Paghangop kag Pagbatas sa Fibromyalgia

NAGAPALANAKIT bala ang imo bug-os nga kalawasan? Ginalapyo ka bala sing tuman? Sa imo pagbugtaw sa aga, nagapalang-alay kag maluya ka bala? Nangin malipaton ka bala kon kaisa? Mahimo nga pila lamang ini sang mga sintoma sang fibromyalgia syndrome (FMS).

“Madumduman ko pa yadto nga aga sang 1989 sang nagbugtaw ako nga indi makagiho sa sulod sang 45 ka minuto,” siling ni Ted.⁠a Didto nagsugod ang pagpakig-away ni Ted sa fibromyalgia, nga nagakahulugan sing “palanakit sa mga lutalutahan, lanitlanit, kag kaunuran.”

Ayhan may FMS ang imo isa ka abyan ukon miembro sang pamilya. Paano ka makabulig? Ukon kon ikaw ang may FMS, ano ang sarang mo himuon? Ang maayo nga kasayuran makabulig sing daku agod mahangpan kag mabatas ini nga balatian. Apang, indi tanan nga may nasambit na nga mga sintoma may FMS.

Paglaragway sa Fibromyalgia

Suno sa American College of Rheumatology, “ang pagsayasat sa fibromyalgia ginabase sa madugay na nga pagpalanakit sing kalawasan sang isa ka tawo kag sa pagkatukib sang manugbulong sa espesipiko masakit nga mga bahin.” May iban pa nga mga sintoma, ang pila kaanggid sa chronic fatigue syndrome (CFS).

Matuod, madamo nga tawo nga may FMS ang may CFS man kag iban pa nga balatian. Ang kapung-aw kag dinormal nga pagkabalaka kinaandan na sa mga may FMS, kag ang FMS daw amo sa masami ang ginatunaan sini nga mga problema kag indi ang resulta. Ang FMS mahimo palubhaon sang sobra ukon diutay nga pagpanghikot, matugnaw nga panahon, walay tulog nga kagab-ihon, ukon dugang nga kahuol.

Nakilal-an sang una sa lainlain nga ngalan nga nagalakip sa fibrositis, ang FMS wala nagasamad sa dagway ukon nagapainutil, indi man ini makatalagam sa kabuhi. Bisan indi pa masiling sing pat-od nga ang FMS mapanubli, nakita ini indi lamang sa isa ka miembro sang pila ka pamilya. Minilyon ka tawo ang naapektuhan sini kag makita ini sa tanan sing pang-idaron nga adulto, kag mas madamo nga babayi ang naapektuhan sini sangsa lalaki.

Ang Ginatunaan Sang FMS

Lainlain nga teoriya ang ginahinambitan subong ginatunaan sang FMS. Ayhan isa ini ka kagaw, ukon indi balanse nga neurotransmitter serotonin, nga nagaapektar sa pagtulog, kag indi balanse nga mga kemikal subong sang endorphins, ang kinaugali nga mga inugbato sang lawas sa sakit. Ang panalawsaw sa sining mga teoriya subong man sa iban pa nagapadayon pa gihapon.

Kon tan-awon sa mikroskopyo ang kaunuran sang mga may FMS daw mapagros, apang ang nagapatubas-sing-enerhiya nga mga bahin sang mga selula mahimo nga wala nagapanghikot sing normal. Wala pa mahibalui ang ginatunaan kag ang bulong. Sa madamo nga kaso ang indibiduwal nagasugid nga ang mga sintoma nagsugod sang maagihan niya ang isa ka masakit nga hitabo, samtang para naman sa iban wala nila mamulalungi ang pagsugod sini.

Mga Problema sa Pagsayasat sa FMS

Sanglit ang kalabanan nga mga sintoma sini makita sa iban pa nga balatian, si Dr. Carla Ockley, nga taga-Canada, nagsiling: “Ang FMS indi gilayon mahunahuna kon magpatan-aw ang isa ka pasyente nga nagapalanakit ang iya mga lutalutahan. Kon magapadayon ini pagkatapos sang madamo nga pagpatan-aw, nian ginasayasat namon ini sing dugang. Kon masayasat ko nga may FMS ang pasyente, ginapadala ko sia sa rheumatologist agod mapat-od.”

Apang, tubtob sining karon lang, wala sing talaksan kon paano masayasat ang FMS, gani ang problema subjective lamang​—⁠kon sayuron, mahibaluan lamang sang pasyente​—⁠kag ang mga resulta sa pagsayasat normal. Gani, madamo nga doktor ang wala makahibalo sini. Si Rachel nanalambiton: “Nakapatan-aw na ako sa lainlain nga mga doktor sa sulod sang 25 ka tuig kag nakagasto sing linibo ka dolyar antes masayasat sing husto ang akon FMS.”

Diin, kon amo, masalapuan ang bulig kon ginahunahuna mo nga ikaw may fibromyalgia? Sa iya libro nga When Muscle Pain Won’t Go Away, si Gayle Backstrom nagapanugyan sang pagkadto sa lokal nga sanga sang Arthritis Foundation ukon sa isa ka rheumatologist.

Pagbulong

Tubtob sa karon, wala pa sing napamatud-an nga bulong nga natukiban para sa FMS, gani ang pagbulong masami nga nasentro lamang sa mga sintoma. Ang isa sang pangunang mga sintoma amo ang palanakit, nga, kaangay sa iban pa nga mga sintoma, wala nagapalareho sa kada tawo kag nagabulubag-o kada adlaw bisan sa isa lang ka tawo.

Dugang sa problema, ang mga bulong nga nagadula sa sakit kag iban pa nga porma sang pagbulong daw indi na epektibo sa paglipas sang tion. Si Gayle Backstrom nagapanugda: “Sa masami kon tilawan mo ini liwat sa ulihi, maagom mo liwat ang maayo nga mga resulta.” Siempre pa, dapat ka anay magpakonsulta sa imo doktor. Yara man ang katalagman nga may malain ini nga mga epekto ukon pagkagiyan. Gani, “ang maisog nga mga pangpakanay sa sakit dapat likawan,” panugda sang American College of Rheumatology.

Ang ikaduhang mayor nga sintoma amo ang kakulang sing kinahanglanon nga tulog bangod sang palanakit kag iban pa nga mga tublag. Si Melanie nagagamit sing malaba nga ulunan agod magkanay ang sakit kag sing mahinay nga tunog sang humidifier agod madaug ang gahod sa guwa. Ang iban pa nga bulig mahimo magalakip sa earplug kag manipis nga kutson ukon ginatawag nga eggcrate mattress topper (korte bulutangan-itlog nga goma nga kutson).⁠b Si Dr. Dwayne Ayers sang North Carolina nagsiling: “Sa tion nga mapauswag ko ang ila pagtulog, ang akon mga pasyente may maayo na nga reaksion sa iban pa nga mga pagbulong.”

Suno sa National Institute of Arthritis and Musculoskeletal and Skin Diseases, “ang ehersisyo, medikasyon, physical therapy, kag pagrelaks mahimo makabulig sa mga pasyente nga may fibromyalgia.” Ang iban pa nga mga pagbulong mahimo magalakip sa masahe, pagkontrol sa kahuol, kag pag-unat-unat. Apang, para sa isa nga pirme nagapalanakit ang kalawasan ukon ginalapyo, ang pag-ehersisyo daw indi posible. Gani ginarekomendar sang iban ang hinayhinay nga ehersisyo. Kag magpakonsulta anay sa imo doktor antes sugdan ang bisan ano man nga ehersisyo.

Sa Hulyo 1997 nga guwa sini, ang pampleta nga Fibromyalgia Network nagbalikwat kay Sharon Clark, isa ka pisiologo sa ehersisyo kag mananalawsaw sa Portland, Oregon, nga nagsiling nga kon indi kuno ikaw makaehersisyo sa sulod sang 20 ukon 30 ka minuto, “sarang mo mahimo ang 5-ka-minuto nga paglakat anom ka beses kada adlaw kag may maayo ini nga mga epekto.” Ang haganhagan aerobic-nga-sahi sang ehersisyo nagapauswag sang pagpatubas sing endorphin, nagapaayo sang pagtulog, kag nagadala sing oksiheno sa sistema kag kaunuran.

Apang ang mga tawo nagalainlain, kag ang ila FMS mahimo nga indi palareho. Si Elaine nagasugid sa aton: “Daku na nga hinimuan para sa akon ang makaisa nga pagtaklad-panaug sa akon garahe halin sa dalan, samtang ang akon mahirop nga abyan nga may FMS man makalakat sing isa ka milya.” Ang hulubaton nga “kon wala sing sakit, wala sing matigayon” indi maaplikar sa FMS, apang isa gid ini ka “indi mangampo” nga kahimtangan. Si Ted, nga may CFS kag may FMS man, nagsiling: “Sang primero magamit ko lamang ang akon exercise bike sing makaisa sa isa ka semana sa sulod sang duha ukon tatlo ka minuto. Karon nagaehersisyo ako sing sobra sa 20 ka minuto makatlo ukon makap-at sa isa ka semana. Apang sobra sa apat ka tuig ang ginkinahanglan agod mahimo ko ini.”

Ang isyu tuhoy sa alternatibo nga mga paagi, subong sang acupuncture, hilot, kag iban pa nga sahi sang pagbulong ukon sang paggamit sing mga dahondahon ukon iban pa nga mga suplemento sa pagkaon, nagtuhaw. Bisan pa nga madamo ang nagasiling nga nag-uswag sila paagi sa paggamit sa pila sa ibabaw, ang iban naman wala mag-uswag. Ginatun-an sang mga mananalawsaw ang madamo sa sini, apang ang mga resulta balaisan gihapon.

Kon kaisa ang mga bulong nagaresulta sa paghilab sang tiyan, ukon ang pagkaon nangin isa ka paagi sa paglandas sa kabalaka. Apang, ang dugang nga kabug-aton labi nga nagapahuol sang kaunuran, nga nagaresulta sa dugang nga palanakit. Gani sa pila ka kaso, ang doktor nagarekomendar sang pagbuhin sing pila ka libra.

Ang pagkasayasat sa FMS mahimo tunaan sing kahadlok kag kaakig. Apang, may yara mga paagi sa paglandas sa normal nga mga balatyagon subong sini agod wala sing masaklaw. Ang kalisod isa pa ka kinaandan nga reaksion. Natural lamang nga magkalisod kon madulaan kita sing malahalon nga butang subong sang aton kapagros.

Kon Maapektuhan Sini ang Imo Trabaho

Ang mga may FMS mahimo nga makatigayon sing mga problema sa trabaho. Si Li tinuig na sa iya obra, apang nabudlayan na sia sa sini bangod sang iya panglawas. Sa tapos masugilanon ang iya mga amo, nakakuha sia sing part-time nga trabaho sa sina man nga kompanya, kag nabuhinan sini ang iya kahuol. Subong man, sa kakibot niya, ginsakaan ang iya suweldo kada oras.

Ang occupational ukon physical therapist makabulig sa imo sa pagpangita sing mga paagi sa paghimo sang imo trabaho nga indi tanto makapahuol sa imo lawas. Natukiban ni Lisa nga ang paggamit sing bangko nga may halambuyan makabulig. Ginrekomendar kay Yvonne nga maggamit sia indi lamang sing lain nga siya kundi sing isa pa ka bangko. Apang kon kinahanglan nga bayluhan ang trabaho, may mga ahensia nga makabulig sa imo.

Kon Paano Ka Makabulig

Mahimo matun-an sang kada miembro sang pamilya, bisan sang mga bata, ang tuhoy sa FMS kag mahangpan nga bisan pa ang nagamasakit sing FMS daw mapagros tan-awon, nagalukmatlukmat ang iya balatian nga ginatunaan sang pagpalanakit kag pagkalapyo. Ang maayong komunikasyon kinahanglanon man. Si Jennie nagsiling: “Nagahambalanay kami subong pamilya sa pulupanag-on agod hibaluon kon paano makabulig ang kada isa.” Ang importante nga bahin agod mabatas sing madinalag-on ang FMS amo ang pagtuon sang isa nga nagamasakit nga tipigan ang enerhiya kon nagapanghikot. Mahimo ini nagakinahanglan sing ikasarang sa pag-atubang sa problema, upod ang bulig sang iban. Sa liwat, ang isa ka occupational therapist makabulig.

Mabuligan mo ang isa ka abyan nga may FMS paagi sa indi mangin mamulayon nga “tagpalamati.” Tinguhai nga huptan ang mga paghambalanay nga mangin positibo, nga wala ginahambalan ang tuhoy lamang sa fibromyalgia. Ano ang dapat ukon indi dapat ihambal? Para sa mga panugda, tan-awa ang kahon sa pahina 26. Kon ikaw may FMS, makigsugilanon sa lain naman agod indi matak-an ang isa lang ka tawo sa pagpamati sa imo problema. Kag dumduma, ang tanan indi luyag nga mamati pirme tuhoy sa imo FMS.

Pagpakigbagay sa mga Pagbag-o

Sa iban nga mga hitabo mahimo kita maugot sa mga pagbag-o, ilabi na sa mga ginapilit lamang. Apang ang isa ka physical therapist nga nakabulig sa mga isa na ka gatos nga may FMS nagasugid sa aton: “Ginatinguhaan ko nga ipahangop sa ila nga dapat nila batunon ang ila kahimtangan. Dapat man sila maghimo sing pila ka pagbag-o sa ila kabuhi kag indi pagtugutan ang ila kaugalingon nga maluyahan bangod sang temporaryo nga mga kapaslawan ukon kaugot. Paagi sa pagdisiplina sa kaugalingon, ihibalo, paghangop, kag ehersisyo, sarang nila makontrol ang ila FMS sa baylo nga magpakontrol sa sini.”

Si Dave, nga may FMS, nagsiling: “Walay sapayan sang huyog nga himuon ang labi pa sa isa sang mga adlaw nga maayo ang imo pamatyag, mas maalamon nga tipigan ang imo enerhiya para sa masunod nga adlaw agod indi ka magahigdaon na lamang sa katre sa nabilin nga bahin sang semana.” Apang, kon kaisa ayhan magabatyag ikaw nga ang pagkadto sa isa ka sosyal nga pagtilipon ukon sa isa ka espesyal nga okasyon takus sa ulihi nga pag-antos. Indi pirme maalamon nga taguon sa iban ang tuhoy sa imo FMS, ilabi na sa mga tunay nga nagaulikid. Kag tinguhai man nga mangin masinadyahon. “Natukiban ko nga mahamuok sa masami ang akon pagtulog pagkatapos makaharakhak ukon makatan-aw sing kaladlawan nga sine,” komento ni André.

Dumduma, man, nga wala ginapaanggid ni Jehova ang imo hinimuan sa iya sang iban kundi ginaapresyar ang pagtuo kag tudok nga gugma nga imo ginapakita. (Marcos 12:​41-44) Ang importante nga butang amo nga tun-an nga magkabuhi suno sa imo mga limitasyon, nga mangin indi sobra ka maamligon ukon mapatumbayaon. Magsalig ka nga hatagan ka ni Jehova nga Dios sing kaalam kag kusog agod mahimo nimo ang imo bug-os nga masarangan. (2 Corinto 4:16) Kag dumduma pirme ang saad tuhoy sa isa ka tion nga magaabot sa dili madugay kon ining duta mangin paraiso diin “wala na sing pumuluyo ang magasiling: ‘Nagamasakit ako.’ ” (Isaias 33:24) Huo, sa pila ka adlaw mangin mapagros ka liwat!

[Kahon sa pahina 22]

Lugpay Gikan sa Biblia

• Ginaluwas ni Jehova yadtong nadugmok sa espiritu.​—⁠Salmo 34:⁠18. • Si Jehova magasakdag sa imo.​—⁠Salmo 41:⁠3.

• Itugyan ang imo tanan nga lulan kay Jehova; nagaulikid sia sa imo.​—⁠Salmo 55:​22; 1 Pedro 5:⁠7.

• Si Jehova nahamuot sa imo bug-os kalag nga mga panikasog nga alagaron sia, bisan kon daw ano man ina ka diutay.​—⁠Mateo 13:​8; Galacia 6:​4; Colosas 3:​23, 24.

• Wala kita nagaampo.​—⁠2 Corinto 4:​16-18.

[Kahon sa pahina 23]

Kon Ano ang Ihambal

• Nalipay ako nga makita ka.

• Ayhan nanikasog gid ikaw agod makakari.

• Handa ako sa pagbulig. Nagaulikid ako sa imo.

• Ginaapresyar ko ang masarangan mo nga himuon.

Kon Ano ang Indi Ihambal

• Nahangpan ko ang imo ginaagihan.

• Daw kabaskog man sa imo. Paano ka magamasakit?

• Tawgi lang ako kon may kinahanglan ka.

[Mga footnote]

[Diagram sa pahina 24]

Ang itom nga pintok amo ang pila sa masakit nga mga bahin nga ginapangita sa pagsayasat sa fibromyalgia

[Piktyur sa pahina 27]

Ang maayo nga komunikasyon kag paghambalanay sang pamilya kinahanglanon