Kon ang Kalayo Indi Makontrol

Sang koresponsal sang Magmata! sa Ghana

KALAYO. Kon makontrol ini, isa ini ka mapuslanon nga alagad. Apang kon nagadabadaba ini nga indi makontrol, mahimo ini mangin isa ka malaglagon nga higante nga nagalamon sang tanan nga maagihan sini​—tawo, sapat, mga kahoy, mga tanom.

Sang 1983 ginhapay sang sunog sa mga kahoy-kahoy sa Australia ang estado sang Bagatnan nga Australia kag Victoria. Kapin sa 70 ka tawo ang napatay, upod sa 36,000 ka baka, 320,000 ka karnero, kag kapin sa 2,000 ka puluy-an ang nadula.

Sa amo man nga tuig, ang sunog sa mga kahoy-kahoy sa Ghana nagresulta sa pagkahapay sang 72 porsiento sang 238,000 kilometros kuwadrados. Sa dimagkubos 29 ka tawo ang napatay; 34 pa ang nasamaran.

Ang diutay nga bahin sang mga sunog sa mga kahoy-kahoy mga resulta sang kinaugali nga proseso, subong sang kilat. Ang kalabanan ginpahanabo sang tawo. Sa Ghana ang numero uno nga kabangdanan sang mga sunog sa mga kahoy-kahoy amo ang pagpanguha sing alak gikan sa mga kahoy nga palma. Ginasindutan sang mga mamumugon ang mga lipak agod painiton ang mga kahoy nga palma, kag sa amo, mag-ilig ang duga sang palma. Apang, sa masami, ang kalayo aksidente nga nagalapta, kag ang resulta amo ang sunog sa mga kahoy-kahoy.

Sa pila ka pungsod sa Aprika, kinaandan nga ginalibutan sang isa ka grupo sang mga mangangayam ang kasiutan kag ginasindutan ini agod magguwa ang sapat nga mahimo yara sa sulod sini. Ang mga nagapangayam sing dugos sang ilahas nga mga putyukan nagagamit sing kalayo sa pagtabog sa mga putyukan gikan sa ila balay. Kon kis-a wala sila nagapanikasog nga patyon ang kalayo nga ila ginsindutan.

Sa tropikal nga Aprika madamo nga mangunguma ang nagagamit sing kaingin nga metodo sang pagpanguma. Ginautod nila ang mga kahoy-kahoy sa isa ka duog nga luyag nila pangumahan kag ginasunog ang mabilin. Kon indi makontrol, ang kalayo madali maglapta.

Sa pila ka duog, ginasunog sang mga manugpahalab ang laya nga mga hilamon sa pagpati nga, kon mag-abot ang tingulan, ang duta magatambok liwat, kag tubuan sing mas madabong nga mga hilamon para sa ila kasapatan. Kon ining kalayo ginapabay-an lamang​—subong amo masami ang nagakatabo—​madali ini maglapta. Ang mga nagakamping kag nagatrabaho sa uma balasulon man kon kaisa sa mga sunog nga nagakatabo bangod sang indi pagpatay sa kalayo nga ila gindabok sa pagluto sang ila pagkaon.

Sing maathag, nian, ang pagpatumbaya amo ang kabangdanan sang kalabanan nga sunog sa mga kahoy-kahoy.

Apang, may yara bala paagi agod indi matabo ina nga mga sunog? Ang makatarunganon nga mga pag-andam makahimo sing daku nga kinatuhayan. Halimbawa, paagi sa paghawan sang halin sa 5 tubtob 10 metros sang palibot sang kalayo nga gindabok sa uma, nagabulig ka nga mapunggan ang paglapta sang kalayo sa kaiping nga mga uma. Ang bug-os nga pagpatay sa tanan nga kalayo nga gindabok isa pa ka importante nga pangandam. Dumduma, ang pagtapna sa isa ka sunog sa mga kahoy-kahoy mas mahapos sangsa pagpatay sa sunog.

Ang iban nagapati nga ang mabug-at nga mga silot para sa mga makasala magapahadlok sang pagpatumbaya kag hungod nga pagsunog. Ang iban nagapangatarungan nga ang labing maayo nga paagi sa pagtapna sang mga sunog sa mga kahoy-kahoy amo ang edukasyon kag handa nga kooperasyon sang tanan.

Tahura ang kalayo. Paagi sa paghalong, malikawan naton ang pagpukaw sa sining mapuslanon nga alagad nga mangin isa ka malaglagon nga higante.

[Picture Credit Line sa pahina 31]

P. Riviere/Gamma Liaison