Pagbantay sa Kalibutan
Relihion sa Canada
“Ang mga taga-Canada nagabiya sa ila relihion sa kadamuon nga wala sing katulad,” report sang The Vancouver Sun. Katunga sang mga adulto sa Canada ang wala gid nagasimba ukon nagasimba lamang kis-a kada tuig. Ginapakita sang estadistika kasan-o lang nga sang nagligad nga napulo ka tuig, ang kadamuon sang mga taga-Canada nga nagasiling nga wala sila sing relihion halos nagdoble. Si Jim Hodgson, kaupod nga sekretaryo sang ekumeniko nga edukasyon kag komunikasyon para sa Canadian Council of Churches, nagsiling: “Madamo nga katawhan ang nagakabig sa materyalismo kag paggamit sa materyal nga mga butang subong amo ang ila pangganyat sa kabuhi.” Nagdugang pa sia nga “ang mga duog nga balaklan mahimo nga mas importante pa sa simbahan sa kabuhi sang kalabanan nga katawhan.”
Bag-o nga Kapital sang Nigeria
Sa sulod sang nagligad nga 77 ka tuig, ang Lagos amo ang kapital sang Nigeria. Apang sang Disiembre 12, 1991, ang presidente sang Nigeria nga si Ibrahim Babangida kag ang iya asawa nagpaalam sa nagahugyaw nga kadam-an sa Lagos, nagsakay sa eroplano, kag naglupad sing 500 kilometros padulong sa Abuja, nga opisyal nga ginproklamar subong bag-o nga kapital sang pungsod. Ang desisyon nga sayluhon ang lingkuranan sang gobierno sa Abuja ginhimo sang 1976 sa tion nga bugana ang langis sa Nigeria. Suno sa magasin nga Newswatch sang Nigeria, ang ginbangdan sang desisyon amo ang handum nga ibutang ang kapital sa sentro sang pungsod kag likawan ang kagutok sa Lagos.
Ang Tigpalamangag nga Krisis sang Australia
“Ang kaumhan sang Australia nagaantos sang iya pinakagrabe nga krisis sa sulod sang halos 50 ka tuig,” siling sang The Weekend Australian Review sang Sydney. Sang katapusan sang Oktubre 1991, gindeklarar sang estado sang New South Wales nga 65 porsiento sang duog sini ang may tigpalamangag. Sa aminhan, ang kaingod nga Queensland nagdeklarar nga kapin sa dos-tersia sang estado ang naapektuhan sang tigpalamangag. Sang magsulod ang kontinente sa iya pinakaulihi nga tig-ilinit, 60 porsiento sang sidlangan nga Australia ang nagrehistro sing kubos sa kinaandan nga ulan sa sulod sang madamo nga bulan, kag ang iban nga duog nagareport sang ila pinakadiutay nga ulan sa rekord. Ang Review nagsiling nga “ang pamangkot amo kon bala amo ini Ang Pinakagrabe: ang isa sa 100 ka tuig nga tigpalamangag.”
Indi Maayo sa Lawas nga Modelo
“Ang modelo nga katahom nga ginapatinguhaan karon sa mga babayi sa masami indi kinaugali, indi posible nga matigayon, kag indi maayo sa lawas,” suno sa report kasan-o lang sa Tufts University Diet and Nutrition Letter. Sa panulok sang madamo nga babayi karon, ang katahom indi mapain sa kaniwangon. Ginasakdag sang media ini nga talaksan paagi sa paggamit sing tuman kaniwang nga mga modelo. “Apang,” subong ginapatalupangod sang report, “indi lamang ang mga babayi indi mahimo nga mangin kaangay sang maayo-lawas nga mga lalaki, indi ini mahimo sang kalabanan bisan ano pa ang ila himuon.” Ang mga babayi daw kinaugali nga nagasupot sing kapin nga tambok sang sa mga lalaki; ang kalabanan nga mga lin-ay wala ginaabtan sing pamulanon sa una nga tion tubtob mga 17 porsiento na ang tambok sa ila lawas. Ang pagbusong nagadugang man sing tambok sa lawas. Sa amo, madamo sang gulanggulang na nga mga babayi, walay sapayan sang kultura ukon pungsod, ang nagadala sing halos 40 porsiento sang kabug-aton sang ila lawas sa tambok.
Pagpahinay sa Pagdamo sang Populasyon
Sang tungatunga sang 1991, ang populasyon sang duta nakalab-ot sa 5.4 bilyones. Kon magpadayon ini sa karon nga kadasigon, siling sang report nga State of World Population 1991, ang populasyon sang kalibutan makalab-ot sa napulo ka bilyon sa tuig 2050. Ang UNFPA (UN Fund for Population Activities) nagaplano sa pagpahinay sining pagdugang—labi na sa Aprika nga sa diin may yara, sa promedyo, 6.2 ka pagkabun-ag sa kada babayi. Ang tulumuron sang UNFPA para sa tuig 2000 amo nga dugangan pa ang paggamit sing modernong mga metodo sa pagkontrol sang pamata sing 50 porsiento sa bug-os nga kalibutan. Ang paglab-ot sining tulumuron magabili sing $9 bilyones kada tuig, suno sa UNFPA. Ginatamod sang iban ining gasto nga mapuslanon. Halimbawa, ang opisyal nga mga kalkulasyon sa India nagapakita nga sugod sang 1979 mga 106 milyones ka pagkabun-ag ang napunggan paagi sa paggamit sing pagkontrol sang pamata. Nakapakinot ini sing $742 bilyones sa gasto sa edukasyon kag maayong lawas.
Reputasyon sang mga Klero
Suno sa EPS (Ecumenical Press Service), ahensia sang balita sang World Council of Churches, ang surbe kasan-o lang nagpakita nga ang reputasyon sa publiko sang mga klero sa Alemanya “nagnubo sing daku.” Ang EPS nagasiling nga ang serbisyo sa impormasyon sang German Evangelical Alliance nagsiling nga “sa una nga tion ang mga ministro sang iglesia wala nalakip sa nagapanguna nga napulo ka propesyon nga may pinakamataas nga reputasyon.” Sugod sang 1987, ang mga klerigo sa Sidlangan nga Alemanya anay nagnubo sa posisyon nga ika-numero 19 sa listahan sang 25 ka propesyon nga ginsurbe, samtang ang ila mga kaupod sa Nakatundan nga Alemanya anay nagnubo halin sa posisyon nga ika-numero 5 tubtob sa posisyon nga ika-numero 12.
Kanser sa Suso sa mga Lalaki
Ang isa ka lalaki nga taga-Provo, Utah, E.U.A., nagsulat sa American Health nga magasin kag namangkot: “Posible bala nga kanseron sa suso ang isa ka lalaki?” Ang sabat amo: “Huo, apang malaka gid ini.” Sa kapin sa 170,000 ka bag-o nga mga pasyente nga may kanser sa suso nga ginpaabot sa Estados Unidos sang 1991, mahimo nga mga 900 lamang ang lalaki. Ang mga kabangdanan para sa mga lalaki nga ginlista sang magasin amo ang: “maragtas sang pamilya tuhoy sa kanser sa suso sa mga lalaki; Klinefelter’s syndrome, genetiko nga balatian nga naangot sa gynecomastia (pagdaku sang suso); kag hyperestrogenism, ang pagpatubas sing sobra nga estrogen.” Ang American Health nagpadayon sa pagsiling nga “sanglit ang kanser sa suso sa mga lalaki masami nga grabe na antes matukiban, ang masami nga ginarekomendar sang mga doktor amo ang pagkuha sini.”
Dugo kag Balatian
Ang ministro sa panglawas sang Indonesia nagasiling nga subong kadamo sa 2,500 ka tawo sa pungsod ang mahimo nga tapikan sing AIDS, report sang The Jakarta Post. Ang publiko sang Indonesia dugang nga nakahangop sang katalagman sa AIDS. Ginabaton nga ang makahaladlok nga balatian mahimo maglapta paagi sa pagpatughong sing dugo, pinasahi nga panikasog ang ginahimo agod testingan ang dugo nga suplay sang Indonesia. Ang The Jakarta Post nagareport nga wala pa sing HIV ang nasapwan sa bisan ano nga sampol sang dugo nga gindonar. Apang, ang Indonesian Red Cross nakasapo sing syphilis spirochete kag Hepatitis B nga virus sa 2.56 porsiento sang gindonar nga dugo nga natestingan na tubtob sa karon.
Tiposo Halin sa Tanum
Ang mga elepante yara sa bibi sang bug-os nga pagkadula bangod sang pagkinahanglan sa tiposo sini. “Karon gikan sa rain forest sang Bagatnan nga Amerika naghalin ang isa ka kinaugali nga produkto nga mahimo makabuhin sina nga pagkinahanglan,” siling sang International Wildlife nga magasin. “Ginatawag ini nga tagua, kag, indi kaangay sang mga bangkil sang elepante, nagatubo ini sa mga kahoy.” Ang tiposo halin sa tanum ginahimo gikan sa mala kag pinahining nga mga bunga sang palma sa Bagatnan nga Amerika. Kon makortehan na, kaanggid gid ini sa tiposo halin sa sapat kon tulukon kag kon hikapon, kag nailog pa gani sini ang pagkabuhubuhuon sini. Wala sing duhaduha nga amo kon ngaa ginatawag ini nga Phytelephas—“elepante nga tanum.” Ang lamang nga disbentaha sini amo ang iya kadakuon, sulusubra lang diutay sa 2.5 sentimetros, nga nagalimite sang mga butang nga sarang mahimo gikan sa sini. Ang paggamit sa tiposo halin sa tanum indi bag-o kundi ginsugdan ini sang nagligad nga kapin sa 100 ka tuig. Ang mga butones kag iban pa nga mga butang ginhimo gikan sa sini. Apang pagkatapos sang Inaway Kalibutanon II, ang kompetensia gikan sa bag-o matukib kag indi mahal nga mga plastik nagdula sang negosyo sa tagua, kag nalipatan na ini. Nagadugang ang paggamit sa tagua sa Hapon, Pransya, Italya, Alemanya, kag Estados Unidos.
Panghilahi sa Argentina
Ang pamantalaan sa Argentina nga Clarín nagareport nga 90 porsiento sang katawhan nga nagabayad sa serbisyo sang pribado nga mga detektib sa Argentina ang nagapangita sing ebidensia sa pagpanghilahi sang ila tiayon. Ang Clarín nagasiling nga “ang kalabanan sang mga kliyente mga babayi (mga 75 porsiento). Sa kabilugan mga 40 anyos ang ila edad.” Ang pribado nga mga detektib makatipon sing bastante nga sirkumstansia nga ebidensia nga nagapamatuod sa ginasuspetsahan nga pagpanghilahi sa 80 porsiento sining mga kaso.
Nagabag-o nga mga Panimuot
Sugod sang Inaway Kalibutanon II, ang Hapon nakatibawas gikan sa kaimulon kag lapnag nga ginakilala karon subong isa sang mga higante sa ekonomiya sang kalibutan. Apang, ang kinaandan nga mga Hapones wala nahamuot. Nasapwan sang isa ka pagtuon sining karon lang nga “27 porsiento [lamang] sang mga Hapones ang nagsiling nga ginapabugal nila ang dalagku nga mga kompanya sang pungsod,” siling sang Mainichi Daily News. Sa napulo ka pungsod nga ginsurbe, ang mga Hapones amo ang pinakakubos nga patriotiko sa tanan nga bahin. Dies porsiento lamang sang mga Hapones ang nagasiling nga manginmatay sila para sa ila pungsod. Isa ini ka talalupangdon nga pagbag-o gikan sa panimuot sang nagdabdab ang Inaway Kalibutanon II sang, suno sa Kodansha Encyclopedia of Japan, 92 porsiento sang lalaki nga mga sibilyan nga nagbuylog sa pagpakig-away naghimo sini sing boluntaryo.
Nagaluya Batok sa Malaria
“Madulom ini nga mga adlaw sa pagpakig-away batok sa malaria,” siling sang Science nga magasin. Ang isa ka bag-o nga report gikan sa Institute of Medicine nagapakita nga sa tapos sang pag-uswag nga nahimo sang katuigan 1940 kag 1950, ang mga tawo karon nagaluya batok sa parasite. Kapin sa isa ka milyon ka tawo sa 102 ka pungsod, kalabanan mga kabataan, ang nagakapatay kada tuig. Ang nagadugang sa problema amo nga ang mga bulong batok sa malaria nga ginagamit indi na tanto ka epektibo, kag kulang ang mga panikasog sa paghimo sing bag-o nga mga bakuna. Nagbudlay man ang pagpakig-away batok sa balatian bangod sang mga inaway sa mga pungsod sang Aprika, nga sa diin nagakatabo ang kalabanan sang kamatay, kag ginbuhinan sang manggaranon nga mga pungsod ang ila badyet para sa pagpanalawsaw tuhoy sa malaria.