Pagpangita sing Maayo nga mga Solusyon

INDI lamang mga salakyan ang nagatuga sing polusyon. Ang pribado nga mga panimalay, industriyal nga mga planta, kag ang mga planta sang koryente dapat man mag-ambit sa salabton. Apang, ang bahin sang mga salakyan sa pagtuga sing polusyon sa globo daku gid.

Sa katunayan, ang 5000 Days to Save the Planet nagapangahas sa pagsiling: “Kon ginbinagbinag anay ini tanan nga halit​—⁠labi na ang halit sang ginabuga nga carbon di­ox­ide sa aton klima​—⁠wala kuntani ginhimo ang mga awto.” Walay sapayan, ginabaton sini: “Apang isa ina ka pililian nga bisan ang mga manughimo sing awto, bisan ang industriya nga nagapanghimo sing dalan, bisan ang mga ahensia sang gobierno, bisan sa pagkamatuod ang publiko sa kabilugan, nga dugang kag dugang pa nga nagasandig sa kaugalingon nga mga salakyan, indi handa nga binagbinagon.”

Indi bala dapat nga ang teknolohiya nga nakapadala sing tawo sa bulan makasarang sa paghimo sing awto nga wala sing polusyon? Ang paghimo indi subong kahapos sa paghambal, amo kon ngaa tubtob indi malandas ang mga balagbag sa paghimo sing awto nga wala sing polusyon, ang pagpangita sing iban pa nga maayong mga solusyon nagapadayon.

Pagbuhin sa mga Pollutant

Sang dekada 1960 gin-aprobahan sang Estados Unidos ang sugo nga nagaobligar sang pagtakod sing kontrol sa mga salakyan agod matapna ang pagguwa sang mga pol­lutant (higko). Amo man ang ginhimo sang iban nga mga pungsod kag mga gobierno sugod sadto.

Ang mga catalytic converter, nga dapat gamitan sing un­leaded (wala sing tingga) nga gasolina, ginagamit karon sing lapnag agod salaon ang makahalalit nga mga pol­lut­ant. Sa ulot sang 1976 kag 1980, sa tapos maggamit ang madamo nga motorista sing walay tingga nga gasolina, ang kadamuon sang tingga sa dugo sang mga Amerikano nagnubo sing un-tersia. Kag maayo gid ini, kay ang sobra nga tingga makaapektar sa ner­vous sys­tem kag makaupang sang ikasarang sa pagtuon. Apang, masubo hambalon, samtang nagnubo ang nibel sang tingga sa madamo nga pungsod sang nag-uswag nga kalibutan, indi subong sini sa mga pungsod nga kubos ang pag-uswag.

Ang kadalag-an sang cata­lyt­ic con­vert­er makaalayaw, apang ginabaisan gihapon ang paggamit sini. Bangod sang nabuhinan nga pagkaepektibo nga resulta sang wala na sing tingga nga ginadugang, ang hy­dro­carbon nga ingrediente sang gasolina gin-islan. Nagresulta ini sa dugang nga pagguwa sang iban pa nga mga car­cin­o­gen (nagapakanser), subong sang ben­zene kag tol­u­ene, nga wala ginabuhinan sang cata­ly­tic con­ver­ter.

Luwas pa, ang cata­lyt­ic con­vert­er nagagamit sing platinum. Suno kay Propesor Iain Thorn­ton, sang Im­pe­rial Col­lege sa Britanya, ang isa sang lamita nga epekto sini amo ang pagdamo sang platinum sa yab-ok sa higad sang dalan. Nagpaandam sia tuhoy sa posibilidad nga ang “sarang matunaw nga mga porma sang platinum makasulod sa mga sapat nga ginakaon.”

Walay sapayan sang kadalag-an sang “cata­lyt­ic con­vert­er sa Aminhan nga Amerika, Japan, ­South Korea kag pila ka pungsod sa Europa,” literal nga ginabaton sang 5000 Days to Save the Planet, “nga ang mga kapuslanan sang hangin bug-os nga nadula bangod sang daku nga pagdamo sang mga awto.”

Pagpadalagan sing Mahinay

Ang isa pa ka metodo agod mabuhinan ang aso nga ginabuga sang awto amo ang pagpadalagan sing mahinay. Apang sa Estados Unidos, gindugangan kasan-o lang sang iban nga estado ang limite sa kadasigon. Sa Alemanya ang pagpatuman sing limite sa kadasigon wala maluyagan. Kinaugali lamang nga pamatukan ini sang mga manughimo sing awto nga ang ila pangganyat amo ang ikasarang sa paghimo sing mabaskog nga mga motor nga makapadalagan sing mahapos sa kadasigon nga sobra sa 150 kilometros por ora, kag amo man ang madamo nga mga tsuper. Apang, daw subong bala karon nga kapin kag kapin nga mga Aleman ang luyag na magbaton sang mga limite sa kadasigon indi lamang bangod sang mga rason may kaangtanan sa palibot kundi agod mangin hilway man sa peligro.

Sa iban nga mga pungsod ang mga tsuper ginaobligar nga magpadalagan sing mahinay kon ang polusyon magsobra sa limite nga kadamuon​—⁠ukon ayhan ginapadulog. Ginpakita sang surbe sang 1995 nga 80 porsiento sang mga Aleman ang magaugyon sa ipatuman nga limite sa kadasigon kon ang nibel sang ­ozone magtaas sing tuman. Madamo nga siudad sa bug-os nga kalibutan, lakip ang Atenas kag Roma, ang nakahimo na sing mga tikang sa pagdumili sang pagmaneho sa idalom sang pila ka mga kahimtangan. Ginabinagbinag man ini sang iban pa gid.

Paggamit sing mga Bisikleta

Agod mabuhinan ang trapiko, ginpanubuan sang iban nga mga siudad ang plete sa bus. Ang iban naman nagahatag sing libre nga pagsakay sa bus para sa mga tsuper nga nagabayad sing manubo nga bayad sa pagparking sang ila awto sa ginaaman nga mga lote. Ang iban nga mga siudad nagareserba sing alagyan para lamang sa mga bus kag mga taxi agod padasigon ini nga mga sahi sang transportasyon.

Ang isa ka bag-ong paagi sa paglubad sa problema ginsambit kasan-o lang sa The European: “Nainspirar sang kampanya sa Nether­lands sang talipuspusan sang dekada 1960, ang mapahituon nga mga Danes nakahuman sing plano nga buhinan ang polusyon sa hangin kag ang kinagutok sa trapiko paagi sa paghaylo sa mga tawo nga maggamit sing bisikleta sa baylo sang awto.” Ang mga bisikleta ginapahamtang sa nanuhaytuhay nga mga lokasyon sa tanan nga kalye sang Copenhagen. Paagi sa paghulog sing sensilyo makakuha ang isa sing bisikleta nga magamit niya. Ang deposito sarang mabawi kon ang bisikleta ibalik sa ulihi sa isa ka kombenyente nga lokasyon. Tion lang ang magasugid kon bala ini nga pahito magamadinalag-on kag maluyagan.

Agod mapalig-on ang paggamit sing mga bisikleta sa baylo sang mga awto, sa iban nga mga siudad sa Alemanya ginatugutan ang mga tawo sa pagbisikleta sa ­one-way nga mga kalye! Sanglit mga un-tersia sang tanan nga pagbiyahe sa siudad kag kapin sa un-tersia sang mga pagbiyahe sa mga uma mas malip-ot sa 3 kilometros, mahulas para sa madamo nga banwahanon ang maglakat ukon magbisikleta sa sini. Makabulig ini sa pagbuhin sang polusyon; sa amo man nga tion, makahimo pa ang mga tawo sing kinahanglanon gid nga ehersisyo.

Ginabag-o ang Desinyo

Ginatinguhaan gihapon nga magdesinyo sing mga awto nga wala sing polusyon. May nahimo na nga mga de-koryente nga mga awto nga nagadalagan paagi sa mga baterya, apang limitado ang kadasigon kag ang madalagan sini. Amo man sini sa mga awto nga mapadalagan paagi sa silak sang adlaw.

Ang isa pa ka posibilidad nga ginatun-an amo ang paggamit sing hidroheno subong gatong. Ang hidroheno nagakasunog nga halos wala sing ginabuga nga pol­lutant, apang tuman ka mahal ang bili sini.

Nagakilala gid sa kinahanglanon nga mag-imbento sing awto, ginpahibalo ni Presidente Clinton sang Estados Unidos sang 1993 nga ang gobierno kag ang mga industriya sang awto sa Estados Unidos magabuligay sa pagdesinyo sing awto sang palaabuton. Sia nagsiling: “Sugdan naton ang isa ka pagpasimpalad sa teknolohiya nga wala pa sing katulad sa nahimo sang aton pungsod.” Kon bala posible ang “paghimo sing epektibo gid kag wala sing halit sa palibot nga salakyan para sa ika-21 nga siglo,” nga iya ginhambal, tan-awon pa naton. Ang plano amo nga makahimo sing una nga modelo sa sulod sang isa ka dekada​—⁠ugaling, kadaku gid sang bili.

Ang iban nga mga manughimo sing awto nagahimo sing mga modelo nga mapadalagan sang kombinasyon sang gasolina kag koryente. Mabakal na karon sa Alemanya​—⁠sa daku nga bili⁠—​ang de-koryente nga ­sports car nga sarang magdasig sa sulod sang siam ka segundo halin sa ginatindugan tubtob sa 100 kilometros por ora, tubtob sa limite nga kadasigon nga 180. Apang pagkatapos sang 200 kilometros, nagadulog ini tubtob makargahan liwat ang mga baterya sini sa sulod sang dimagkubos tatlo ka oras. Nagapadayon gihapon ang pagpanalawsaw, kag dugang pa nga pag-uswag ang ginapaabot.

Bahin Lamang sang Problema

Kon paano dulaon ang makahililo nga mga aso bahin lamang sang problema. Ang mga awto makatuga man sing gahod nga polusyon, butang nga nahibaluan gid sang bisan sin-o nga nagapuyo malapit sa gutok nga dalan. Sanglit ang dalayon nga gahod sang trapiko malain sa lawas, isa man ini ka sadsaran nga bahin sang problema nga dapat lubaron.

Itudlo man sang mga mahigugmaon sa kinaugali ang madamo nga kinaugali nga katahom sa mga uma nayon nga ginapalaw-ay sang mga kilometro ang kalabaon nga mga haywey, lakip ang indi maayo tulukon nga mga duog sang patikang kag mga bill­board nga yara sa higad sini. Apang samtang nagadamo ang mga awto, nagadugang man ang pagkinahanglan sing dugang pa nga mga dalan.

Ang iban nga mga awto, pagkatapos sang tinuig nga pagtuga sing polusyon samtang ginagamit ini sang ila mga tag-iya, nagapadayon gihapon sa ila pagtuga sing polusyon bisan “sa tapos sang kamatayon.” Ang biniyaan nga mga awto, nga masakit sa mata tulukon, nangin daku gid nga problema amo kon ngaa gin-aprobahan ang sugo sa pila ka duog nga likawan ang paglapta sini sa kaumhan. May mahimo ayhan nga isa ka maayo nga awto, nga human sa mga materyales nga madali ma-recycle? Wala pa sing subong sini nga salakyan.

“Ang kalabanan nga Aleman nagakabalaka gid sa palibot,” siling sang isa ka bag-o lang nga pamantalaan, kag nagdugang pa, “apang pila lamang ang nagahikot nahisuno sa sini.” Ang isa ka opisyal sang gobierno ginbalikwat nga nagsiling: “Wala sing bisan sin-o ang nagahunahuna nga sia ang salaon, ukon handa ang bisan sin-o nga manabat.” Huo, mabudlay lubaron ang mga problema sa isa ka kalibutan nga kilala sa mga tawo nga “mga mahigugmaon sa ila kaugalingon” kag “indi tampad sa bisan anong kasugtanan.”​—⁠2 Timoteo 3:​1-3.

Walay sapayan, ang pagpangita sing maayo nga mga solusyon nagapadayon gihapon. Masapwan ayhan ang isa ka maayo nga solusyon sa polusyon kag sa awto?

[Laragway sa pahina 7]

Mabuhinan ayhan ang polusyon paagi sa aton paggamit sing pampubliko nga salakyan, pag-angkasanay, ukon pagbisikleta?