Ang Pinakamalaba nga Karsada nga Tanel sa Bug-os nga Kalibutan
SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA NORWAY
KON luyag mo makakita sing matahom nga mga bukid kag mga linaw, kari ka sa nakatundan nga Norway! Mahayanghag gid ikaw! Dugang pa, ang makitid kag nagalikoliko nga mga karsada kag ang madamo nga tanel nagapamatuod sa pagkamapahituon sang tawo. Natapos kasan-o lang ang isa ka tanel—isa ka hinimuan sang inhinyeriya nga naglabaw sa bisan ano nga sahi sini. Ini amo ang Laerdal Tunnel, ang pinakamalaba nga karsada nga tanel sa bug-os nga kalibutan—isa ka haywey nga 24.5 kilometros ang kalabaon, nga ginguhab sa bato! Handurawa nga nagamaneho ikaw pasulod sa isa ka tanel, nahibaluan mo nga sa pila lamang ka minuto, may kapin sa 1,000 metros nga bukid sa ibabaw!
Ngaa kinahanglan ining malaba nga tanel? Importante ini nga bahin sang pag-angot sa duha ka pinakadaku nga siudad sa Norway, nga amo ang Oslo (ang kapital, sa sidlangan) kag ang Bergen (sa katundan nga baybayon). Ang iban nga mga karsada sa bukid sa ulot sining mga siudad mabudlay agyan sa tion sang tigtulugnaw bangod sang niebe kag hangin. Gani, kinahanglan gid ang isa ka bag-o nga ruta, isa nga masaligan sa tion sang malain nga tiempo. Sang 1992 namat-od ang parlamento sang Norway nga ang bag-o nga haywey magalakip sang isa ka tanel sa ulot sang magagmay nga mga komunidad sang Aurland kag Laerdal. Pagligad sang lima ka tuig nga paghimo, opisyal nga ginbuksan ang tanel sang Nobiembre 2000. Paano ginhimo ini nga tanel? Daw ano ini ka hilway sa peligro? Ano ang imo pamatyag sa pagmaneho sa sini? Tan-awon naton.
Ang mga Problema sa Pagtukod
Ginaangot sang tanel ang Laerdal kag Aurland, apang ang mga obrero nagsugod sa tatlo ka duog sing dungan. Isa ka grupo ang nagsugod sa tagsa ka punta, kag ang ikatlo nga grupo nagsugod sa pag-obra sang tanel para sa bentilasyon nga 2 kilometros ang kalabaon, nga magatabo sa mayor nga tanel 6.5 kilometros ang distansia halin sa baba sa Laerdal. Paano mapahituhog sang tatlo ka grupo ang pagbuho agod mapat-od nila nga magatabuay sila sa sulod sang bukid? Agod mahibaluan ang eksakto nga bahin nga dapat magsugod ang tagsa ka grupo, gingamit ang mga satellite navigation system, kag ang direksion sang pagbuho gingiyahan sang mga laser beam. Ginakontrol sining mga laser beam ang hulag sang mga makinaryas sa pagbuho agod mapat-od nga ang mga buho nga ginkutkot para sa mga explosive maplastar sing maayo.
Sa kada isa ka pagpalupok, mga 100 ka buho ang ginkutkot, ang kada isa 5.2 metros kadalom. Ining mga buho ginapalukpan sing mga 500 ka kilo nga explosive, nga nagaresulta sa mga 500 metros kubikos sang nadugmok nga mga bato. Ining nadugmok nga mga bato ginakuha dayon sang trak. Antes sugdan liwat ang pagbuho, ang mga kilid kag naibabaw nga bahin sang tanel dapat pabakuron. Gingamit ang malaba nga asero nga mga tornilyo, kag ang kadaygan ginbombahan sing fiber nga nagapabakod sa konkreta, nga ginatawag shotcrete. Ang tagsa ka grupo nakabuho sing mga 60 tubtob 70 ka metro kada semana. Sang Septiembre 1999, ginbungkal ang katapusan nga bahin sang bato sang ang duha ka grupo nga nagaobra sa mayor nga tanel nagtabuay, kag nagliw-asanay lamang sing mga 50 sentimetros! Pagligad sang 14 ka bulan ginbuksan ang tanel suno sa iskedyul. Sa sining tion, ang gasto naglab-ot sa $120 milyones.
Paano Ginhimo ang Bentilasyon?
Ang pagpat-od nga matinlo ang hangin isa pirme ka problema sang mga enhinyero sa tanel. Sanglit ang pagmaneho sa Laerdal Tunnel nagalawig sing mga 20 minutos, importante gid nga ang hangin nga ginaginhawa matinlo. Paano ini mahimo?
Ang 2 ka kilometro kalaba nga tanel para sa bentilasyon, nga 6.5 kilometros ang antad halin sa baba sa Laerdal, nagalab-ot sa kaiping nga nalupyakan kag nangin amo ang simburyo, ukon guluwaan. Nagasulod sa tanel ang lab-as nga hangin halin sa duha ka punta, kag ang mahigko nga hangin nagaguwa sa tanel para sa bentilasyon. Ang duha ka mabaskog nga bentilador nga ginbutang sa tanel para sa bentilasyon—nga may tingob nga kapasidad nga 1.7 milyones metros kubikos por ora—sarang magamit agod padasigon ang pagguwa sang hangin kon mahigko ini katama. Ini nga sistema nagasuplay sing bastante nga lab-as nga hangin sa Laerdal nga bahin sang tanel; apang may dapat pa himuon sa Aurland nga bahin, nga mas malaba. Gani, gintakdan sing 32 ka mas magamay nga bentilador ang atop sang tanel agod mapadasig ang hangin pakadto sa tanel para sa bentilasyon. Apang, samtang nagapakadto ini nga hangin halin sa Aurland nga bahin pakadto sa baba sang tanel para sa bentilasyon, nga medyo malayo ang distansia, labi ini nga nagahigko. Paano malubad ini nga problema?
Ang solusyon amo ang pagtukod sing nagatinlo-hangin nga planta sa isa pa ka tanel nga 100-metros ang kalabaon kag 9.5 kilometros ang antad halin sa baba sang mayor nga tanel sa Aurland. Ang duha ka punta sini nga tanel nagaangot sa mayor nga tanel. Ang hangin sa mayor nga tanel ginapasulod sa sini nga tanel, diin 90 porsiento sang yab-ok kag nitrogen dioxide ang ginadula.
Bangod sining sistema sang bentilasyon kag proseso sang pagtinlo, masarangan sang Laerdal Tunnel ang tubtob sa 400 ka salakyan kada oras. Ginabantayan sang mga sensor sa sulod sang tanel ang kalidad sang hangin kag nagakontrol sang epekto sang sistema sang bentilasyon. Kon ang hangin mahigko kaayo, ang tanel ginasirado, apang sa karon indi ini kinahanglanon.
Daw Ano Ini ka Hilway sa Peligro?
Ang iban nga tawo nagapangalag-ag sa pagmaneho pasulod sa tanel. Bangod sini pati na ang serioso nga mga aksidente kag mga sunog sining karon lang sa pila ka mga tanel sa Europa, nangin prioridad gid ang kaluwasan sa Laerdal Tunnel. Ano ang ginhimo agod mangin hilway sa peligro ang tanel?
Ang sentro sang kontrol sa Laerdal padayon nga nagabantay sa nanuhaytuhay nga sistema sang seguridad sa tanel, kag kon may katalagman, siraduhon ang tanel. Madamo nga pangandam ang ginhimo agod masira gilayon kag madasig ang pagguwa sa tanel. May yara man pang-emerhensia nga telepono sa kada 250 metros, kag duha ka pamatay-sunog sa kada 125 metros. Awtomatiko nga ginarekord sang sentro sang kontrol ang lokasyon sang bisan ano nga pamatay-sunog nga ginkuha sa nahamtangan sini. Kon ang isa sini ginkuha, ang pula nga mga suga nagapaandam sa mga drayber nga indi magsulod sa tanel, kag ang mga sinyales kag mga suga sa sulod sang tanel nagasugo sa mga drayber nga magmaneho paguwa sa tanel sa direksion nga malayo sa katalagman. Mahimo maliso sang mga drayber ang ila salakyan bangod may yara lilisuan sing salakyan sa kada 500 metros kag may 15 ka lilisuan para sa dalagku nga mga salakyan. Ang tanel nasangkapan man sing radio antenna system nga bangod sini, mahimo mapahibalo ang mga drayber paagi sa radyo sang ila salakyan. Ang pag-isip kag ang photo system amo ang nagabantay sang trapiko sa sulod kag sa guwa sang tanel. Ginakabig ini sang mga awtoridad nga maayo gid nga seguridad bangod indi tuman kadamo ang mga salakyan nga nagasulod sa tanel.
Ngaa Tuhay Ini nga Tanel?
Daw ano ang pagmaneho sa sini nga tanel? Ang importante nga tulumuron sang mga enhinyero amo ang paghimo sa pagmaneho sa tanel nga mangin makalilipay agod nga ang mga drayber magabatyag nga hilway sa katalagman kag magamaneho man sing mahalungon. Agod mahimo ini, gindesinyuhan ang sulod sang tanel sa bulig sang mga sikologo sa trapiko sa isa ka research institute kag sang propesyonal nga mga manugdesinyo sang suga, subong man sang simulator sa pagmaneho kag iban pa.
Ang resulta? Bueno, ang tanel indi gid matadlong. Ang magagmay nga mga kurbada nagabulig agod indi pagtuyhon ang mga drayber, apang makita nila ang unahan tubtob sa 1,000 metros. Bangod sang mga kurbada, mahapos man mahibaluan ang distansia sang nagapalapit nga salakyan. May yara tatlo ka tulad-kuweba nga hulot sa bukid agod indi mangin makatalaka ang pagbiyahe. Daw nagamaneho ikaw sa apat ka malip-ot nga tanel sa baylo nga sa isa lamang nga malaba. Bangod sang pinasahi nga mga suga sa sini nga mga hulot, nga may dalag ukon berde nga suga sa idalom kag asul nga suga sa ibabaw, daw subong bala nga nagasulod ang kasanag sang nagabutlak nga adlaw. Bangod sining pinasahi nga mga suga kag bastante nga mga suga sa kalabaon sang tanel, nangin komportable ang mga drayber kag nagabatyag nga hilway sa katalagman.
Maagom karon sang mga nagabiyahe ang pinasahi nga eksperiensia sang pag-agi sa pinakamalaba nga karsada nga tanel sa bug-os nga kalibutan. Ining hinimuan sang moderno nga inhinyeriya nagresulta sa isa ka masaligan nga alagyan nga nagaangot sang sidlangan kag katundan nga Norway. Mabakod ini nga pamatuod sang mahimo sang tawo kon gamiton niya ang iya kalantip kag pagkamapahituon sa maayo nga paagi.
[Diagram/Retrato sa pahina 27]
(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)
Ruta sang tanel
Laerdal ← → Aurland
[Diagram/Mapa sa pahina 29]
(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)
Ang Laerdal Tunnel
Mga haywey
↑ Pakadto sa Laerdal
→ E16 pa-Oslo
* Magagmay nga mga bentilador sa sini nga bahin
Direksion sang hangin
↓
hulot sa bukid
↓
Bulutangan sang bentilador → tanel para sa bentilasyon
↑
*
↑
hulot sa bukid
↑
*
Dibuho sang nagatinlo-hangin nga planta
↑
*
hulot sa bukid
*
↑
*
↑
Direksion sang hangin
Aurland
↓ E16 pa-Bergen
1 ka milya
1 ka kilometro
[Credit Line]
Statens vegvesen, Sogn og Fjordane
[Mapa sa pahina 26]
(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)
NORWAY
Laerdal Tunnel
Bergen E16 OSLO
[Retrato sa pahina 27]
Baba sa Laerdal
[Retrato sa pahina 27]
Dibuho sang nagatinlo-hangin nga planta
[Retrato sa pahina 27]
Bahin sang tanel, nga nagapakita sing asero nga mga tornilyo nga nagapabakod sang mga kilid kag naibabaw nga bahin
[Retrato sa pahina 28]
Ang tanel may yara mga 100 ka pang-emerhensia nga telepono kag halos 400 ka pamatay-sunog
[Retrato sa pahina 28]
May yara tatlo ka hulot sa bukid nga may pinasahi nga mga suga
[Picture Credit Line sa pahina 26]
Aerial view: Foto: Leiv Bergum; air treatment plant: ViaNova A/S; all other photographs on pages 24-6: Statens vegvesen, Sogn og Fjordane