Ang Imol nga mga Pungsod Ginahimo nga Basurahan sang Manggaranon nga mga Pungsod
KAANGAY sang sinikway nga ilo, ang makahililo nga kargamento nagdalangdalang sa nagkalainlain nga mga barko kag mga pantalan sa pagpangita sing makadtuan. Napulog-isa ka libo ka dram nga puno sing makahililo nga mga resina, pestisidio, kag iban pa makatalagam nga mga kemikal ang ginbiyahe pakadto-pakari halin sa Djibouti, Aprika, padulong sa Venezuela padulong sa Siria padulong sa Gresya. Sang ulihi ang nagatulo nga mga bariles nagsugod sa paghalit sa isa sang mga tripulante. Isa ka tawo ang napatay, kag ang kalabanan sang iban pa nagbalatian sa panit, batubato, kag respiratoryo, bangod sang kargamento nga makahililo nga mga kemikal.
Ang mga barko, mga trak, kag mga tren nga nagakarga sing kaanggid makamamatay nga basura nagaparikparik sa planeta sa pagpangita sing mga duog nga matawag nga puluy-an. Sa masami gid ang mga pungsod nga ginahalitan na sang kaimulon, tiggulutom, kag balatian amo ang ginahimo nga basurahan para sa mga tonelada nga hilo kag makahalalit nga mga basura. May panagupnop ang mga environmentalist nga ang kalamidad sa ekolohiya malapit na lang.
Mahimo nga indi makagalanyat para sa imo ang daan nga mga pintura, pangtunaw nga mga kemikal, mga goma, mga baterya, radioactive nga basura, buay sang tingga kag PCB, apang makagalanyat ini sa nagasanyog nga negosyo sa basura sang industriya. Sing makahalam-ot, kon ang isa ka gobierno kapin ka estrikto sa palibot, kapin man sang makahililo nga basura ang ihaboy sang mga industriya sini sa luwas. “Halos 20 milyones ka tonelada sang makahililo nga mga kemikal ang ginakarga sa barko kada tuig agod ihaboy sa mga pungsod sang Ikatlo nga Kalibutan sang walay pasunaid” nga mga kompanya sang industriyalisado nga mga pungsod, siling sang semanal nga peryodiko sang London nga The Observer. Ang legal nga mga aliwansan kag hugak nga pagpatuman sa kasuguan nagakahulugan nga linibo ka tonelada sang makahililo nga basura ang nagatupa sa mga pungsod sang Aprika, Asia, kag Latin Amerika.
Indi katingalahan nga makasululay para sa sining mga kompanya nga ihaboy ang basura sa imol nga mga pungsod! Ang bili sini mabuhinan sing daku kon gamiton ang nagakaigo nga lokasyon. Ang isa ka halimbawa sini amo ang barko nga United States, nga amo anay ang ginapabugal nga barko sang kumandante sa de-pasahero nga mga barko sang Amerika. Ginbakal ini sang 1992 agod kay-uhon para sa maluho nga paglakbay sa dagat. Mahimo nga nagaunod ini sing kapin nga asbestos sangsa bisan ano nga barko. Ang pagkakas sa asbestos magabili kuntani sa Estados Unidos sing $100 milyones. Ang barko ginguyod padulong sa Turkey, diin $2 milyones lamang ang ibayad para sa sini. Apang nangindi ang gobierno sang Turkey—tuman ka makatalagam nga tugutan sa ila pungsod ang pagkakas sa kapin sa 46,000 metro kuwadrados sang makapakanser nga asbestos. Ang barko ginguyod sang ulihi padulong sa pantalan sang lain naman nga pungsod, diin indi tanto ka estrikto ang mga talaksan tuhoy sa palibot.
Makamamatay nga Pag-recycle
Mahimo luyag hunahunaon sang mga manugpatikang sa Nakatundan nga mabuligon sila sa mga imol. Si Harvey Alter sang Chamber of Commerce sang Estados Unidos nagabais nga “ang pag-eksportar sing mga basura kag ang industriya sa pag-recycle nagapataas sang talaksan sang pagkabuhi sa sining mga pungsod.” Apang sang ginrepaso ang pagpanghikot sang ila korporasyon sa luwas nasapwan nga sa masami, sa baylo nga ginapataas ang talaksan sang pagkabuhi, ining mga kompanya “nagatanyag sing sweldo nga pareho lang sa lokal nga kanubuon sang sweldo, nagadagta sang palibot kag nagabaligya sing mga produkto nga sa pila ka kaso makatalagam kag malimbungon nga ginabaligya.”
Gindugang man ni Papa Juan Paulo II ang iya tingog sang kabalaka sa isa ka programa kasan-o lang tuhoy sa paglubad sang polusyon sa nagauswag nga kalibutan. Ang Papa nagsiling: “Isa ka daku gid nga pag-abuso kon ang manggaranon nga mga pungsod nagaganansia gikan sa maluya nga ekonomiya kag kasuguan sang imol nga mga pungsod paagi sa pag-eksportar sing mahigko nga mga teknolohiya kag mga basura nga nagapalain sa palibot kag sa panglawas sang pumuluyo.”
Ang isa ka kinaandan nga halimbawa masapwan sa nabagatnan nga Aprika, ang puluy-an sang pinakadaku nga recycler sing mercury nga basura sang kalibutan. Sa gintawag anay nga “isa sang pinakagrabe nga mga iskandalo sang kontinente tuhoy sa polusyon,” ang makahililo nga mga basura nagpatay sing isa ka mamumugon, ginbangdan sang pagka-coma sang isa pa, kag suno sa report ikatlo nga bahin sang kusog pangabudlay ang nagaantos sing isa ka porma sang pagkahilo sa mercury. Ang mga gobierno sa pila ka industriyal nga mga pungsod nagadumili ukon nagalatid sang paghaboy sa pila ka mercury nga mga basura. Ang mga barko sang mga korporasyon sing dimagkubos sa isa sining mga pungsod nagadala sing makatalagam nga kargamento padulong sa baybayon sang Aprika. Ang isa ka grupo sang mga manug-inspeksion nakatukib sing 10,000 ka bariles sang mercury nga basura gikan sa tatlo ka kompanya sa luwas nga ginatago sa planta.
Ang pagpadala sing mga materyales sa nagauswag nga mga pungsod para sa recycling daw mas maayo pamatian sangsa ginahaboy ini sa ila. Makapatubas ini sing mapuslanon nga ikaduha nga mga produkto, makahatag sing mga trabaho, kag makapapagsik sang ekonomiya. Apang subong ginapakita sang nasambit sa ibabaw nga report gikan sa nabagatnan nga Aprika, mahimo man magresulta ang makahalalit nga mga bunga. Ang pagkuha sing mapuslanon nga mga produkto gikan sa sining mga elemento makapaguwa sing makamamatay nga mga kemikal nga ginabangdan sang polusyon kag balatian kag kon kaisa sang kamatayon sang mga mamumugon. Ang magasin nga New Scientist nagsiling: “Indi maduhaduhaan nga ang recycling ginagamit kon kaisa subong balibad sa paghaboy.”
Ang estratehiya ginlaragway sang U.S.News & World Report: “Ang butig nga paglaragway sa mga produkto, legal nga mga aliwansan kag kakulang sing pagkasampaton nagahimo sa nagauswag nga mga pungsod subong mahulas nga puntariya sang agresibo nga mga manugpatikang sing basura nga nagabaligya sing makahililo nga mga higko halin sa imburnal subong ‘kinaugali nga abono’ ukon sing daan na nga mga pestisidio subong ‘bulig sa panguma.’ ”
Ang dumuluong sing tag-iya nga mga maquiladora, ukon mga pabrika, nagadamo sa Mexico. Ang una nga tulumuron sang tagaluwas nga mga kompanya amo ang paglikaw sa estrikto nga mga talaksan batok sa polusyon kag ang paghimulos sa walay katapusan nga suplay sang manubo sing sweldo nga mga trabahador. Tignapulo ka libo ka Mexicano ang nagapuyo sa mga hayubhayob malapit sa madulom nga mga kalog nga may mahigko nga tubig. “Bisan gani ang mga kanding indi mag-inom sini,” siling sang isa ka babayi. Ang isa ka report sang American Medical Association nagtawag sini nga duog nga “daw isa ka imburnal kag pugaran para sa makalalaton nga balatian.”
Indi Lamang mga Peste ang Nagakapatay
“Paano nahimo sang isa ka pungsod nga dumilian ang isa ka hilo sa kaugalingon nga pungsod kag pagkatapos ipatubas ini kag ibaligya sa iban nga mga pungsod? Ano ang pagkamakatarunganon sini?” pamangkot ni Arif Jamal, isa ka agronomista kag espesyalista sa pestisidio gikan sa Khartoum. Ginpakita niya ang mga retrato sang mga bariles nga nasulatan sing: “Wala marehistro para gamiton”—sa industriyal nga pungsod nga ginhalinan sini. Nasapwan ini sa parke sang ilahas nga kasapatan sa Sudan. Sa malapit amo ang mga tinangkas sang patay nga mga sapat.
Ang isa ka manggaranon nga pungsod “nagaeksportar kada tuig sing mga 227 milyones kilogramos sang mga pestisidio nga ginadumilian, ginalatiran ukon wala sing lisensia para gamiton sa sulod sang pungsod,” report sang The New York Times. Ang heptachlor, isa ka makapakanser nga pakaisa sang DDT, gindumilian nga gamiton sa mga pananom sang 1978. Apang padayon ini nga ginapatubas sang kompanya sang kemikal nga nag-imbento sini.
Natukiban sang surbe sang Nasyones Unidas nga matigayon sing lapnag ang “makahililo gid nga mga pestisidio” sa dimagkubos sa 85 ka nagauswag nga mga pungsod. Mga isa ka milyon ka tawo ang nagaantos sing grabe nga pagkahilo kada tuig, kag ayhan 20,000 ang nagakapatay bangod sa mga kemikal.
Ang industriya sang tabako mahimo tawgon nga amo ang laragway sang makamamatay nga kakagod. Ang isa ka artikulo sa Scientific American nga natig-uluhan “Ang Bug-os Globo nga Epidemya sa Tabako” nagsiling: “Serioso gid ang kadakuon sang may kaangtanan sa tabako nga mga balatian kag mga kamatay sa bilog nga kalibutan.” Ang promedyo nga edad sang mga nagasugod sa pagpanigarilyo amat-amat nga naganubo, kag ang kadamuon sang mga babayi nga nagapanigarilyo nagataas sing hinali. Ang gamhanan nga mga kompanya sang tabako nga nagapakighimbon sa malalangon nga mga manugpasayod madinalag-on nga nagadaug sa daku nga merkado sang kasarangan nga mga pungsod. Ang idas sang patay kag nagbalatian nga mga bangkay nagalinapta sa ila dalanon padulong sa kamanggaran.
Apang, dapat isiling, nga indi tanan nga kompanya wala sing pag-ulikid sa kaayuhan sang nagauswag nga mga pungsod. May yara pila ka kompanya nga nagatinguha sa paghimo sing makatarunganon kag responsable nga negosyo sa nagauswag nga mga pungsod. Halimbawa, ang isa ka kompanya nagaaman sing mga benepisyo para sa pagretiro kag panglawas kag nagapasweldo sa iya mga mamumugon sing tatlo ka pilo ang kalabawon sangsa ginakinahanglan nga kadakuon sang sweldo. Ang isa pa ka kompanya may mabaskog nga panindugan tuhoy sa tawhanon nga mga kinamatarong kag nagkanselar sang dinosena ka kontrata bangod sang mga pag-abuso.
Salimpapaw nga Kapaslawan
Sang 1989 ang isa ka kasugtanan sa kombension sang Nasyones Unidas ginpirmahan sa Basel, Switzerland, agod kontrolon ang pagbiyahe sang makatalagam nga basura sa ulot sang mga pungsod. Napaslawan ini sa paglubad sang problema, kag ang New Scientist nagreport tuhoy sa isa ka sinapol sang ulihi sang amo gihapon nga mga pungsod, nga ginhiwat sang Marso 1994:
“Bilang sabat sa halangpunon nga kaakig sang nagauswag nga mga pungsod, ang 65 ka pungsod nga nakigbahin sa Kombension sa Basel naghimo sing isa ka importante nga tikang paabante sang mamat-od sila nga pasangkaron ang kombension paagi sa pagdumili sang pag-eksportar sing makatalagam nga basura gikan sa OECD [Organization for Economic Cooperation and Development] padulong sa mga pungsod nga indi katapo sang OECD.”
Apang ining ulihi nga desisyon daw wala magpahamuot sa manggaranon nga mga pungsod. Ang New Scientist nagpabutyag sang iya kabalaka: “Gani makatulublag ang balita nga ang Estados Unidos, Britanya, Alemanya kag Australia nagatinguha tanan karon nga paluyahon ang desisyon. Ang mga dokumento nga nakalusot gikan sa gobierno sang Estados Unidos nagapakita sang ‘patago’ nga diplomatiko nga mga panikasog sini nga ‘pasibuon’ ang pagdumili antes magsugot ini nga aprobahan ang kombension.”
Adlaw sang Paghusay Para sa mga Makagod
“Karon ang tion, kamo nga mga manggaranon, nga maghibi kag magtiyabaw bangod sang mga pagkakailo nga ginatigana sa inyo!” paandam sang Biblia sa Santiago 5:1. (The New Testament in Modern English, ni J. B. Phillips) Ang paghusay magagikan sa kamot sang isa nga makatadlong sang mga butang: “Si Jehova nagahikot sing matarong nga mga buhat kag hudisyal nga mga paghukom para sa tanan nga ginadayaan.”—Salmo 103:6.
Ang mga nagakabuhi karon sa mapintas nga kaimulon pagalipayon, sa paghibalo nga sa indi madugay ang mga pulong sang Salmo 72:12, 13 matuman: “Luwason niya ang imol nga nagatuaw sing bulig, subong man ang ginasit-an kag ang bisan sin-o nga wala sing kabulig. Magakaawa sia sa imol kag nawad-an, kag luwason niya ang mga kalag sang nawad-an.”
[Footnote]
Tan-awa ang Magmata! sang Hunyo 8, 1995, “Pagpatay sing Minilyon Agod Makakuwarta sing Minilyon.”
[Kahon sa pahina 6]
Makamamatay nga Basura nga Nagapangindi sa Pagtaliwan
“Ang Makamamatay nga Nuklear nga Basura Nagatangkas nga Wala sing Maathag nga Solusyon.” Amo ang mabasa sa ulong-dinalan sa siensia nga bahin sang The New York Times sang nagligad nga Marso. “Ang pinakasimple nga mahimo,” siling sang artikulo, “amo ang ilubong ini. Apang ginamulay ini karon samtang ginabaisan sang mga sientipiko, kag ginatun-an sang mga ahensia sang Pederal, kon bala ang ginabuko nga basurahan sa idalom sang duta sa Nevada mahimo magwasaag sa ulihi sa isa ka nuklear nga lupok bangod sang plutonium nga basura.”
Nagpanugda ang mga sientipiko sing madamo nga plano sa pagdula sang sobra nga plutonium sang kalibutan, apang wala sing natabo sa sining mga plano bangod sang kabilihanan, mga sinuay, kag mga kahadlok. Ang isa ka ideya nga ginapamatukan sang madamo amo ang paglubong sini sa dagat. Ang kapin ka mahandurawon nga panugda amo nga palukpon ini sa adlaw. Ang isa pa ka solusyon, gamiton ang mga reactor sa pagsunog sini. Apang ginsikway ini, kay “ginatos ukon linibo ka tuig” ang kinahanglan sa paghimo sini.
Si Dr. Makhijani sang Institute for Energy and Environmental Research nagsiling: “Ang tagsa ka maayong solusyon sang teknolohiya may yara dikalahamut-an nga politikal nga mga bahin, kag ang tagsa ka politikal nga maayong solusyon daw may maluya nga teknolohiya. Wala sing bisan sin-o ang may maayo gid nga solusyon sa sining problema, lakip kita.”
Agod masuplayan sing koryente ang 60 milyones ka puluy-an—20 porsiento sang kabug-usan nga kusog sang pungsod—ang 107 ka reactor sa nuklear nga mga planta sang koryente sa Estados Unidos nagapatubas sing 2,000 ka tonelada sang usado nga gatong kada tuig, kag sugod sang 1957 ang usado nga gatong temporaryo nga ginatago sa ila nuklear nga mga planta. Sa sulod sang mga dekada wala sing natabo sa paghulat sang mga tawo sa gobierno nga makakita sing paagi sa paghaboy sini. Siam ka presidente ang naggahom na, kag 18 ka Kongreso ang nakatanyag sing mga plano kag nagtalana sing katapusan nga petsa sa pagpangita sing bodega sang radioaktibo nga basura sa mga pasilidad sa idalom sang duta, apang ang hingapusan nga paghaboy sa makamamatay nga basura nga dapat amligan sa linibo ka tuig wala pa madesisyunan.
Sa pagpatuhay, ang trilyones sang mga hurnuhan nga ginapahikot ni Jehova nga Dios sa malayo nga kabituunan sang uniberso wala sing peligro, kag ang isa nga ginapahikot niya sa aton adlaw nagapahanabo sang kabuhi nga mangin posible sa duta.
[Credit Line]
NASYONES UNIDAS/IAEA
[Retrato sa Pahina 7]
Ang makahililo nga mga kemikal nagahigko sang tubig nga ginainom kag ginapanghugas
[Retrato sa Pahina 7]
Ang kabataan nagahampang sa tunga sang makatalagam ukon makamamatay nga basura