Pagbantay sa Kalibutan
Ang Kasingki Labi nga Nagalala
Para sa sadtong nagabatyag nga ang mga isport subong sang boksing ukon martial arts indi pa tuman kasingki, ang mga manugpasanyog sa Estados Unidos nakahimo sing isa ka bag-o nga alternatibo nga ginatawag “lakas nga pag-away,” ukon “labing masandukot nga pag-away.” Suno sa isa ka report sa The New York Times, ang konsepto simple lamang: “Nagatapungulay ang duha ka tawo tubtob nga mangampo ang isa ukon matumba nga lipong.” Wala sila nagasuksok sing mga glab agod maghaganhagan ang mga igo; wala sing mga sultada ukon mga time-out; diutay lamang ang pagsulundan luwas sa mga pagdumili batok sa pagkagat ukon pagtuslok sa mata. Ginagamit sang magkaaway ang mga pamaagi sa boksing, judo, karate, dumog, ukon kinalye nga sumbaganay—sa masami tuman ka maduguon ang mga resulta. Ang mga paindis-indis ginahiwat sa atubang sang nagasinggitan nga kadam-an sang mga humalangad, nga nagabayad sing tubtob sa $200 para sa mga tiket; bantog man ang mga pag-away sa cable nga telebisyon kag sa ginaarkilahan nga mga videocassette. Apang, gindumilian na sang madamo nga estado ining mga palaguwaon.
Dugang nga Trabaho Para sa mga Babayi
Pareho bala ang kadamuon sang trabaho sang mga lalaki kag mga babayi sa puluy-an? Indi suno sa surbe nga ginhimo sang German Federal Office of Statistics. Ginpangabay sang ekonomista nga sanday Norbert Schwarz kag Dieter Schäfer ang 7,200 ka panimalay sa pag-analisar kag pagrekord sa kalawigon sang tion nga ginhinguyang sa pagtrabaho sa puluy-an. Ginlakip sa surbe ang mga trabaho subong sang pagpanghugas sing mga pinggan, pagpamalaklon, pag-atipan sa nagamasakit nga mga paryente, kag pagkay-o sing awto. “Walay sapayan kon may trabaho man sila ukon wala, ang mga babayi nagahinguyang sing doble nga tion sa pagtrabaho nga walay bayad sangsa mga lalaki,” report sang Süddeutsche Zeitung.
Relihion sa “Cyberspace”
Yadtong nagagamit sing kompyuter sa paglagulad sa “cyberspace,” ang mga network sang nagailinangot nga mga impormasyon sang kompyuter, may mas madamong relihioso nga pililian sining mga adlaw. Ang The World Wide Web may yara na karon sing The Mary Page, diin ang mga mausisaon makasapo sing mga sabat sa napulo ka pirme ginapamangkot tuhoy kay Birhen Maria, subong sang kon ngaa pirme sia ginalaragway nga nagasuksok sing lus-aw nga asul nga panapton. Ang The Amish, nga nagasikway sa teknolohiya subong sang elektrisidad, ginarepresentar paagi sa ginatawag nga Ask the Amish. Ginapakita sa ila ang mga pamangkot sa screen, ginasulat nila ang sabat, kag ginapaalinton sang kompyuter ang mga sabat—paagi sa intermediary. Ginapatalupangod sang The Christian Century nga may yara na karon isa ka “site” sa Internet nga ginatawag The Confession Booth, diin ang isa ka digital nga pari nagapamangkot, “Kag ano ang luyag mo nga itu-ad?” Ang masunod nga linya amo ang pililian nga sabat. “Nakasala ako sing masunod: (Pagpatay) (Panglahi) (Pagpabaya) (Kaibog) (Kakagod) (Pagpangdaya) (Lakas nga Pagkaon) (Bugal) (Kaakig) (Paghamkon) (Dinagakaigo nga mga Prioridad).”
Isa Gid ka Daku, Mabaho nga Bulak
Ang pinakadaku nga bulak sa kalibutan isa gid ka makatilingala nga tinuga. Ginatawag nga rafflesia, daw pareho sa rueda sang bus ang kadakuon sini kag ang kalawigon sa pagbulak kaangay sa kalawigon sang pagtubo sang tawo halin sa pagpanamkon tubtob sa pagbun-ag. Kag ang kadakuon indi lamang ang kabangdanan nga ining bulak indi maayo nga himuon nga bouquet. Mabaho ini. Agod maganyat ang mga buyog nga ginakinahanglan sini sa pagpertilisar, ang rafflesia nagapaguwa sing baho kaangay sa garok nga lawas. Sang una ang mga tagaminuro sa Malaysia nga nagapuyo sa mga rain forest diin nagatubo ang rafflesia nagatawag sini nga yahong sang yawa kag ginatapas ini sa gilayon. Apang, suno sa South China Morning Post, ang parke sang Kinabalu nga estado sang Malaysia naghulag sa pag-amlig sa maiwat nga bulak agod matun-an ini sing dugang pa sang mga sientipiko. Ang lokal nga mga minuro nagakita sing dugang nga kuwarta paagi sa pag-upod sa mga turista pasulod sa kagulangan sa paglitrato sa mga rafflesia. Walay duhaduha nga ang kalabanan nagadistansia sa bulak.
Italyano nga Lourdes?
Sa siudad sang Civitavecchia sa Italya, isa ka rebulto sang Madonna ang ginsiling sining karon lang nga nagluha sing dugo, nga nagresulta sa pagdagsa sang tignapulo ka libo sang mausisaon nga tumalan-aw kag mga peregrino. Bangod sini ang alkalde, nga si Pietro Tidei, nga nagakabig sa iya kaugalingon nga ditumuluo, naglakbay padulong sa Pransia upod ang isa ka Katoliko nga pari. Ginkadtuan nila ang bantog nga banwa sang Lourdes, nga kilala bangod sang Katoliko nga santuaryo sini sa diin ang “mga milagro” ginapatihan nga mahanabo. Ang pagkadto indi isa ka pagduaw sa balaan nga duog. Sa baylo, ang katuyuan sini amo ang pagtuon sa “ekonomiko nga milagro” sang Lourdes, sing maathag agod magkuha sing mga ideya kon paano maorganisar kag madumalahan ang Civitavecchia nga mangin kaangay sang makuwartahan nga Mecca para sa mga turista kag mga peregrino.
“Balaan nga Inaway” sang Brazil
Ang isa ka Pentecostal nga pastor sa Brazil naghimuno sining karon lang sang gintawag sang media sang pungsod nga isa ka balaan nga inaway. Sa isa ka pagpalayag sang isa ka pungsudnon nga telebisyon, ginpakamalaut sang pastor nga si Sergio von Helde, ang pagsimba sa mga imahen sang Iglesia Katolika. Agod ipaathag ang buot niya silingon, ginpakita niya ang isa ka porsilana nga imahen sang Our Lady of Aparecida, isa ka itom nga bersion sang Birhen Maria, nga amo ang patron nga santa sang 110,000,000 ka Katoliko sa Brazil. Gintawag ni Von Helde ang imahen nga isa ka “makangilidlis, makahuluya nga monyika” samtang sulit-sulit nga ginatampa kag ginasipa ini. Nagprotesta ang linibo ka Katoliko, nga nagadala sing mga imahen sang patron nga santa sa mga kalye. Ginlibutan sang nagasinggitan, nagapamato nga mga grupo ang pila ka templo sang Pentecostal nga sekta ni Von Helde, nga ginatawag Bug-os Uniberso nga Iglesia sang Ginharian sang Dios. Si Von Helde, nga ginpahalin sang pangulo sining simbahan sa iya palangakuan, nagabasol sa media bangod sang sulit-sulit nga pagpalayag sang iya pagpang-atake. “Ginhimo ako nga isa ka gadya sang TV Globo [ang pinakadaku nga network sang telebisyon sang pungsod],” siling sang pastor.
Pagpamatay sang Vigilante
Sa Bagatnan nga Aprika, isa ka grupo sang ginaduhaduhaan nga mga kawatan sa salakyan ang gintikma gikan sa ila mga puluy-an sang akig nga grupo, ginlabo tubtob mapatay, kag ginpinturahan. Ang Saturday Star nga pamantalaan nagkomento nga ang pagdugang sining mga hitabo “isa ka sintoma sang isa ka katilingban nga nadulaan sing pagsalig sa pulisiya sini kag lunsay nagasalimuang kag nagasalasala tuhoy sa krimen.” Samtang wala nagaugyon sa sinang paggawi, ginakabig sang mga krimenologo nga may kahulugan ang pagpintura sa mga biktima pagkatapos sila ginpatay. Gintuyo ini subong paandam sa iban pa posible nga mga kriminal. Ang isa ka kriminologo nagkomento: “Ginapakita sining tanan nga ang kahimtangan indi gid makontrol kag nga ang publiko wala na sing ikasarang sa paglandas sa panghunahuna nga ginasalakay sila sang mga kriminal.”
Problema sa Talin nga mga Condor
Ang California condor—isa ka daku nagakaon sing garok nga pispis nga halos napapas na sa sining siglo—nagahatag sing pinasahi nga mga hangkat sa mga conservationist nga nagatinguha sa pagbalik sa kagulangan sa ginpadaku sa hawla nga mga condor. Ang mga pispis, nga ginbuy-an subong mga talin, “yara sa ila mausisaon, lamharon, nagatilaw-sang-tanan nga edad,” siling sang isa sang mga conservationist nga ginkutlo sa New Scientist. Bangod wala mahadlok sa mga tawo ukon sa mga linya sang koryente nadula sang madamo ang ila kabuhi ukon kahilwayan. Gani ginbag-o sang mga conservationist ang mga pamaagi sa pagpadaku sa mga boto sang condor. Haganhagan nila nga ginakoryente ang pispis agod tudluan ini nga likawan ang mga linya sang koryente. Agod tudluan nga likawan ang mga tawo, nagapanago sila sa condor luwas nga, kon kaisa, hinali lang nga magkadto ang madamo nga tawo sa pispis, ginadakop ini kag ginauyatan ang likod sini. “Ginakaugtan ini sang mga condor,” siling sang New Scientist, kag busa natun-an nila nga likawan ang mga tawo. Tubtob karon nagmadinalag-on ang estratehiya sa pila ka kasangkaron.
Haumhaum sa Misteryo sang Tanel
Madugay na nagapalibog ang mga arkeologo kon ngaa ang tanel ni Ezequias, nga ginkutkot sang ikawalo nga siglo B.C.E. agod amligan ang suplay nga tubig para sa Jerusalem sang ginlikupan sang mga hangaway sang Asiria, nagsunod sang indi sistematiko, nagalikuliko nga ruta. Ang tadlong, mas maayo nga ruta naglaba lamang kuntani sing 320 metros sang pagkutkot, sa baylo sang 533 metros nga kalabaon sang tanel. Nakit-an ang isa ka sinulatan nga ginsulat sa duman nga Hebreo, sa pader sang tanel sang 1880. Ginpaathag sini kon paano ang duha ka grupo sang mga trabahador nagsugod sa magtimbang nga punta sang tiniltig nga mga bato nga tanel kag nagtabuay sa tunga. Ginpautwas sini ang dugang pa nga pamangkot sa kon paano nila ini ginhimo, ginabinagbinag ang nagalikuliko nga ruta sang tanel. Nagapati karon ang mga geologo nga may sabat na sila. Suno kay Dan Gill sang Geological Survey of Israel, ginsunod kag ginpasangkad sang mga trabahador ang kinaugali nga kanal nga naporma bangod sang pag-ilig sang tubig sa kabatuhan nga naglitik tungod sang mga paglinog ukon sa inutlan sang mga anib sang bato. Sa tapos sang pila ka tion, nagasangkad ini sa pila ka duog, nga mahimo nagapaathag kon ngaa nagalainlain ang kataason sang tanel halin sa 1.7 metros tubtob sa 5 metros kag kon paano man ang mga trabahador, nga nagagamit sing mga lampara, nakatigayon sing bastante nga hangin. Ang mga trabahador malantipon man, kay ang kadalag-an sa tanel nasandig sa medyo pagkadulhugon sini—mga 31.75 sintemetros tubtob sa punta.