Pagbantay sa Kalibutan

Isa Ka Krisis sa Tubig

Ang pinakaulihi nga report sang FAO (Food and Agriculture Organization sang Nasyones Unidas) nagasiling nga mga 30 ka pungsod sa kadutaan ang magaatubang sing serioso nga kakulang sing tubig sa tuig 2000. Suno sa FAO, bangod sang nagadugang nga paindisanay sa limitado nga mga ginakuhaan sang tubig, ginatos ka milyon ka tawo ang indi makabaton sing pinakanubo nga kadamuon sang tubig nga kinahanglanon agod mabuhi. Ang may pinakadaku nga katalagman amo ang populasyon sa naaminhan kag malapit sa Sahara nga bahin sang Aprika, ang sa Near East, kag ang sa Hungary. Ang report, nga makita sa periodiko sang Paris nga Le Monde, nagsiling nga ang pagpanguma nagagamit sing mga 70 porsiento (90 porsiento sa imol nga mga pungsod) sang matab-ang nga tubig sang duta para sa irigasyon. Ginabulubanta sang FAO nga tubtob sa 60 porsiento sining tubig ang ginauyang bangod sang indi epektibo nga pamaagi sang irigasyon.

Isa Bala Ka Nagakadula nga Tradisyon sang Hapones?

Ang tudok nga pagtahod nga kinaandan na nga ginapakita sang mga Hapones sa ila mga tigulang daw nagatahaw. Ang pisikal kag sikolohiko nga pag-abuso sa mga tigulang nagadugang. Ang Mainichi Daily News nagapaathag nga suno sa isa ka eksperto, madamo sa modernong pamilya ang indi kinabubut-on nga nagaatipan sang ila tigulang nga mga himata kag indi makaatubang sa kahuol. Masami sila nagasingki kag nagapabaya. Suno sa Mainichi Daily News, sa isa ka kaso isa ka lalaki ang may “kinabatasan sa pagsakit sa iya 75 anyos nga amay tubtob nagapalanglagob na sia sa tion nga mamalibad sia sa paghatag sa iya anak sang iya pension nga kuarta.” Ang isa pa ka kaangay nga mga halimbawa amo ang paggapos sing mga butkon kag mga tiil sang isa ka ulianon nga ginikanan kag dayon kandaduhan sia sa isa ka hulot kag ang isa pa ka halimbawa amo ang pagbusal sang trapo sa baba sang isa ka tigulang nga babayi.

Ang Naga-aerobics Mag-andam

Ang The Times sang London nagareport nga “ang sobra nga aerobics” makahalit sa nasulod nga bahin sang dulunggan. Maathag nga ang tuman kadamo nga sesyon sang mabaskog nga pagtumbo makahalit sing permanente sa delikado nga mga granyula sang nasulod nga dulunggan. Ang pila sang kinaandan nga mga sintoma amo ang paglingin sang ulo, pagkadula sing pagkabalanse, ginadagat, kag pagbagrong sang mga dulunggan. Ang isa ka surbe sining karon lang sa mga babayi nga nagatudlo sang high-impact nga aerobics sing duha ka beses sa isa ka adlaw nagpakita nga 83 porsiento ang may problema sa palamatin-an. Ang isa pa nga dapat kabalak-an amo nga ang mga babayi daw nagakahuyog sa ginatawag nga “exercise bulimia,” isa ka pagkagiyan sa sobra nga ehersisyo. Ang mga biktima sini “nagakalapyo, nagapalanakit ang kaunuran, nakibitan kag, kon magpakigbahin sa high-impact nga mga klase, mga problema sa pagkabalanse,” siling sang The Times.

Ngaa Kadiutay sang mga Kotse sa China

Ang China nagapanag-iya lamang sing 50,000 ka pribado nga kotse, sa populasyon nga kapin sa isa ka bilyon. Sa gihapon, suno sa China Today, ining numero isa ka daku nga pag-uswag. Sang 1983 may yara lamang 60 ka pribado nga kotse sa sinang siudad! Ang kadamuon sang nagapanag-iya sang kotse ginapaabot nga magadugang sa palaabuton. Apang, dapat anay isipon sang bumalakal ang bili antes sia magbakal. Sa China may yara kapin sa 40 ka nagkalainlain nga sahi sang buhis nga nagapadugang sa bili sang kotse. Halimbawa, ang “isa ka kotse ginabaligya sa 300,000 yuan (mga US $37,000) sa China, apang nagabili lamang sang indi magsobra sa US $10,000 sa iban nga pungsod.” Kamusta naman ang bili sang pagtuon sa pagmaneho? Ang isa ka eskwelahan sa pagmaneho nagasukot “sing doble sa tuigan nga kita sang kasarangan nga mamumugon,” siling sang China Today.

Lain Gid Kon May Kamera

Ang Department of Transport sa London, Inglatera, nagreport sang isa ka dramatiko nga pagbuhin sa kadamuon sang nagalapas sa kadasigon sang pagpadalagan sang salakyan sa mga duog nga may ginbutang nga kamera sa pagkuha sing mga litrato sang plaka sang nagapadasig nga salakyan. Ining mga kamera nagaaman sa mga awtoridad sing mga litrato nga ginagamit sa pagsumbong sa mga tsuper nga nagapadalagan sing madasig. Makapaguwa man sila sing mga ebidensia sa pagsumbong sa mga wala nagapundo sa tion sang pula nga suga sang trapiko. Ang magasin nga New Scientist nagreport nga sang may yara na mga kamera, “ang grabe nga mga aksidente sa mga karsada nga ginpahamtangan sini nagbuhin sing ikatlo nga bahin.” Sa tion nga ang mga kamera nagsugod sa pagpanghikot, ang promedyo nga kadamuon sang mga salakyan nga nagapasobra sa ginatugot nga kadasigon nga 32 kilometros kada oras nagbuhin halin sa 1,000 pakadto sa 30 ka kotse sa isa ka adlaw. “Nagnubo man sing 40 porsiento ang kadamuon sang mga tsuper nga nagalapas sa mga suga trapiko kag 60 porsiento nga pagbuhin sa kadamuon sang mga aksidente sa mga ginsang-an sang dalan,” siling sang New Scientist.

Ang 1914 nga Kaliwatan

Sa 4,743,826 ka lalaki kag babayi sa E.U. nga nagpakigbahin sa Inaway Kalibutanon I, 272,000 na lang ang buhi sang 1984. (Magmata!, Abril 8, 1988) Ang kadamuon sa karon, suno sa Department of Veterans Affairs, nagnubo sa mga 30,000, kag ang ila promedyo nga edad 95 anyos. Apang, sa bug-os nga kalibutan, sang 1992, may yara pa 61,486,000 ka tawo nga buhi sa kaliwatan nga natawo sang 1914 ukon antes sini.

Sagupa ang mga Insekto

Kon wala ang mga insekto kag iban pa nga mga invertebrate, “ang sistema sang ekolohiya sa bug-os nga globo mapukan, ang mga tawo kag iban nga mga vertebrate mahimo magalawig lamang sing pila ka bulan, kag ang planeta mapanag-iyahan sang kalabanan nga algae kag ubong (fungi),” siling sang The New York Times. Pasad sa pagtuon sining karon lang, ang artikulo sang Times nagapaandam nga ang hayag nga kabalaka sa pagsagop sa mga bagis, tigre, kag iban pa nga sahi nga yara sa katalagman dapat pasangkaron sa paglakip sa mga invertebrate. Ining magamay nga mga tinuga responsable sa madamo importante nga ekolohikal nga mga pamaagi, lakip ang pagkaon sang nagakadunot nga mga bagay, naga-pollinate sang mga tanom, nagalapta sang mga liso, kag nagadula sang mga higko. Sa Estados Unidos lamang, ang mga tawo nagapatubas sing mga 130 milyones ka tonelada nga higko kada tuig, kag dugang nga 12 bilyones ka tonelada ang iya sang mga sapat. Suno sa isa ka eksperto, 99 porsiento sining higko ang “ginapatihan nga ginadunot sang mga in-ver-tebrate.”