Pagbantay sa Kalibutan

Ginasikway sang mga Tin-edyer ang Organisado nga Relihion

Ang mga tin-edyer sa Canada nagapaalinton sing makapasubo nga mensahe sa relihioso nga mga lider: Ang mga klero napaslawan subong mga manunudlo sang Pulong sang Dios. Ang pungsudnon nga pagsurbe kasan-o lang nagpahayag nga diutay na lang nga mga tin-edyer ang nagasakdag sa organisado nga relihion. Dies porsiento lamang ang nagapati nga ang relihion importante sa ila kabuhi. Apang, “kapin sa 80 por siento ang nagaliso sa organisado nga relihion para sa mga seremonya may kaangtanan sa bunyag, kasal, kag kamatayon,” report sang The Toronto Star. Sing makawiwili, 80 porsiento man ang nagapati sa pagluntad sang Dios, samtang 60 porsiento ang nagapati sa pihak nga kinabuhi. “Ang mga tin-edyer mas madali maimpluwensiahan sang mga katubotubo, sang media, sang mga sine kag sang popular nga musika sangsa mga klero,” dugang pa sang Star. Diutay lamang nga grupo sang mga tin-edyer ang magaliso sa mga lider sang simbahan agod magpatuytoy sa importante nga mga hulusayon sang kabuhi.

Makamamatay nga mga Hulot

“Ang aso sang sigarilyo sa palibot ginatunaan sang kapin nga kamatay sangsa bisan anong higko nga ginahimo sang tawo,” siling ni Dr. Michael Popkiss, medikal nga opisyal sa maayong panglawas sa Cape Town, Bagatnan nga Aprika. Ginsiling niya ini bilang reaksion sa isa ka pampleta nga ginpanagtag sang Tobacco Institute of Southern Africa nga nagasiling nga ang kulang nga bentilasyon amo ang problema. Ginpaathag ni Dr. Popkiss nga “ang madamol nga aso sang sigarilyo sa sulod sang mga tinukod masami nga nagalabaw sa kinaandan nga mga talaksan sang kalidad sang hangin para sa matinlo nga hangin” kag mahimo magresulta sa kanser sa baga kag mga atake sa tagipusuon, subong man sa kunol nga pagtubo sang baga sa kabataan. Nagsiling sia nga wala sing paagi nga mapaguwa ukon masala ang hangin sa sulod sang isa ka tinukod agod nga ini mangin matinlo sa aso sang sigarilyo. Nagdugang pa sia: “Ang labing epektibo nga paagi sa paghupot sang hangin nga matinlo amo ang paglimite sa ginahalinan sang mga higko sa hangin.”

Mabudlay nga Kabuhi sang mga Trabahador ni Paraon

Ang pag-usisa kasan-o lang sa mga tul-an sang mga nagtrabaho anay sa mga piramid, mga lulubngan, kag mga templo ni Paraon nagapakita nga kulang sila sing sustansia, balatianon, kag nasobrahan sing trabaho. Madamo sang mga trabahador ang may arthritis, siling ni Azza Sarry el-Din, isa ka Egiptohanon nga antropologo. Ang iya pagtuon nagpahayag man nga ang mga trabahador nagbatas sing mabudlay nga pagtrabaho. “Ang ila mga taludtod nagtiliko sa pagpas-an sing mabug-at nga mga lulan,” kag “may pagpalamanog sang mga tul-an, nga nagangutngot,” hinakop niya. Ang ebidensia sining mga balatian natukiban paagi sa pag-usisa sa mga bagol, sa mga tul-an sang likod, kag sa mga tudlo sang kamot kag tiil nga nakutkutan gikan sa malapit nga mga sementeryo. Apang, ining mga balatian wala matalupangdi sa mga bangkay nga nasapwan sa mga lulubngan sang mga manggaranon. Ginabulubanta sang mga antropologo nga ang kalawigon sang kabuhi sang mga trabahador mga 18 pa 40 ka tuig, samtang ang yara sa pribilehiyo nga mga klase nagkabuhi sing mga 50 pa 70 ka tuig.

Nagbulos sa mga Gadya

Ang mga kidnaper kag mga kawatan nagbulos sa mga gadya sa malain nga mga damgo sang kabataan sa Brazil. Suno sa Veja, “ginpakilala sang mananalawsaw nga si Lenise Maria Duarte Lacerda ang isa ka bag-o kag makahaladlok nga listahan sang mga kalahadlukan. Ang ginsambit nga ginakabalak-an sing labi sang kabataan nga gin-interbyu, halin sa 7 tubtob sa 11 ka tuig ang edad, amo ang pagsalakay, kasingki, pagpangidnap, kag ang lamharon nga mga kawatan.” Sanglit bisan ang pulisiya ukon mga ginikanan indi makagarantiya sing proteksion, “nadula sang bata ang dagway sang isa ka baganihan nga iya ginpalambo sa iya imahinasyon,” dugang pa niya. Ang pediatrician nga si Dr. José Henrique Goulart da Graça nagsiling tuhoy sa resulta sini: “Ang una nga balatian sa mga bata karon amo ang kahadlok. Madamo nga kabataan ang nagapakita sini paagi sa sikosomatiko nga mga balatian, subong sang sakit sang ulo, hapo, lupot, kag sakit sang tiyan.”

Chagas’ Disease kag Pagtughong sing Dugo

Kada tuig, 20,000 ka taga-Brazil ang nagamasakit sing Chagas’ disease. Apang, si Jaõ Carlos Dias, presidente sang National Health Foundation, nagsiling sa Globo Ciència: “Mahimo maglain pa ang kahimtangan kay bangod sang pagsalaylo sang mga tagauma sa dalagku nga mga siudad, ang balatian mahimo man maglapta sa mga siudad.” Sanglit ang parasito nga ginabangdan sang balatian ‘mahimo maghukmong sa bisan ano nga organo, lakip ang tagipusuon, ang pasyente mahimo nga mapatay sa ulihi bangod sang diperensia sa tagipusuon.’ Samtang nagapaathag nga 8,000 lamang ang gintapikan sang balatian paagi sa kagat sang insekto, ang magasin nagdugang: “Ang isa pa ka masunson gid nga sahi sang impeksion amo ang paagi sa pagtughong sing dugo. Ginabulubanta nga 12,000 ka bag-ong mga kaso ang nagakatabo kada tuig paagi sa vertical transmission (halin sa iloy padulong sa bata) ukon paagi sa pagtughong sing dugo.”

Mga Mensahe sa Dios Paagi sa “Fax”?

Sarang bala malab-ot ang Dios paagi sa fax? Amo gid sina ang ginahunahuna sang Bezeq, ang kompanya sang telepono sa Israel. Sang Enero, ang Bezeq nagbukas sing serbisyo nga nagatugot sa mga tawo sa pagpadala sing mga mensahe sa Dios paagi sa numero sang fax sa Jerusalem, report sang International Herald Tribune. Kon mabaton ang fax, ginapilo sang isa ka tawo nga nagatrabaho didto ang mensahe kag ginaliklik sa isa sang mga buho sa Nakatundan nga Pader, nga ginapatihan nga amo ang nabilin nga mga bahin sang templo ni Jehova nga ginguba sang Romanong mga hangaway sang 70 C.E. Suno sa Tribune, ang padugi sa pagliklik sing nasulat nga mga pangamuyo sa mga litik sang pader isa ka “tikang para sa maayong kapalaran” nga ginapadugi sang mga sumilimba nga nagapangayo sing bulig sang Dios sa ila pagpangita sing palamanhon ukon palangasaw-on, sing mas maayong panglawas, ukon sing iban pa nga mga tulumuron. Sa una nga adlaw sang serbisyo sang fax, 60 ka mensahe ang nag-abot.

Polusyon sang mga Suga

Ang mga astronomo nagakabalaka gid bangod ginapasanag sang artipisyal nga mga suga sang mga siudad ang kalangitan kon gab-i, sa amo nagasablag sa mga panikasog nga tun-an ang mga bituon. Subong ginreport sa International Herald Tribune, si Alan MacRobert, kaupod nga editor sang Sky and Telescope nga magasin, nagsiling: “Ang bug-os nga awtoridad, ang dimapatihan nga gahom sang isa ka madulom gid, kag puno sing mga bituon nga kalangitan isa ka bahin sang eksperiensia sang tanan nga katawhan sa bug-os nga maragtas sang tawo. Sa nag-uswag nga mga pungsod karon, halos indi na ini kilala.” Bilang pagkooperar sa pangabay sang malapit nga mga obserbatoryo, gin-islan sang siudad sang Tucson, Arizona, E.U.A., ang 14,000 ka suga sini sa kalye nga mercury vapor sing sodium nga suga nga may bahin nga nagapasiga sang iya kapawa pakadto sa duta.

Roma nga Wala sing Papa?

Suno kay Juan Paulo II, ang mga papa mga salili ni Pedro, kag ang ila lingkuranan yara sa Roma bangod, subong ginapamatud-an sang “pinakadumaan nga tradisyon” sang simbahan, ang apostol ginapatihan nga didto kuno ginmartir. Apang, natabo ang lapnag nga binaisay sang magsiling ang papa nga “bangod sang mga kahimtangan sang panahon ukon bangod sang ila partikular nga mga rason, mahimo nga ang mga Obispo sang Roma temporaryo nga magatukod sang ila puluy-an sa mga duog nga indi sakop sang Dayon nga Siudad.” Magasaylo bala sing temporaryo ang papado sa lain nga duog? May iban nga nagakabig sini subong isa ka butang nga “magapahanabo sing hinali nga mga pagbag-o sa aton bug-os nga kultura,” apang ang kalabanan nagapati nga ang tradisyon tuman kabaskog kag nga ang lingkuranan sang papa indi pagsayluhon. “Dapat may isa pa ka San Pedro nga magkari agod sayluhon ang lingkuranan sang papa,” siling sang isa ka manunudlo sang eklesiastiko nga kasuguan, nga si Carlo Cardia, nga nagakilala, walay sapayan, nga “ang pagpili sa Roma wala sing teolohiko nga pundasyon.”

Sayop Liwat ang mga Astrologo

Sang maaga nga bahin sang 1992 ang Association for Scientific Research into the Parasciences sa Alemanya nakatipon sing mga 50 ka tagna sang mga astrologo gikan sa bug-os nga kalibutan, kag gintan-aw nila ang mga resulta sang matapos ang tuig. Amo man sini ang ginhimo sang asosasyon sang 1991. (Tan-awa ang Awake! sang Hunyo 8, 1992, pahina 29.) Mas sibu bala ang mga pakot sang 1992 sangsa 1991? Indi gid. “Kon ang malubog nga mga pakutpakot sang 1991 nakarekord sa dimagkubos sing diutay nga kadalag-an,” report sang Süddeutsche Zeitung, “sini nga tion wala man lang sing bisan isa ka tagna ang nagmatuod.” Ang mga tagna para sa 1992 naglakip sang pagpili liwat kay George Bush kag ang pagkasunog sang White House. Sa pagpaabot sa 1993, bisan gani ang asosasyon nangahas sa pagtagna: “Ang mga astrologo magasayop liwat sa masunod nga tuig.”

Makatalagam nga Paghaklo

Gikan sa Buenos Aires tubtob sa Beijing, gikan sa Seoul tubtob sa Calcutta kag Cairo, ang hangin sa dalagku nga mga siudad sang kalibutan kapin kag kapin nga nangin makatalagam hakluon. Sa pagsambit sing isa ka report sang Environment Program kag sang World Health Organization sang Nasyones Unidas, ang Pranses nga pamantalaan nga Le Figaro nagsiling nga ang nagadugang nga kadamuon sang hilo nga ginadala sang hangin (subong sang carbon monoxide, sulfur dioxide, ozone, kag tingga) maathag nga nagahalit sa lawas sang mga tawo nga nagapuyo sa dalagku nga mga siudad kag mahimo pa gani nga may kaangtanan sa hilaw nga kamatayon sang pila ka pumuluyo sa siudad. Pasad sa 15-ka-tuig nga pagtuon sa 20 ka siudad, ang binuylugan nga report nagapaandam nga ang hilingagawon nga mga tikang dapat karon himuon agod mabuhinan ang polusyon kag agod maamligam ang panglawas sang mga populasyon sa mga siudad sang kalibutan. Ginabulubanta sang Nasyones Unidas nga sa tuig 2000, halos katunga sang katawhan ang magapuyo sa mga siudad.

Kon Paano Ginahinguyang sang mga Europeo ang Ila Tion

Agod makatigayon sing impormasyon nahanungod sa adlaw-adlaw nga pagkabuhi sa Europa, kapin sa 9,700 ka tawo sa 20 ka pungsod ang ginpamangkot sang talipuspusan sang 1991 sang multimedia nga grupo nga Information et Publicité. Paano nagakatuhaytuhay ang adlaw-adlaw nga mga rutina sang lainlain nga mga pungsod? Ang Süddeutsche Zeitung nagreport nga ang mga Griego amo ang pinakagab-i magtulog (12:40 s.a.), apang ang mga Hungario amo ang isa sa mga pinakamaaga magmata (5:45 s.a.). Mas malawig ang tulog sang mga Irlandes kag mga taga-Luxembourg sangsa kalabanan. Ang mga Czech, mga Slovak, kag mga Swiso indi palatan-aw sing telebisyon, ginapaandar nila ini sing duha ka oras lamang kada adlaw, samtang sa Britanya “ang telebisyon nagaandar sing halos apat ka oras kada adlaw.” Sa Sweden kapin sa lima ka oras kada adlaw ang ginahinguyang sa pagbasa ukon sa pagpamati sa radyo, samtang ang mga Danes nagapaliwaliwa sing isa ka oras kag tunga sa mga sine, sa teatro, ukon sa butang nga kaanggid sa sini.