Nagapalanakit Bala ang Imo Likod?

“Tuman ka grabe ang sakit. Daw subong bala nga ginatutdan ang akon likod! Ang madumduman ko lang amo nga nagduko ako agod kuhaon ang akon diutay nga hinablos nga lalaki palayo sa nabuka nga botelya, kag silingon pa, hinali nagpalanginit ang akon likod. Pila ka adlaw nga nagpabilin ako sa amo nga posisyon, indi makasangkol sa pag-untay. Wala pa gid ako makatilaw sang amo nga sahi sang kasakit,” panugiron ni Karen, 32 anyos, isa ka ginang sang puluy-an kag may duha ka kabataan.

ANG palanakit sa likod ikaduha sa sakit sa ulo sa kadamuon sang tawo nga naapektuhan sini sa Estados Unidos. Amo ini ang nagapanguna nga kabangdanan sang nagadugay nga pagkainutil sa mga tawo nga kubos sa 45 anyos ang edad kag ikatlo nga nagapanguna nga kabangdanan sa tunga sang mga tawo sobra sa 45 anyos ang edad. Ang mga nagaantos nakagasto sing mga 24 bilyones dolyares kada tuig sa pagpangita sing kaumpawan​—apat ka pilo sang nagasto sa pagbulong sa AIDS sang 1991.

Suno kay Dr. Alf L. Nachemson, isa ka sientipiko nga mananalawsaw sa palanakit sa likod, dos milyones ka mga pasyente sa bug-os nga kalibutan ang nagaantos sa palanakit sa balikawang sang nagligad nga dekada. “Sa pila ka tion sa aton aktibo nga pagkabuhi 80 porsiento sa aton ang makaeksperiensia sing pila ka sahi sang palanakit sa likod,” siling niya.

Isa ka Siklo sang Palanakit

Ang palanakit sa likod wala sing ginapili. Ang mga nagatrabaho sa opisina kag ang mga nagatrabaho sing mabug-at pareho nga may katalagman sa mga kasamaran sa likod. Ang mga lalaki kag mga babayi, bata kag tigulang, mahimo mabiktima sini nga palanakit. Kon ang sakit nagabalikbalik kag nagapadayon, makahalit ini sa trabaho, kinitaan, pamilya, kag sang papel sang isa sa pamilya, kag nagapatubas man sing emosyonal nga pag-antos. Paano?

Nasapwan sang mga tawo nga nagaantos sila sing isa ka siklo sang palanakit, siling sang libro nga The Fight Against Pain. Ang pisikal nga kasakit nagadala sing kabalaka kag kapung-aw nga mahimo magdul-ong sa tuman kag nagapadayon nga kasakit. Halimbawa, ang isa ka bataon nga ginikanan ukon salaligan sa pinansial sang pamilya mahimo magaatubang sing pag-ipit sa trabaho, pamilya, kag mga abyan bangod sang pagkadisangkol bangod sa mga kasablagan sa likod.

“Nasapwan ko ang kakulang sing paghangop kag kahanuklog sa bahin sang akon pamilya kag mga abyan subong amo ang pinakadaku nga problema. Daw wala ginasapak sang iban ang kasakit, wala makahangop kon daw ano gid ka grabe ang imo ginaantos,” siling ni Pat, 35 anyos, isa ka sekretarya nga una nga gin-atake sing pagpalanakit sang likod sang 1986. “Sanglit wala ikaw makahibalo kon san-o kag kon diin magaatake ang pagpalanakit, nagapangalag-ag ikaw sa pagpakigbahin sa mga hilikuton. Magahimo ini sa imo nga daw sa dimainabyanon, wala nagabaton sing mga imbitasyon, wala nagakugos sa bag-ong bun-ag nga bata sang iban, indi mayuhumon, ini tanan bangod ginasakitan ikaw. Ang sakit, kon tugutan mo ini, magakontrol sa imo.”

Kon Ngaa Nagapalanakit ang Likod

Indi bala malikawan ang pagpalanakit sang likod? Ano ang imo mahimo agod mapahaganhagan ukon malikawan ini? San-o ikaw dapat mangayo sing medikal nga bulig para sa imo likod? Walay sapayan nga ang nagapadayon nga pagpalanakit sang likod mahimo magpatimaan sing madamo nga nasulod nga balatian, ini nga paghinun-anon magapatuhoy sing igtalupangod sa duha ka ginahalinan sing palanakit sang likod​—mga herniated disk kag mga pagbiling.

Ang mga herniated disk amo ang panguna nga kabangdanan sang balatian sa likod sa tunga sang bataon kag medyo may edad nga mga adulto. Ina nga mga disk masami ginapatuhuyan subong “slipped disk,” isa ka sayop nga pagtawag, sanglit wala ini nagadalus-os ukon nagaliw-as sa iya nahamtangan.

Sa tion nga ang tawo makalab-ot sa 20 anyos niya nga pang-idaron, ang mahumok nga nasulod nga bahin sang mga disk madulaan sing kayayat kag kabasa, nga ginatunaan sing pagkulo sang disk. Apang wala ini sa masami nagaresulta sa pagpalanakit. Apang, para sa iban nga tawo, nagaabot ang tuman nga kasakit sa tion nga mautod ukon maghubag ang nasulod nga mahumok nga disk, tubtob sa naguwa nga bahin sang madamo sing nahot nga tisyu.

Ang magasin nga Fortune nagakomento tuhoy sa sining mga disk: “Sa tion nga magluya ini sa isa ka punto, ang pinakadiutay nga pagpamuwersa​—ang butang nga kinaandan kaangay sang pagpangatsi ukon pagduko agod idugon ang stereo-pono​—mahimo nga tunaan sang pinakadaku nga kabangdanan sang pagpalanakit.”

Ang mga disk nagapanghikot subong mga shock absorber sa ulot sang una nga 24 ka paras, ukon mga tul-an sang taludtod. Nagasinampawanay ini nga mga tul-an kag nagahuman sing nagatindugon nga tanel, ang kalog sang taludtod (spinal canal), diin nahamtang ang taludtod (spinal cord). Sa ulot sang tagsa ka paris sang mga paras, may diutay nga buho diin ang mga bugkos sang mga nerbiyos, nga ginatawag nerve root, nagaguwa halin sa kalog, ang tagsa ka bugkos sa magtimbang nga kilid. Mahimo nga magsiwil kag magdat-ol ang disk batok sa isa ka partikular nga nerbiyos. Ini nga puwersa mahimo nga magatublag sa mga senyales sang nerbiyos nga nagadala sing pamatyagon pakadto pakari sa iban nga bahin sang lawas.

Halimbawa, ang tuman kasakit nga kahimtangan nga ginatawag sciatica, mahimo mag-utwas kon may yara sing puwersa nga nagaipit sa mga gamot sang nerbiyos (nerve root) sang sciatic nerve. Ang pila ka gamot sang nerbiyos nga nagaguwa halin sa balikawang amo ang nagahuman sang sciatic nerve. May yara sing isa ka gamot sang nerbiyos sa magtimbang nga kilid, nga naangot sa likod sang tagsa ka hita tubtob sa tuhod dayon nagasanga padulong sa iban nga mga nerbiyos. Ang sciatic nga pagpalanakit masami nga nagahalin sa balikawang kag nagasabat sa hawak kag buli kag paidalom sa likod sang hita, kag kon kaisa tubtob sa pusugpusugan kag tiil. Subong resulta, ang tawo magakiangkiang sa paglakat​—isa ka kahimtangan diin ginaguyod ang tiil bangod indi maalsa sang mga kaunuran sang paa ang mga tudlo sa tiil. Ang nagaantos mahimo man makaeksperiensia sing pagpalamaul, pagpalaminhod, kag pagpalangluya sang kaunuran sa naapektuhan nga paa.

Kon ginaipit sang disk ang mga gamot sang nerbiyos sa cauda equina, isa ka grupo sang mga nerbiyos sa idalom lang nayon sang balikawang nga nagatinlo sa barukan kag mga tinae, ang isa ka tawo mahimo mabudlayan sa pagpangihi ukon sa pagpamus-on. Ang mga tawo nga may amo sini nga mga sintoma dapat gilayon magpakonsulta sa doktor, bangod mahimo nga mga tanda ini sang malubha nga mga problema sa sistema sang nerbiyos.

Kon ginapatig-a kag ginapahumok, ang mga kaunuran sa likod nagabuylog sa mga lanit-lanit sa pagpabakod, ginahuptan ang taludtod nga indi malusod kag nagahimo sa sini nga makabawod kag makalisoliso. Apang, sa idalom sang tuman nga pagpamuwersa, ang maluya nga kaunuran mahimo nga bilingon, nagapalanig-a sing husto sa amo nga magbukol ini. Bangod nga nagakatabo ini nga wala sing patimaan kag temporaryo nga nagapadulog sa isa ka tawo, ang mga pagbiling sa likod mangin tuman kasakit. Ginlaragway sang isa nga nagaantos ini nga kasakit subong “isa ka paagisod sang mga linog nga nagaabot-abot sa imo likod.”

Nagaugyon ang mga doktor nga ang pagbiling sang mga kaunuran nagakatabo agod amligan ang tawo gikan sa dugang nga kahalitan sa nagaluya nga mga kaunuran. Amo sini ang ginasiling sang libro sang Time-Life, nga The Fit Back: “Bangod indi makahulag ang likod, ang pagbiling magapilit sa imo nga himuon ang pinakamaayo nga buhat kag maghigda. Wala lamang ginabuhinan sini nga posisyon ang mga pagpalanghugot sa imo likod, kundi ginatugutan sini ang nagahubag nga tisyu nga kaayuhon ang kaugalingon.”

Agod malikawan ang palanakit sa likod nga masami ginatunaan sang mga pagbiling, ang mga kaunuran sang likod, tiyan, kag mga hita dapat mahuptan nga mabaskog kag matig-a. Halimbawa, ang maluya nga mga kaunuran sa tiyan, mahimo magtuga sing palanakit sa likod bangod wala ini nagahatag sing nagakaigo nga suporta kag indi makasarang sa pagkontra sa pagbutong sang kabug-aton sang lawas sa taludtod. Kon maayo ang kondisyon sang mga kaunuran sa tiyan, nagatuga ini sing “kaangay bigkis nga kaunuran” nga nagapugong sa balikawang sa pagkurba sa nagaliad nga posisyon. Ang pagliad, isa ka sobra nga pagkurba sang balikawang, nagabutong sa paras sang taludtod nga magliw-as sa husto nga linya.

Kon Ano ang Mahimo Mo Agod Mapahaganhagan ang Kasakit

Ang indi husto nga tindog, sobra nga katambukon, maluya nga mga kaunuran, kag pagpalanghugot amo ang apat ka bahin nga mahimo tunaan sang pagpalanakit sa balikawang. Ang kinaandan nga mga hilikuton nga wala ginahimo sing nagakaigo, subong sing pagpungko, pagtindog, ukon paghakwat, pila pa ka mga kabangdanan.

Ang maayo nga tindog kag mabakod nga mga kaunuran sang tiyan kag likod may nagabuligay nga kaangtanan. Ginatugutan sang husto nga tindog nga magpanghikot sing nagakaigo ang mga kaunuran, samtang ang maayo sing kondisyon nga kaunuran importante para sa husto nga tindog. Ang linyada nga nagasunod sa kinaugali nga kurba S sang taludtod nagakinahanglan sing husto nga tindog. Wala ini nagakahulugan sing matadlong kaayo nga taludtod.

Kon ang dihusto nga tindog matadlong, ang pagpalanakit bangod sa dihusto nga tindog mahimo nga madula, siling ni Robin McKenzie sa libro nga Treat Your Own Back, nga nagadugang: “Apang, sa pagligad sang tion, kon indi matadlong, ang naanaran nga dihusto nga tindog pagatunaan sing mga pagbag-o sa korte sang mga lutalutahan, matabo ang tuman nga pagpalangluya, kag ang maaga nga pagtigulang sang mga lutalutahan amo ang mangin resulta.”

Ang sobra nga kabug-aton, ilabi na sa tiyan, mahimo man makapasakit sa likod bangod ginabutong sini paidalom ang mga kaunuran nga nagasuporta sa likod. Ang regular nga programa sa pag-ehersisyo amo ang yabi sa isa ka maayo nga likod. Bisan wala na sing palanakit nga mabatyagan, kinahanglan gihapon ang pag-ehersisyo bangod ang nadula na nga palanakit sa likod mahimo gihapon magbalik nga wala ginapaabot. Ginarekomendar ang isa ka kompleto nga medikal nga pagpakonsulta antes sugdan ang isa ka programa sang pag-ehersisyo. Mahimo nga may ipanugda ang doktor tuhoy sa nagakaigo nga ehersisyo para sa sakit sa likod sang indibiduwal, ukon ayhan itudlo niya ang pasyente sa isa ka physical therapist.

Madamo nga mga mananalawsaw ang nagapati nga ang pagpalanghugot makahimo man sa tawo nga madali matapikan sing palanakit sa likod. Ang pagpalanghugot mahimo tunaan sing mga pagbiling sa pila ka tawo bangod ang wala nagabuhin nga tension nagapahugot sa mga kaunuran, nga nagaresulta sa palanakit sa likod. Ang pagkontrol ukon pagdula sa ginahalinan sang pagpalanghugot makabulig nga mabuhinan ang katalagman sang palanakit sa likod.

Ang mga tawo nga nagahinguyang sing madamo nga tion sa paglingkod sa trabaho ukon kon nagabiyahe sing malawig mahimo makaeksperiensia sing palanakit sa likod. Suno sa isa ka pagtuon sa Sweden, madamo nga bug-at ang nagakadto sa balikawang kon nagalingkod. Sing makapasubo, ini nga katalagman ginapagrabe sing paggamit sing mga lingkuranan sa opisina nga wala sing nagakaigo nga salandigan. Makabulig ang regular nga pagtulutindog kag paglakatlakat sing pila ka minuto.

Kon nagahakwat sing mabug-at ukon mamag-an nga mga bagay, ang mga tawo dapat maghalong sa paggamit sang ila mga kaunuran sa likod. Ginapanugda nga tikuon ang mga tuhod kon nagahakwat agod indi magkadto sa mga kaunuran sa likod ang tanan nga bug-at.

Ang tawo nga nagatrabaho sa sikwawi nga posisyon mahimo nga magaantos man sing palanakit sa likod. Ang mga trabahador nga nagapasahay sa isa ka linya, mga nars, elektrisian, manugtinlo sang balay, kag mga mangunguma nagakinahanglan nga magduko sing madugay kon sila nagatrabaho. Agod mabuhinan ang katalagman sang halit sa likod, ginarekomendar sang mga physical therapist nga magpulupahuway ukon magbag-o sing posisyon. Ang mga tawo nga nagatindog sing malawig ginalaygayan nga maggamit sing isa ka diutay nga bangko ukon sing tulungtungan sing tiil kag pataason diutay ang isa ka tiil agod maunat ang balikawang.

Pagpangita sing Bulong

Para sa kalabanan nga nakaeksperiensia sing palanakit sa likod halin sa kaunuran, ginarekomendar sang mga doktor ang dinumaan nga paagi sang pagbulong​—pagpahuway, pagpainit, masahe, ehersisyo, kag, una sa tanan, mga bulong batok sa paghubag kag palanakit. Tuhoy sa naulihi, si Dr. Mark Brown sang University of Miami School of Medicine nagapaandam. Nagasiling sia nga sa Estados Unidos, ang madugay nga paggamit sang mga bulong isa ka panguna nga kabangdanan sing pag-antos sa palanakit sa likod, buot silingon, halin sa lamita nga epekto sang mga bulong. Dapat maghalong ang mga tawo nga indi maanad sa bulong, nga mahimo magresulta sa pagsaka sing dosis, nga posible tunaan sing pagkagiyan.

Ang physical therapy kag ang pagpatan-aw sa chiropractor mahimo man makabulig kag makapaumpaw sa pila nga nagaantos. Ang pag-atipan sang chiropractor amo ang rason sang pagpakonsulta sang dos tersia sang tanan nga pasyente sa palanakit sa likod sa Estados Unidos, siling sang HealthFacts.

Mahimo kinahanglanon ang pag-opera agod malubad ang mga problema ukon mabuhinan ang kasakit tuga sang mga herniated disk. Apang, sing labi ka sunson, ginarekomendar sang mga doktor ang dinumaan nga pagbulong para sa kalabanan nga nagaantos sa palanakit sa likod. Maayo para sa mga tawo nga ginhambalan nga nagakinahanglan sila sing operasyon nga mangayo sing ikaduha ukon ikatlo nga opinyon.

Para sa minilyon nga nagaantos, ang nagapadayon apang mabatas nga pagpalanakit sang likod isa ka bahin sang kabuhi. Ginabatas sang iban ang palanakit apang wala nila ginatugutan nga makasablag ini sa ila matag-adlaw nga mga hilikuton. Nahibaluan nila ang mga kabangdanan nga ginahalinan sang palanakit kag nagahimo sing mga tikang agod matapna ukon mabatuan ini. Regular sila nga nagaehersisyo, ginamentinar ang ila kabug-aton, ginapaayo ang ila tindog kag ginabuhinan ang mga kabug-atan sa kabuhi. Walay sapayan sang nagabalikbalik nga sakit bangod sing herniated disk kag sang pagpalamiling sang mga kaunuran, si Karen nga ginsambit sa panugod, malipayon nga nagapabilin nga masako, nagahinguyang sing madamo nga tion sa pagbantala kag pagpanudlo nga hilikuton sang mga Saksi ni Jehova. Kaangay ni Karen, madamo sang mga nagaantos ang nagahupot sing positibo nga panimuot kag nagatinguha nga madula ang ila palanakit sa likod.

[Kahon sa pahina 24]

Pila ka Bulig Agod Malikawan ang Palanakit sa Likod

☞ Likawi ang paghakwat sing maabtik kag pahinali. Sa baylo nga magduko halin sa hawak, patikua ang tuhod

☞ Magpabulig kon nagahakwat sing mabug-at nga mga butang.

☞ Kon nagabitbit sing mga bagahe, balanseha ang kabug-aton sa magtimbang nga kilid. Kon nagabitbit sing isa ka mabug-at nga butang, bitbita ini sang duha ka kamot sa atubangan, malapit sa lawas. Kon nagabitbit sa kilid, isulusaylo sa pihak kag pihak.

☞ Para sa pagbiyahe, maggamit sing mapilopilo nga kalargahan sing maleta kag/ukon sing mamag-an nga maleta nga de-sintas.

☞ Kon nagaariya sing mga kargamento gikan sa likod sang salakyan ipuwesto ang mga kargamento malapit sa lawas antes ini hakwaton

☞ Kon nagapangvacuum, maggamit sing vaccum cleaner nga may malaba sing uluyatan. Sa baylo nga magduko halin sa hawak agod bakyumon ang yara sa idalom nga mga butang, ipaluhod ang isa ka tuhod, nga nagagamit sing mga panghapin sa tuhod. Kon kinahanglan gid nga magduko ikaw halin sa hawak, nian, kon posible, gamita ang isa ka kamot agod isuporta sa imo kaugalingon.

☞ Kon nagatrabaho sa opisina, magsulusaylo sa pagpungko sa siya kag sa pagtulutindog nga nagatrabaho sa lamesa nga tupong sa hawak.

☞ Magluhod kon nagapanghardin, kag utay-utaya ang mga trabaho. Sa pagtindog indi magduko halin sa hawak.

☞ Maghimo sing regular nga pag-ehersisyo sang likod bisan sa sulod sang 10 tubtob 15 minutos lamang kada adlaw. Mag-ehersisyo lamang sing haganhagan kon ikaw tulutigulang na.

☞ Kon nagapanghimos sang hiligdaan, magluhod sa katre sa isa ka tuhod, kag itukod ang isa nimo ka kamot kon ginalab-ot ang pihak nga bahin sang katre.

☞ Kon nagamaneho sing malawig, magpundo agod makapahuway. Kon indi komportable ang salandigan sang likod sang pulungkuan sang kotse, maggamit sing ulunan agod mag-esakto ang espasyo diin ang pulungkuan indi eksakto sa balikawang.

☞ Indi magdalagan sa matig-a nga kadaygan. Maggamit sang nagakaigo nga sapatos sa pag-ehersisyo.

☞ Maggamit sang isa ka ulunan ukon sing iban nga suporta sa likod kon nagapungko sa isa ka mahumok nga pulungkuan ukon sofa. Magtindog sing hinayhinay, ginagamit ang imo mga batiis sa pagtindog.

☞ Kon inoras ka nga nagapungko sa trabaho, magkuha sing pulungkuan nga may nagakaigo nga korte nga nagasuporta sa likod. Magtulutindog, kag maglibotlibot.

☞ Indi magduko sa mga hunos-hunos sang file cabinet sing madugay, kundi maglingkod sa isa ka pulungkuan kon mahimo mo.

☞ Kon kinahanglan mo magsuksok sang mataas sing takon nga mga sapatos kon adlaw, magdala sing isa ka mas komportable nga paris sang sapatos agod mabulusbulusan ini kon posible.