nga sila “ginatubuan sing iwit-iwit sa bibig sing apat ka beses ang kasunson sangsa kinaandan nga populasyon.” Bisan pa ginabulubanta nga sa Alemanya mga 10 porsiento sang populasyon ang ginatubuan sing iwit-iwit kon kaisa, nagakatabo ini sing mga 50 porsiento sa tunga sang nagapanguna nga mga humalampang. “Ang tagsa ka pagpanikasog sang lawas nga nagalabang sa isa ka limite makapaluya sang ikasarang sang lawas sa pagbato sa balatian,” siling ni Heinz Liesen, isa ka eksperto sa medisina sa isports.

“Makalilibog nga Kabuganaan”

Sa isa ka sinapol kasan-o lang sa Geneva, Switzerland, duha ka ahensia sang NU ang nagpahibalo nga magabuligay sila sa “isa sang pinakadaku nga mga aksion batok sa bug-os kalibutan nga malnutrisyon.” Ang adlaw-adlaw nga pamantalaan sang Paris nga Le Monde nagreport nga ang Food and Agriculture Organization kag ang World Health Organization nagsiling nga magahikot sila sa paglandas sang ginatawag nila nga “makalilibog nga kabuganaan.” Bisan pa ang duta nagapatubas sing bastante nga kalan-on sa pagpaayaw sa nutrisyonal nga mga kinahanglanon sang bug-os nga pamilya sang tawo, ang suplay wala ginapanagtag sa isa ka paagi nga nagahisanto sa sining mga kinahanglanon. Sa Aprika, ang kabuhi sa adlaw-adlaw sang 40 milyones ka tawo yara sa katalagman bangod sang tiggulutom. Ang malnutrisyon nagaapektar sa 192 milyones ka kabataan, kag 40,000 sa ila ang nagakapatay kada adlaw.

Wala Ginahungod nga Pagtudlo

“Kon nagapanigarilyo ang mga ginikanan, mahimo gid nga sundon sang ila kabataan ang ila halimbawa,” siling sang pamantalaan sa Paris nga Le Figaro. Ang isa ka pag-usisa kasan-o lang sa kapin sa 10,000 ka Pranses nga pamatan-on halin sa 11 pa 18 anyos ang edad nagpahayag nga halos beinte-singko porsiento sa ila ang regular nga nagapanigarilyo​—buot silingon nagapanigarilyo sila sa dimagkubos makaisa sa kada adlaw. Ginpahayag sang pag-usisa nga sa tunga sang nagapanigarilyo nga mga pamatan-on, kapin sa 50 porsiento ang may mga amay nga nagapanigarilyo. Ginpakita man sini nga halos 72 porsiento sang mga pamatan-on nga regular nga nagapanigarilyo ang nagahandum nga kuntani makauntat sila.

Nabuhinan nga Pagtahod sa mga Tigulang

Ang populasyon sang mga tigulang sa Asia nagadamo sing daku. Sa Hapon ginapaabot sang iban nga ang kadamuon sang mga tawo nga nagaedad sing 65 anyos kag tigulang pa magadugang halin sa 15.5 milyones karon tubtob sa 32 milyones sa sulod sang masunod nga 30 ka tuig. Suno sa Asiaweek, 1 sa kada 4 ka Hapones ang magatigulang sa tuig 2020. “Kapin sa 9% sang mga taga-Singapore ang nakalab-ot sa ila ika-60 nga kaadlawan. Kag sa pagbag-o sang siglo, mga 1.5 ka milyon nga mga taga-Malaysia ang makalipikar subong senyor nga mga banwahanon,” dugang sang Asiaweek. Ining pagdamo nagaabot sa tion nga ang dumaan nga mga tradisyon sa pag-atipan kag sa pagtahod sa mga tigulang nabuhinan. Si Henry Lim, isa ka sumalakdag sang senyor nga mga banwahanon sa Singapore, nagsiling: “Ang pagtahod sa mga tigulang nagaluya.” Gindugang niya nga sa masami ang mas bata nga katawhan “may kapin nga tion para sa poodle sangsa ila mga ginikanan.

Isa ka Maayo nga Negosyo

Sa Argentina, ang mga report tuhoy sa ginahalad nga mga sapat kag mga tawo nagpabalaka sa mga tawo. Suno sa Clarín, may yara 5,000 ka sekta sa Argentina, ang madamo sini nagapanalawsaw sa espiritismo, Satanismo, kag sa iban pa nga mga porma sang okultismo. Ang paggamit sing mga imahen talalupangdon sa madamo sining mga sekta. Sa Buenos Aires indi tumalagsahon nga makita ang mga balaligyaan nga nagapasundayag sang mga imahen ni Jesucristo kag sang Katoliko nga “mga santo” sa pareho nga mga istante upod sa mga estatwa sang mga demonyo. Ang isa ka popular nga imahen nakilal-an nga “Lucifer, ang Daku nga Kapitan kag ang pinakamalain sa tanan nga mga dios sang kalautan.” Ang Clarín nagsiling nga ang suplayer sining sataniko nga mga imahen amo man ang nagasuplay sing Katoliko nga mga imahen. Ang isa ka tag-iya sang balaligyaan nagbaton nga ang pagbaligya sing Katoliko nga mga imahen kag sing sataniko nga mga imahen isa ka “maayo nga negosyo.”

Kahadlok sa mga Pasyente

Ang kahadlok nga basi matapikan sang mga balatian gikan sa ila mga pasyente mahimo nga nagaapektar sing daku sa panimuot sang mga manugbulong, suno sa The New York Times. Madamo nga doktor ang nahadlok nga matapikan sila sing AIDS ukon hepatitis paagi sa aksidente nga pagtuslok ukon pagpilas sa ila panit sang medikal nga mga instrumento samtang ginabulong ang mga pasyente. Maathag nga may pamatuod ining kahadlok. Ang pag-usisa nga ginhimo sa isa ka ospital sang Siudad sang Nueva York nagpahayag nga mga 60 porsiento sang mga doktor nga regular nga nagabulong sang mga pasyente nga may anos ang nalatnan man sini nga balatian. Subong man, kada tuig mga 12,000 ka manugbulong ang ginalatnan sing hepatitis sang ila mga pasyente. Sugod sang magsugod ang AIDS nga epidemia, mga 47 ka manugbulong sa Estados Unidos ang nalatnan sini nga balatian sang ila mga pasyente.

Bunga nga Malam-on kag Kanser

“Magmama ukon indi . . . amo ina ang problema.” Ang problema, may kaangtanan sa pagmama sing bunga, ginpautwas sa Post-Courier, isa ka pamantalaan sa Papua New Guinea. Si Dr. Barrie Milroy, isa ka espesyalista nga manugbusbos nga may eksperiensia sa pagbulong sa mga nagamama sing bunga, nagsiling nga “daw subong bala nga ang duha ka daku nga problema sa Papua New Guinea amo ang lapnag nga malaria kag ang kanser sa baba, ang ulihi may direkta nga kaangtanan sa pagmama sing bunga.” Bisan gani ang mga bata nalakip sa madamo nga palamama sing bunga. ‘Kon ang isa nagamama sing bunga, isa ini ka problema indi kon bala, kundi kon san-o, inang isa tapikan sing kanser,’ siling ni Dr. Milroy. Nagdugang sia nga kon indi mag-untat ina nga mga tawo, “indi sila mabuligan sing maayo sang medisina.”

Malalangon nga mga Manughuwad

“Isa ka butang nga ang huwad nga kuwarta makalusot sa walay hinalung-ong nga bumalakal ukon bisan sa teller sang banko. Lain naman nga butang nga maniobrahon ang masibod nga kasangkapan para sa kuwarta sa Federal Reserve,” siling sang The Wall Street Journal. Apang, may nagaimprinta sing papelon nga $100 sang E.U. nga amo gid sina ang ginahimo. Gintawag nga “tumalagsahon kaayo,” ang huwad nga kuwarta hinali nga naglinutaw sa bug-os nga globo. Ang mabudlay nga estilo sang pag-imprinta nga nagagamit sing nagaulbo nga impresyon, ang halin sa tela nga papel upod ang tanda nga pula kag asul nga mga nahot, kag ang tuhay nga magnetiko nga tinta nailog tanan sing sampaton. Ang huwad nga mga kuwarta tuman kaayo nga sa baylo nga sundon ang kinaandan nga paagi sa pagsukot sa mga banko tungod sa huwad nga mga kuwarta nga ginapaguwa nila, ginabaton sang gobierno sang E.U. ang kapierdehan. Ang iban nga mga opisyales nagakahangawa nga basi ang huwad nga mga kuwarta binuhatan sang isa ka grupo sang mga terorista ukon sang isa ka dimainabyanon nga gobierno sa luwas.

Kamatay Bangod sa Hapo Nagadugang

“Ang kadamuon sang mga tawo nga nagakapatay bangod sa hapo [sa Alemanya] nagdugang sing hinali,” siling sang adlaw-adlaw nga pamantalaan nga Süddeutsche Zeitung. Suno sa Aleman nga organisasyon nga Respiratory Tract League, sang 1991 kapin sa 5,000 ka tawo ang napatay bangod sang mga balatian sa respiratoryo sa sina nga pungsod. Sang tungatunga sang dekada 70, ang kadamuon mga 2,000 kada tuig. Mga 20 milyones ka pumuluyo sang Alemanya ang nagaantos sa alerhiya, 1 sa 3 bangod sa mga alerhiya sa respiratoryo.