Pagbantay sa Kalibutan

Pagbalik sang Makalalaton nga Balatian

“Ang katalagman nga gindala sang makalalaton nga mga balatian wala madula. Nagagrabe ini,” siling ni Robert Shope sang Yale University tuhoy sa isa ka report nga ginpaguwa sang National Academy of Sciences sang E.U. “Kon indi kita liwat maghanda sing maayo agod kontrolon ini, magaatubang kita sing bag-o nga mga problema kaanggid sa lapnag nga HIV ukon sang nagduging nga trangkaso sang 1918-1919.” Apat na ka balatian ang “naguwa nga wala ginapaabot, nga nagatuga sing madamo nga kalisod kag kamatayon,” dugang ni Joshua Lederberg, kaupod nga tsirman ni Shope sa komite nga naghatag sang report. Ang mga balatian amo ang TB nga nagabato sa mga antibiotic, AIDS, balatian nga Lyme, kag ang isa ka makamamatay nga bag-o nga porma sang streptococcal nga impeksion. Bisan pa madamo nga bulong kag mga antibiotic ang nahimo sang nagligad nga tatlo ka dekada, ang mga mikrobyo nakapalambo sing mga pangbato sa sini sa madamo nga paagi. Ang bakterya halimbawa, makabag-o sang genetiko nga materyal, lakip ang mga gene para sa pagbato sa antibiotic. Subong resulta, ang mga ospital, mga sentro, kag dalangpan nga mga sentro para sa mga wala sing puluy-an nangin amo ang ginabuaran nga mga sentro para sa nagabato sa bulong makalalaton nga mga balatian. Kag ginpalapta sang nagdugang pa nga paglakbay sa lainlain nga mga pungsod ang “mga mikrobyo” sa bilog nga globo. Si Barry Bloom sang Albert Einstein College of Medicine sang Nueva York nagasiling: “Tuhoy sa makalalaton nga balatian, wala sing duog nga sa diin malayo kita kag wala sing tawo nga sa iya wala kita sing kaangtanan.”

Masingki nga Krimen sang Canada

“Nagahunahuna ka bala nga ang Canada isa ka malinong nga duog? Binagbinaga ini liwat,” siling sang The Toronto Star. “Ang Canada ikaduha sa may pinakamadamo nga krimen sa nakatundan nga kalibutan,” sunod sa Estados Unidos. Ginpakita sang isa ka internasyonal nga pagtuon nga ang krimen sa Canada duha tubtob tatlo ka pilo ang kataason sangsa Nakatundan nga Europa, kag, tatlo ka pilo sangsa Hapon. Nakita sining karon lang nga mga dekada ang pagdoble ukon pagtriple pa sang mga krimen sa Canada, kag sa sini ang mga siudad sang Vancouver, Edmonton, kag Ottawa amo ang may pinakamadamo nga krimen. Ang London, Ontario amo ang masunod, nga ginasundan sang Toronto kag Montreal. Suno kay Irvin Waller nga kriminologo sang Unibersidad sang Ottawa, mahimo nga magagrabe pa gid ang mga krimen tubtob nga wala ginalubad ang mga kabangdanan sang mga palaligban, kaangay sang kaimulon, ilistaran, pagpatumbaya, pagkawalay trabaho, kag pag-abuso sa alkohol kag mga droga.

Orkestra sang mga Manugbantay

Ang mga trabahador sa pagatasan sa Hapon nagapangita sing mas epektibo kag indi magasto sa tion nga paagi sa pagtipon sang mga baka nga nagalinapta sa mga pukatod, diin mabudlay sila makit-an. Gani nag-eksperimento sila agod tan-awon kon bala sarang matipon ang mga baka paagi sa musika. Sa sulod sang 13 ka adlaw ginpatokar nila ang Hapones nga sonata nga Haru no Ogawa (Sapa sa Tigpamulak) sa 16 ka baka sa sulod sang 3 ka minuto sa kada tion, duha tubtob apat ka beses sa isa ka adlaw. Pagkatapos gid sini, ginhatagan nila ang mga baka sang ila paborito nga pagkaon. Pagkatapos sang tigtulugnaw diin nagapamata ang mga baka, ginpaguwa ang napulo ka “nahanas” nga mga baka agod makahalab upod sa ila siam ka tinday. Ginpatokar liwat ang amo gihapon nga sonata. “Sa sulod sang duha ka minuto,” report sang Asahi Evening News, “nag-abot ang bug-os nga panong, bangod sang musika nga wala nila mabatian sa halos apat ka bulan.”

Natago sing Maayo nga Sekreto sa Pagpamulong

Ginbuyagyag ni Margareta Mikkelsen nga isa ka consultant, ang isa sang natago sing maayo nga mga sekreto sang medikal nga fraternity sa Denmark. Nanugid sia nga pirme masapwan sang manugbulong nga nagausisa sa mga pasyente para sa napanubli nga balatian nga ang tawo nga ginasiling nga amay sang bata indi amo ang iya kinaugali nga amay bangod sang indi magkabagay nga chromosome. Suno sa pamantalaan nga Süddeutsche Zeitung, 5 tubtob 8 porsiento sang mga amay sa Denmark indi matuod nga mga amay sang ila kabataan. Nagakahulugan ini nga sa dimagkubos 3,000 sang 60,000 ka pagbun-ag sa isa ka tuig ang sarang masiling nga bunga sang pagkadimatutom sang tiayon. Apang, wala ginasugiran ang mga lalaki tuhoy sa natukiban, basi nga matublag ang pamilya.

Makamamatay nga Lumot

Ang nagauswag nga polusyon sa tubig amo ang kabangdanan sang pagdamo sang makahililo nga lumot nga nagabutang sang kaisdaan sa bug-os nga kalibutan sa katalagman, siling sang mga sientipiko. Suno sa isa ka report sa International Herald Tribune, ang mga dinoflagellate, isa ka sahi sang lumot, nagapatubas sing hilo nga nagapatay sa isda. Nagatapik ini sa panit sang isda paagi sa isa ka diutay nga siwil, nga paagi sa sini nagapatubas sila sing madali matunaw nga duga agod tunawon ang unod antes ini supsupon. Sa sining pagpamatay sa madamo nga isda, 175,000 ka dinoflagellate sa isa ka kutsarita nga tubig ang nakita sang mga mananalawsaw. Ang 1,500 lamang ka dinoflagellates sa isa ka kutsarita tuman na nga makapatay sa mga isda sa mga aquarium. Ang mga dinoflagellate masami nga ginapaguwa sa bag-o nga mga duog paagi sa ginaula nga tubig sang ballast sang mga barko.