Isa ka Kalibutan nga Wala sing mga Awto?
MAHANDURAW mo bala ang isa ka kalibutan nga wala sing mga salakyan? Ukon may mahingadlan ka bala nga isa ka imbension nga sa sulod sang nagligad nga siglo nagbag-o sang sadsaran nga mga estilo sang pagkabuhi kag sang panimuot sang katawhan subong sang nahimo sang mga awto? Kon wala sing mga awto, wala man sing mga motel, wala sing drive-in nga mga restawran, kag wala sing drive-in nga mga teatro. Kapin ka importante, kon wala sing mga bus, mga taxi, mga awto, ukon mga trak, paano ikaw makakadto sa trabaho? sa eskwelahan? Paano madala sang mga mangunguma kag mga manughimo ang ila mga baligya sa merkado?
“Isa sa kada anom ka patikang sa Estados Unidos ang nagasandig sa paghimo, pagbaligya, pagserbisyo, ukon paggamit sing mga salakyan,” siling sang The New Encyclopædia Britannica, kag nagdugang pa: “ang mga Binaligyaan kag mga Resibo sang mga kompanya sang awto nagarepresentar sang kapin sa ikalima nga bahin sang pakyaw nga baligyaanay kag kapin sa ikap-at nga bahin sang utay-utay nga baligyaanay sang pungsod. Mas diutay gawa ang proporsion sa iban nga mga pungsod, apang ang Japan kag ang mga pungsod sang nakatundan nga Europa madasig nga nagalagas sa nibel sang Estados Unidos.”
Walay sapayan, ang iban nga mga tawo nagasiling nga ang isa ka kalibutan nga wala sing mga salakyan mangin mas maayo nga duog. Ginasiling nila ini bangod sang duha ka sadsaran nga rason.
Bug-os Kalibutan nga Kinagutok
Kon naagihan mo na nga maglibutlibot sa pagpangita sing maparkingan, wala na sing dapat magsugid sa imo nga bisan pa mapuslanon ang mga awto, ang tuman kadamo nga awto sa isa ka magutok nga duog indi maayo. Ukon kon naagihan mo na nga maalang-alangan sa makaulugot nga kinagutok sa trapiko, nahibaluan mo kon daw ano ka makapalaslaw nga mabukot sa sulod sang salakyan nga gindesinyo sa pagdalagan apang napilitan ini sa pagdulog.
Sang 1950, ang Estados Unidos lamang ang may 1 ka awto para sa kada 4 ka tawo. Sang 1974, nagsunod man ang Belgium, Pransia, Alemanya, Gran Britanya, Italya, Netherlands, kag Sweden. Apang pag-abot sadto nga tion ang kadamuon sa Estado Unidos nagdugang tubtob sa halos 1 ka awto para sa kada 2 ka tawo. Ang Alemanya kag Luxembourg karon may mga 1 ka salakyan para sa kada 2 ka pumuluyo. Halos pareho man sa Belgium, Pransia, Gran Britanya, Italya, kag Netherlands.
Ang kalabanan sang dalagku nga mga siudad—bisan diin man sa kalibutan—nangin daku nga palarkingan. Halimbawa, sa India sang tion sang independensia sang 1947, ang New Delhi, nga kapital sini, may 11,000 ka awto kag trak. Sang 1993 ang kadamuon naglabaw sa 2,200,000! Daku kaayo nga pagdugang—apang “isa ka kadamuon nga ginapaabot nga magadoble sa katapusan sang siglo,” suno sa Time nga magasin.
Samtang, sa Sidlangan nga Europa, nga may ikap-at lamang nga bahin sang kadamuon sang awto para sa kada tawo sang Nakatundan nga Europa, mga 400 milyones ang potensial nga mga bumalakal. Sa sulod sang pila ka tuig, ang kahimtangan sa China, nga kilala karon sa 400 milyones ka bisikleta, magabag-o. Subong ginreport sang 1994, “nagaplano ang gobierno nga padasigon ang paghimo sing mga awto,” halin sa tuigan nga 1.3 milyon ka awto tubtob sa 3 milyones sa katapusan sang siglo.
Ang Polusyon nga Peligro
“Naubusan na sing lab-as nga hangin ang Britanya,” siling sang The Daily Telegraph sang Oktubre 28, 1994. Mahimo nga sobra ini nga paghambal apang matuod man nga dapat kabalak-an. Si Propesor Stuart Penkett, sang University of East Anglia, nagpaandam: “Ginabag-o sang mga salakyan ang kemika sang aton bug-os nga atmospera.”
Ang daku nga kadamuon sang carbon monoxide nga polusyon, siling sang libro nga 5000 Days to Save the Planet, “nagadingot sing oksiheno sa lawas, nagapakunol sang paghangop kag panghunahuna, nagapahinay sang kakilas kag nagapatuyo.” Kag ang World Health Organization nagasiling: “Halos katunga sang tanan nga pumuluyo sang siudad sa Europa kag Aminhan nga Amerika ang ginapadayag sa mataas nga mga nibel sang carbon monoxide.”
Ginabanta nga sa iban nga mga duog ang aso halin sa mga awto nagapatay kada tuig sing madamo nga tawo—dugang sa ginatuga sini nga halit sa palibot nga nagabili sing binilyon ka dolyares. Sang Hulyo 1995 ang isa ka balita sa telebisyon nagsiling nga mga 11,000 ka Britaniko ang nagakapatay kada tuig bangod sang polusyon sa hangin nga ginatuga sang mga awto.
Sang 1995 ang Climate Conference sang Nasyones Unidas ginhiwat sa Berlin. Nag-ugyon ang mga tiglawas gikan sa 116 ka pungsod nga dapat may himuon. Apang napaslawan ang madamo nga ginpaisol ang paghimo sing espisipiko nga mga tulumuron kag ang pagtakda sing pat-od nga mga kasuguan ukon ang pagbalay sing sibu nga mga programa.
Bangod sang ginsiling sang libro nga 5000 Days to Save the Planet sang 1990, ining kakulang sang pag-uswag mahimo ginpaabot. “Ang sahi sang politikanhon kag ekonomiko nga gahom sa modernong industriyal nga katilingban,” siling sini, “nagadikta nga ang mga pamaagi sa pagtapna sang pagpanghalit sa palibot mabaton lamang kon wala ini nagaupang sa palakat sang ekonomiya.”
Sa amo, ang Time nagpaandam kasan-o lang tuhoy sa “posibilidad nga ang pagdamo sang carbon dioxide kag sang iban pa nga mga gas sa atmospera amat-amat nga magapainit sa globo. Ang resulta, suno sa madamo nga sientipiko, mahimo nga amo ang mga tigpalamangag, pagkatunaw sang bilog nga mga nieve, pagtaas sang mga katupungan sang dagat, pagbaha sang baybayon, mas mabaskog nga mga bagyo kag iban pa nga kalamidad may kaangtanan sa klima.”
Kinahanglan nga dapat may himuon bangod sang pagkaserioso sang problema nga polusyon. Apang ano?