Kaaway Ako sang Kasuguan

MAYO 1, 1947 sadto sa Sic­i­ly. Mga 3,000 ka tawo, lakip ang mga babayi nga may mga lapsag, ang nagtipon sa nalupyakan sang bukid para sa tuigan nga selebrasyon sang Adlaw sang mga Mamumugon. Wala nila mahibaluan ang katalagman nga nagapanago sa kaiping nga mga banglid. Ayhan nabasahan mo ukon natan-aw pa gani sa sine ang tuhoy sa trahedya nga nagsunod. Ang pagpamatay gintawag nga Pagpamatay sa Portel­la del­la Gines­tra, nga nagresulta sa kamatayon sang 11 ka tawo kag 56 ka pilason.

Bisan pa nga wala ako makapakigbahin sa sadtong trahedya, katapo ako sang grupo sang mga sep­a­rat­ist nga may salabton sa sini. Ang ila lider amo si Salvato­re Giulia­no, nga nagdaku kaupod ko sa minuro sang Montelep­re. Isa lamang ka tuig ang kamagulangan niya sa akon. Sang 1942, sang 19 anyos ako, ginpatawag ako agod mag-alagad sa army sa tion sang Inaway Kalibutanon II. Sang maaga nga bahin sadtong tuig ginhigugma ko kag ginpangasawa si Vita Moti­si. Sang ulihi, nakatigayon kami sing tatlo ka anak nga lalaki; ang panganay natawo sang 1943.

Kon Ngaa Nangin Kaaway Ako sang Kasuguan

Sang 1945, ang tuig nga natapos ang Inaway Kalibutanon II, nagbuylog ako sa nakatundan nga dibisyon sang Vol­un­teer Ar­my for Si­ci­lian In­de­pen­dence (EVIS). Amo ini anay ang para­militar nga grupo sang sep­a­rat­ist nga partido sang politika nga kilala subong Move­ment for the In­de­pen­dence of Sic­i­ly (MIS). Si Salvato­re Giulia­no, nga ginapangita na sang kasuguan, gintangdo sang mataas nga opisyal sang EVIS kag MIS nga magdumala sang amon dibisyon.

Ginhiusa kami sang gugma namon sa amon isla nga Sic­i­ly kag sa amon katawhan. Kag akig kami sa naeksperiensiahan namon nga mga inhustisya. Gani ginbaton ko ang kausa sang grupo ni Giulia­no, nga ipasakop ang Sic­i­ly sa Estados Unidos sang Amerika subong iya ika-49 nga estado. May rason bala sa pagpati nga posible ini? May yara gid, kay ginpasalig kami sang mga opisyal sang MIS nga may suod sila nga kaangtanan sa Wash­ing­ton, D.C., kag ang presidente sang Estados Unidos nga si Har­ry S. Truman pabor sa sadtong pagpasakop.

Batok sa Kasuguan nga Hilikuton

Ang panguna nga hilikuton sang akon grupo amo ang pagpangidnap kag pagpagawad sa prominente nga mga tawo. Paagi sini nakatigayon kami sing mga pundo para ibakal sang kinahanglanon nga mga suplay. Wala sa mga ginkidnap, nga gintawag namon nga “amon mga bisita,” ang nahalitan. Sa tion nga hilwayon na sila, ginahatagan namon sila sing resibo agod gamiton sa pag-uli sang gingawad nga kuwarta nga nabaton namon. Ginsilingan sila nga sarang nila magamit ang resibo sa pagbawi sang ila kuwarta sa tapos nga magdaug kami.

Nakapakigbahin ako sa mga 20 ka pagpangidnap, subong man sa armado nga mga pagsalakay sa mga kuwartel sang Ca­ra­bi­nie­ri, isa ka pungsudnon nga puwersa militar sang pulisiya. Apang, nalipay ako sa pagsiling nga wala gid ako sing napatay. Ang pagsalakay sang amon grupo nagdangat sa dimaalamon nga buhat sa minuro sang Portel­la del­la Gines­tra. Gin-organisar yadto sang mga isa ka dosena nga lalaki sa grupo ni Giulia­no kag gintuyo batok sa Partido Komunista.

Walay sapayan nga ang pagpamatay sa kinaandan nga mga tawo​—⁠lakip ang mga kaingod kag mga sumalakdag​—⁠indi hungod, ang mga tawo nga nagsakdag sa amon kag nagbatyag nga ginaamligan namon nagpati nga ginluiban namon sila. Kutob sadto, wala sing untat ang pagpangita sa mga kriminal nga grupo ni Giulia­no. Bangod sang mga impormasyon nga ginhatag sa mga pulis, madamo sang akon mga kaupod ang nadakpan. Sang Marso 19, 1950, nadakpan ako kag gin-aresto. Kag sadto nga tig-ilinit napatay mismo si Giulia­no.

Pagkabilanggo kag Pagpamatbat

Sa bilangguan sang Palermo, diin ginhunong ako samtang ginahulat ang kasaba, ginsubuan ako bangod sang pagkahamulag gikan sa akon lamharon nga asawa kag tatlo ka anak nga lalaki. Apang, ang handum sa pagpakig-away sa ginapatihan ko nga husto nag-amlig sa akon gikan sa daku nga kasubo. Ginhinguyang ko ang akon tion sa pagbasa. Isa ka libro ang nagpukaw sang akon handum sa pagbasa sing Biblia. Amo yadto ang autobiograpiya ni Sil­vio Pel­lico, isa ka Italyano nga ginbilanggo bangod sang politika sa tion sang ika-19 siglo.

Ginsulat ni Pel­lico nga may yara sia pirme isa ka diksionaryo kag isa ka Biblia sa bilangguan. Walay sapayan nga kami sang akon pamilya mga Romano Katoliko, wala gid ako sing nabatian tuhoy sa ­Biblia. Gani nangayo ako sa mga awtoridad sing isa ka kopya. Ginsilingan ako nga ginadumilian ini, apang ginhatagan ako sing isa ka kopya sang mga Ebanghelyo nanday Mateo, Marcos, Lucas, kag Juan. Sang ulihi, nakatigayon ako sing isa ka kopya sang bug-os nga Biblia, nga ginahuptan ko sa gihapon subong isa ka ginapakabahandi nga handumanan.

Sang ulihi, nagsugod ang kasaba sa akon sang 1951 sa Vi­ter­bo, malapit sa Roma. Naglawig ini sing 13 ka bulan. Ginpamatbatan ako sing duha ka tubtob buhi nga sentensia kag 302 ka tuig pa nga pagkabilanggo! Nagkahulugan yadto nga indi na gid ako makaguwa sa bilangguan nga buhi.

Pagtuon sing mga Kamatuoran sa Biblia

Sang ginbalik ako sa bilangguan sa Palermo, ginbutang ako sa isa ka seksion diin ang isa ka katapo sang amon grupo nga pakaisa ni Giulia­no ginbilanggo man. Tatlo ka tuig nga nauna sia sa akon nga naaresto. Sang bag-uhan pa lang sia sa bilangguan, nakilala niya ang isa sang mga Saksi ni Jehova gikan sa Swit­zer­land nga nagsugid sa iya tuhoy sa makadalayaw nga mga saad sang Biblia. Gindakop ini sia upod sa isa pa ka Saksi gikan sa Pa­ler­mo samtang nagabantala sila sing maayong balita sang Ginharian sang Dios. (Mateo 24:14) Ginsugiran ako sang ulihi nga mga katapo sang klero ang nagpadakop sa iya.

Walay sapayan sang akon mga hilikuton nga batok sa kasuguan, nagapati ako sa Dios kag sa mga panudlo sang simbahan. Gani nakibot ako sa paghibalo nga ang pagsimba sa ginatawag nga mga santos dimakasulatanhon kag nga ang isa sa Napulo ka Sugo nagadumili sa paggamit sing mga imahen sa pagsimba. (Exodo 20:​3, 4) Nagsuskribe ako sa Lalantawan kag Magmata! nga mga magasin nga nangin malahalon gid sa akon. Wala ko mahangpan ang tanan ko nga nabasahan, apang sa dugang ko nga pagbasa, nagdugang man ang akon handum nga makapalagyo, indi gikan sa prisuhan, kundi gikan sa pagkabilanggo sa relihioso nga kabutigan kag pagkabulag sa espirituwal.

Sang ulihi, narealisar ko nga agod mapahamut-an ang Dios kinahanglan nga ubahon ko ang akon daan nga personalidad kag magsul-ob sing bag-o​—⁠ang isa nga mahagop kag kaangay sang iya ni Cristo Jesus. (Efeso 4:​20-24) Amat-amat ang akon pagbag-o. Apang halos sa gilayon naghimo ako sing mga butang para sa akon masigkabilanggo, kag gintinguhaan ko nga isugid sa ila ang tuhoy sa dalayawon nga mga butang nga akon natun-an. Busa, sang 1953 nagsugod ang isa ka makalilipay nga tion para sa akon. Apang may mga balagbag.

Pagpamatok Gikan sa Kapelyan

Pagkatapos sang anom ka bulan nga pagsuskribe ko sa Ang Lalantawan kag Magmata!, nag-untat ang pag-abot sini. Nagkadto ako sa sensor sang sulat sang mga bilanggo kag ginpahibalo sia tuhoy sini. Ginsugiran niya ako nga ang kapelyan sang bilangguan amo ang nagpauntat sa pagdul-ong sini.

Nangabay ako nga makigkita sa kapelyan. Sa tion sang amon paghambalanay ginpakita ko sa iya ang akon diutay nga nahibaluan gikan sa Biblia, lakip ang mga kasulatan subong sang Exodo 20:​3, 4 kag Isaias 44:​14-17 nahanungod sa paggamit sing mga imahen sa pagsimba. Ginbasa ko man sa iya ang mga pinamulong ni Jesus, nga narekord sa Mateo 23:​8, 9, nga indi ‘pagtawga nga amay ang bisan sin-o nga tawo sa duta.’ Nasaklaw, nagsabat sia nga indi ko mahangpan ang Biblia bangod isa ako ka ignorante nga tawo.

Maayo lang kay nagbag-o na ako sing personalidad​—⁠kon wala, ambot kon ano kuntani ang akon ginhimo. Nagpabilin nga kalmado, nagsabat ako: “Huo, matuod ina; ignorante ako. Apang may tinun-an ka, kag wala ikaw sing ginhimo agod tudluan ako sing mga kamatuoran sa Biblia.” Nagsabat ang kapelyan nga agod matigayon ang literatura sang mga Saksi ni Jehova, dapat ako mangabay sa Ministro sang Hustisya nga ginasikway ko ang Katoliko nga relihion. Ginhimo ko ini sa gilayon, apang ang pangabay wala ginbaton. Apang, sang ulihi, naparekord ko ang akon kaugalingon subong isa sang mga Saksi ni Jehova kag liwat nga nakabaton ako sing mga magasin. Apang namilit gid ako.

Isa ka Kingdom Hall sa Bilangguan

Sa sulod sang pila ka tion nangabay ako sa manugdumala sang bilangguan nga hatagan ako sing isa ka trabaho agod makakita ako sing kuwarta nga ipadala sa akon pamilya. Masami niya ginasiling nga kon hatagan niya ako sing trabaho, dapat man niya hatagan ang iban, kag indi ina posible. Apang sang kaagahon sang Agosto 5, 1955, ginbalitaan ako sang manugdumala sing maayong balita​—⁠matrabaho ako subong isa ka ­clerk sa sulod sang bilangguan.

Ang akon trabaho nagbulig sa akon nga maagom ang pagtahod sang manugdumala sang bilangguan, kag maalwan nga ginpagamit niya sa akon ang isa ka bodega agod hiwatan sing mga miting para sa pagtuon sa Biblia. Busa, sang 1956, ginhimo ko nga mga bangko ang mga tapi halin sa ginpanghaboy nga mga kabinet para sa makabig nga isa ka Kingdom Hall, subong amo ang pagtawag sa mga duog tilipunan sang mga Saksi ni Jehova. Nagatipon kami didto kada Domingo upod sa iban nga mga bilanggo, kag nalab-ot namon ang kataason nga 25 ka tumalambong para sa amon pagbinagbinag sing Biblia.

Sang ulihi, natukiban sang kapelyan ang tuhoy sa mga miting nga akon ginahiwat, kag naakig gid sia. Subong resulta, sang tig-ilinit sang 1957, ginsaylo ako gikan sa Pa­ler­mo pakadto sa bilangguan sang Por­to Az­zur­ro sa isla sang Elba. Ining duog may malain nga reputasyon.

Ginbawtismuhan sa Bilangguan

Sang pag-abot ko, ginbilanggo ako nga nagaisahanon sa sulod sang 18 ka adlaw. Wala gani ako gintugutan nga dalhon ang akon Biblia. Pagkatapos sadto, ginsulatan ko liwat ang Ministro sang Hustisya nga nagapangabay nga tugutan ako sa pagsikway sa Katoliko nga relihion. Apang, sa sining tion, nangayo ako sing bulig sa sanga talatapan sang mga Saksi ni Jehova sa Roma. Pagkatapos sang napulo ka bulan, nag-abot ang madugay na ginahulat nga sabat. Ginbaton sang Ministro ang akon pagbag-o sing relihion! Wala lamang ini nagakahulugan nga makatigayon ako sing isa ka Biblia, sing mga magasin, kag sing iban pa nga literatura sa Biblia kundi nagakahulugan man nga makabaton ako sing regular nga mga pagduaw gikan sa isa ka ministro sang mga Saksi ni Jehova.

Wala sing tupong ang akon kalipay sang una nga ginduaw ako ni Giusep­pe Romano, nga gikan sa sanga talatapan sang mga Saksi ni Jehova sa Italya. Sa pahanugot sang mga opisyal sang bilangguan, ginhimo ang mga kahimusan agod masimbuluhan ko ang akon dedikasyon kay Jehova paagi sa bawtismo sa tubig. Sang Oktubre 4, 1958, sa presensia sang manugdumala sang bilangguan, sang kumander nga nagadumala sa disiplina, kag sang iban pa nga opisyal, ginbawtismuhan ako ni Utod Romano, upod ang isa pa ka bilanggo, sa daku nga batya nga ginagamit sa pagpamunyag sa hardin sang bilangguan.

Bisan pa halos pirme ko matun-an Ang Lalantawan upod sa iban pa nga bilanggo, kinahanglan saulugon ko ang tuigan nga Memoryal sang kamatayon ni Cristo sa akon selda sing isahanon bangod ining selebrasyon ginahiwat pagtunod sang adlaw. Ginapiyong ko ang akon mga mata kag nagapangamuyo, nagahanduraw nga nakigtipon ako upod sa iban pa nga mga Saksi.

Paghimo sing mga Disipulo sa Bilangguan

Sang 1968, ginsaylo ako sa bilangguan sa Fos­som­bro­ne, sa probinsia sang Pesaro. Didto nalipay ako sa maayong mga resulta sang pagsugid sa iban nahanungod sa mga kamatuoran sa Biblia. Nagtrabaho ako sa bululngan, diin mahapos ang pagpangita sing kahigayunan sa pagpanaksi. Makalilipay gid makita ang pag-uswag sang isa ka bilanggo nga si Ema­nue­le Alta­vil­la. Pagkatapos sing duha ka bulan nga pagtuon, narealisar niya nga dapat niya iaplikar ang laygay sa Binuhatan 19:19 kag ginguba ang iya libro tuhoy sa madyik. Sang ulihi, si Ema­nue­le nangin isa sang mga Saksi ni Jehova.

Sang masunod nga tuig ginsaylo ako sa bilangguan sa isla sang Pro­ci­da, sa tabok lamang sang baybayon gikan sa Na­ples. Bangod sang maayong paggawi, gin-asayn ako liwat sa bululngan. Didto nakilala ko si Ma­rio Mo­re­no, isa ka konpirmado Katoliko nga bilanggo. May responsable man sia nga katungdanan, nga nagatrabaho sa departamento sang kuwenta.

Isa ka gab-i nangayo sa akon si Ma­rio sing sarang mabasa, kag ginhatag ko sa iya ang libro nga Ang Kamatuoran nga Nagadul-ong sa Kabuhi nga Dayon.a Nahangpan niya sa gilayon ang pagkaimportante sang iya ginabasa, kag ginsugdan namon ang isa ka pagtuon sa Biblia. Gin-untatan ni Ma­rio ang pagpanigarilyo sing tatlo ka kaha kada adlaw. Dugang pa, narealisar niya nga dapat sia mangin bunayag sa kuwenta nga iya ginaobra sa bilangguan. Ginsugdan niya ang pagpanaksi sa iya nobya, kag ginbaton man niya ang mga panudlo sa Biblia. Wala madugay pagkatapos sadto, ginkasal sila didto sa bilangguan. Sa isa ka kombension sa Na­ples sang 1975, ginbawtismuhan ang asawa ni Mar­io. Daku gid ang iya kalipay sang mahibaluan niya nga ang iya bana ginbawtismuhan sa amo man nga adlaw sa bilangguan!

Gintugutan ako nga masugilanon kada semana ang mga Saksi nga nagaduaw sa akon sa Pro­ci­da. Gintugutan man ako nga magluto sing pagkaon para sa ila sa hulot para sa mga bisita. Tubtob sa napulo ang sarang makabisita sing dungan. Sang magduaw ang nagalakbay nga manugtatap sang mga Saksi ni Jehova, gintugutan ako sa pagpasalida sang ila mga ­slide. Isa ka bes nalipay ako sa pagdumala sing pagtinuon sa Lalantawan sang magduaw ang 14 ka Saksi. Daw ginsaligan ako sing bug-os sang mga awtoridad. Sa gintugot nga mga adlaw, sa kasisidmon, nagabantala ako sa mga selda.

Sang 1974, sa tapos makahinguyang sing 24 ka tuig sa nagkalainlain nga bilangguan, ginduaw ako sang isa ka hukom nga nagpalig-on sa akon nga magpetisyon para sa isa ka par­don. Wala ko ginkabig nga nagakaigo ang paghimo sini bangod nagapakita ini sang pagkanadalahig sa pagpamatay sa Portel­la del­la Gine­stra, kag wala ako makapakigbahin sa sini.

Mga Tion sang Daku nga Kalipay

Sang 1975 nagguwa ang isa ka bag-o nga kasuguan nga nagatugot sa pagguwa sa bilangguan sa sulod sang pila ka tion. Busa, nakahigayon ako sa pagtambong, sa siudad sang Na­ples, sang akon una nga kombension sang mga Saksi ni Jehova. Nalipay ako sa sulod sang lima ka halandumon nga adlaw, nga sa amo nakilala ko ang madamo pa nga Cristianong mga lalaki kag mga babayi nga wala ko pa gid anay makita.

Ang naghatag sa akon sing pinasahi nga kalipay amo nga sang ulihi, sa tapos sang madamo gid nga tinuig, nahiusa ako liwat sa akon pamilya. Ang akon asawa nga si Vita, nagpabilin nga matutom sa akon, kag ang akon mga anak soltero na sa ila pangidaron nga 20 kag 30 anyos.

Sang masunod nga tuig​—⁠sa tion nga nakahigayon ako sa pagguwa sa bilangguan sa madamong beses​—⁠ginpanugda nga mag-aplay ako para hilwayon gikan sa bilangguan. Sa probasyon nga report sang mahistrado tuhoy sa akon, ginrekomendar niya nga batunon ang akon aplikasyon. Nagsulat sia: “Masiling gid sing pat-od​—⁠si Man­nino karon, kon ipaanggid sa uhaw sa dugo nga pamatan-on nga nagatuman anay sing mga sugo ni Giulia­no, tuhay na nga tawo; lain na gid sia.”

Sang ulihi, ang mga awtoridad sa bilangguan sang Pro­ci­da nangabay sing pardon para sa akon. Sa katapusan, ginhatag ang pardon, kag sang Disiembre 28, 1978, ginpaguwa ako sa bilangguan. Daw ano nga kalipay, pagkatapos sang kapin sa 28 ka tuig nga pagkabilanggo, nga mangin hilway!

Ang Lamang nga Paglaum Para sa Hustisya

Subong isa ka kidnaper sa idalom sang pagdumala ni Salvatore Giulia­no, nakig-away ako sa ginpatihan ko nga makadala sing matuod nga kahilwayan para sa akon pamilya kag sa akon mga kasimanwa. Apang, natun-an ko gikan sa Biblia nga bisan ano pa ka sinsero ang mga tawo, indi gid nila mapaluntad ang hustisya nga hanuot ko gid nga ginhandum subong pamatan-on. Sing mapinasalamaton, ginbuligan ako sang ihibalo sa Biblia nga mahangpan nga ang Ginharian lamang sang Dios sa mga kamot sang iya Anak, si Jesucristo, ang makahatag sing kaumpawan gikan sa inhustisya nga kinahanglanon gid kaayo.​—⁠Isaias 9:​6, 7; Daniel 2:44; Mateo 6:​9, 10; Bugna 21:​3, 4.

Madamo nga pamantalaan ang nagsulat tuhoy sa pagbag-o sang akon personalidad, nga ang kabangdanan amo ang ihibalo sa Biblia. Halimbawa, ginkutlo sang Paese Sera ang warden sang bilangguan sa Pro­ci­da nga nagasiling: “Kon ang tanan nga bilanggo kaangay ni ­Franck, wala na sing mga bilangguan; walay kasawayan ang iya paggawi, wala gid sia nakapakig-away, kag wala gid sia makabaton sing bisan diutay nga pagsabdong.” Ang isa pa ka pamantalaan nga Avvenire, nagsiling: “Isa sia ka huwaran nga bilanggo, nga dikinaandan. Ang iya pagbag-o wala gid ginapaabot. Matinahuron sia sa institusyon kag sa mga opisyales sang bilangguan kag may dikinaandan nga espirituwalidad.”

Isa ka Makapaladya nga Kabuhi

Kutob sang 1984, nagapangalagad ako sa isa ka kongregasyon sang mga Saksi ni Jehova subong isa ka gulang kag subong isa ka payunir, subong amo ang pagtawag sa bug-os tion nga mga ministro. Sang 1990 ang isa ka guardia sa bilangguan nga ginpaambitan ko sing ihibalo sa Biblia sang nagligad nga 15 ka tuig nagtelepono sa pagsugid sa akon nga sia kag ang bug-os niya nga pamilya nangin mga Saksi ni Jehova.

Apang ang akon labing malipayon nga eksperiensia natabo sang Hulyo 1995. Sadto nga tuig nalipay gid ako sa pagtambong sa bawtismo sang akon mahal nga asawa, si Vita. Pagkatapos sang madamo nga tinuig, ginbaton niya ang mga panudlo sang Biblia. Ayhan ang akon tatlo ka anak nga lalaki, nga sa karon wala pa magbuylog sa akon pagtuo, magabaton man sa ulihi sang akon natun-an gikan sa Pulong sang Dios.

Ang akon mga eksperiensia sa pagbulig sa iban nga makatuon sing mga kamatuoran sa Biblia naghatag sa akon sing dimatupungan nga kalipay. Makapaladya gid ang pagpanag-iya sing ihibalo nga nagadul-ong sa kabuhi nga walay katapusan kag mapaambit ini sa mga bunayag sing tagipusuon!​—⁠Juan 17:⁠3.​—⁠Panugiron ni Franck Man­nino

[Footnote]

[Laragway sa pahina 16]

Ang nalupyakan sang bukid sa Sicily diin natabo ang pagpamatay

[Laragway sa pahina 17]

Sang ginkasal kami, sang 1942

[Laragway sa pahina 19]

Masami ko nga ginpaambit ang mga kamatuoran sa Biblia sa mga guardia sang bilangguan

[Laragway sa pahina 21]

Upod sa akon asawa