Kahilwayan sa Paghambal—Ginaabusuhan Bala Ini?

ANG ganhaan padulong sa ika-21 nga siglo malapit na magbukas. Wala sing duhaduha nga ang bag-ong siglo magadala sing bag-ong mga paglaum, mga tulumuron, moral nga mga pagtamod, mga ideya tuhoy sa makatilingala nga mga teknolohiya, kag mga paghingyo para sa daku pa nga kahilwayan. Ang tradisyunal nga mga pagtamod sang mga gobierno, mga relihion, kag mga tawo nagapasugot na sa bag-ong mga tingog kag mga hingyo. Sa madamo nga mga duog ang pilit nga ginapangayo amo ang pagdula sa nagaluntad nga mga paglatid sa kahilwayan sa paghambal kag pagpabutyag sing opinyon, bisan ano man ang mangin resulta sini!

Ang butang anay nga ginasikway kag ginadumilian sang mga manugwaragwag kag mga sensor sa radyo kag telebisyon​—⁠ang malaw-ay nga mga pulong kag pornograpiko nga mga danyag kag mga kumpas​—⁠kinaandan na karon sa madamong pungsod, nga ginatago sa idalom sang kinamatarong sang kahilwayan sa paghambal!

Ang mga tawo nga lantip sa paggamit sing mga kompyuter, mga adulto kag kabataan, makapadala na karon sing maathag nga mga laragway sang malaw-ay nga buhat sa sekso sa iban nga mga kontinente sa sulod lamang sang mga segundo kag makighambal sa mga tawo nga makilahion kag seksuwal nga nagaabuso sa kabataan nga nagapangayo sing mga ngalan kag mga direksion para sa patago nga pagkitaay. Ang musika nga may mga liriko nga nagapanugda kag nagapalig-on sang paghikog kag pagpatay sa mga ginikanan, pulis, kag mga opisyal sang gobierno mabatian na karon sa adlaw-adlaw sa radyo kag telebisyon ukon yara sa mga rekording nga ginapatokar sang kabataan.

Pila lamang sina nga mga tawo nga nagahingyo sing walay latid nga kahilwayan sa paghambal ang magapamatok kay Oliv­er Wen­dell ­Holmes, Jr. sang Su­preme ­Court Jus­tice, nga sang nagligad nga kapin sa tunga sang siglo nagsulat sa isa ka bantog kag importante nga desisyon tuhoy sa kahilwayan sa paghambal: “Ang kahilwayan sa paghambal indi magahatag sa isa ka tawo sing kinamatarong nga magbinutig sa pagsinggit nga may kalayo sa isa ka sinehan kag magtuga sing kinagula.” Maathag gid kon ano ang mangin resulta sina nga buhat. Busa, daw ano ka dimakatarunganon para sa sini man nga mga tawo nga pakadiutayon ukon pasipakpakan ang masunod nga dinalan sadto gihapon nga desisyon kag pamatukan ini. “Ang hulusayon sa tagsa ka kaso,” siling ni ­Holmes, “amo kon bala ang gingamit nga mga tinaga ginagamit sa sinang mga kahimtangan kag mahimo nga magtuga sing maathag kag posible nga katalagman nga magapahanabo ini sing daku nga mga kalautan nga may kinamatarong ang Kongreso nga punggan.”

Pornograpiya sa Kompyuter

“Ang sekso yara bisan diin karon nga mga adlaw,” report sang magasin nga Time, “sa mga libro, mga magasin, mga pelikula, telebisyon, mga video sang musika kag sa mga pasayod sang pahumot sa mga estasyunan sang bus. Naimprinta ini sa mga busi­ness card nga may numero sang telepono para sa pornograpiko nga serbisyo kag ginaliklik sa idalom sang wind­shield wip­er. . . . Naanad na ang kalabanan nga Amerikano sa dayag nga pagpasundayag sing makapulukaw sa sekso nga mga butang​—⁠kag sa argumento kon ngaa may pinasahi ini nga duog sa idalom sang Unang Kaligwatan [kahilwayan sa paghambal]​—⁠amo kon ngaa indi nila matalupangdan nga nalakip ini didto.” Apang, may butang nahanungod sa kombinasyon sang maathag nga sekso kag sang kompyuter nga nagdala sing bag-o nga butang kag kahulugan sa tinaga nga “pornograpiya.” Nangin popular ini, lapnag, kag bug-os kalibutan sa kasangkaron.

Suno sa isa ka pagtuon, ang mga suskritor sa mga com­pu­ter bul­le­tin-­board sys­tem para sa mga adulto, nga handa sa pagbayad sing binulan nga bayad halin sa $10 pa $30, nasapwan sa “kapin sa 2,000 ka siudad sa tanan nga 50 ka estado kag 40 ka pungsod, mga teritoryo kag mga probinsia sa bilog nga kalibutan​—⁠lakip ang pila ka pungsod kaangay sang China, diin ang pagpanag-iya sing pornograpiya isa ka sala nga sililutan sing kamatayon.”

Ginlaragway sang magasin nga Time ang isa ka sahi sang pornograpiya sa kompyuter subong “isa ka putos sang ‘indi kinaandan’ nga materyal nga nagalakip sing mga laragway sang mga tawo nga ginagaid para sa seksuwal nga kalipay, ginasakit ang iban ukon ang kaugalingon para sa kalipay, nagapangihi, nagapamus-on, kag seksuwal nga mga buhat sa isa ka toril nga puno sing mga sapat.” Ang pagguwa sang materyal kaangay sini sa isa ka publiko nga net­work sang kompyuter, nga sarang mabuksan sang mga lalaki, mga babayi, kag sang kabataan sa bilog nga kalibutan, nagapautwas sing serioso nga mga pamangkot nahanungod sa pag-abuso sa kahilwayan sa paghambal.

“Sa tion nga ang kabataan may linya na,” siling sang isa ka pamantalaan sa Britanya, “ang malaw-ay nga pornograpiya makita na sang bisan sin-o nga bata, kag buot silingon sa sulod sang ila kuwarto.” Ginapanagupnop nga 47 porsiento sang tanan nga puluy-an sa Britanya nga may kompyuter ang maangot sa net­work sang kompyuter sa katapusan sang 1996. “Madamong Britanikong ginikanan ang wala sing hinalung-ong sa kalibutan sang mataas nga teknolohiya nga sunado sang ila kabataan. Sa nagligad nga 18 ka bulan ‘ang pag-usisa sa Net’ nangin isa sang labing popular nga dibersion sang mga tin-edyer,” siling sang pamantalaan.

Si Kathleen Mahoney, propesor sa abogasiya sa Uni­ver­sity of Cal­ga­ry, sa Can­a­da, kag eksperto sa legal nga mga hulusayon tuhoy sa pornograpiya, nagsiling: “Dapat mahibaluan sang publiko nga nagaluntad ang isa ka wala ginakontrol nga instrumento nga paagi sa sini ang kabataan sarang maabusuhan kag mahingalitan.” Ang isa ka taga-Canada nga pulis nagsiling: “Maathag ang mga patimaan nga ang madasig nga pag-uswag sang mga kaso sang pornograpiya sa kabataan may kaangtanan sa kompyuter matabo sa indi madugay.” Madamo nga grupo sang manuglaygay sa pamilya ang nagainsister nga ang pornograpiya sa kompyuter nga makita sang kabataan kag ang impluwensia sini sa ila “isa ka maathag kag posible nga katalagman.”

Nagasupak nga mga Opinyon

Ang mga tawo nga nagasakdag sang kahilwayan sang mga banwahanon naakig sa panikasog sang Kongreso nga latiran ang mga butang subong sang pornograpiya sa kompyuter, nga nahisuno sa desisyon ni Hukom ­Holmes kag sang Korte Suprema sang Estados Unidos. “Isa ini ka direkta nga pag-atake sa Unang Kaligwatan,” siling sang isa ka propesor sa abogasiya sa Har­vard. Bisan gani ang beterano nga manugdemanda nagyubit sini, komento sang magasin nga Time. “Indi ini magmadinalag-on bisan sa diutay nga mga sala,” siling sang isa. “Kaanggid ini sa pagsensor sang gobierno,” siling sang isa ka opisyal sang Elec­tron­ic Pri­va­cy In­for­ma­tion Cen­ter. “Ang Unang Kaligwatan dapat man iaplikar sa Inter­net,” amo ang ginsiling niya suno sa pagbalikwat sang Time. “Maathag nga isa ini ka paglapas sa hilway nga paghambal,” anunsio sang isa ka kongresista sa Estados Unidos, “kag isa ini ka paglapas sa kinamatarong sang mga adulto nga magkomunikar sa isa kag isa.”

Ang isa ka propesor sa Eskwelahan sang Abogasiya sa New York nagapangatarungan nga may kaayuhan ang nanuhaytuhay nga pagpabutyag tuhoy sa sekso, sa guwa sang dulunan sang mga kinamatarong sang mga banwahanon kag sang hilway nga paghambal. “Ang sekso sa Inter­net mahimo nga sa kamatuoran maayo para sa mga pamatan-on,” report sang Time tuhoy sa iya pagtamod. “Ang [cy­ber­space] isa ka walay peligro nga lugar sa pag-usisa sang ginadumilian kag makatalagam . . . Nagatanyag ini sing posibilidad para sa matuod gid, walay katahap nga mga paghambalanay tuhoy sa sibu subong man pantasya nga mga handurawan sa sekso,” siling niya.

Nakahanda man batok sa mga pagdumili sa pornograpiya sa net­work sang kompyuter ang madamo nga pamatan-on, labi na ang mga estudyante sa unibersidad. Ang iban nagmartsa bilang protesta sa ila ginakabig nga isa ka pagbuhin sa ila mga kinamatarong sa hilway nga paghambal. Bisan pa indi isa ka estudyante, walay duhaduha nga ginapalanog sang isa ka tawo nga ginbalikwat sa The New York Times ang sentimiento sang madamo nga nagapamatok sa panugda nga dumilian ang pornograpiya sa mga kompyuter: “May panagupnop ako nga kadlawan lang ini sang mga nagagamit sing Inter­net sa sining pungsod kag indi pagsapakon, kag para sa nabilin nga bahin sang komunidad sang Inter­net sa kalibutan, himuon lang sini ang Estados Unidos nga isa ka kaladlawan.”

Sa pagreport sang ginsiling sang isa ka opisyal sang grupo nga dampig sa kahilwayan sang mga banwahanon, ang U.S.News & World Report nagkomento: “Ang cy­ber­space [mga network sang kompyuter] mahimo nga magahatag sing kapin nga gahom sa kahilwayan sa paghambal sangsa Unang Kaligwatan. Sa pagkamatuod, ayhan ‘imposible na nga mapahipos sang gobierno ang mga tawo.’ ”

Sa Canada ang binaisay nagainit tuhoy sa kon ano mahimo ang magalapas sa mga kasugtanan bahin sa kahilwayan sa pagpabutyag sang kaugalingon sa Karta sang mga Kinamatarong kag mga Kahilwayan. Gin-aresto ang mga pintor nga nagpinta sing mga laragway nga nagpaakig sa mga kritiko kag sa mga pulis, nga nagakabig sini nga “malaw-ay.” Nagtingob ang mga pintor kag mga sumalakdag sang kahilwayan sa paghambal agod protestahan kag pakamalauton ang mga pag-aresto subong isa ka paglabang sa ila kahilwayan sa paghambal. Sang nagligad lamang nga apat ka tuig, ginapangdakop sang mga pulis ang pornograpiko nga mga video­tape pasad sa kasuguan sang Can­a­da batok sa malaw-ay nga butang, kag ginhusay ang mga kaso sa korte kag napamatbatan ang mga negosyante nga nagbaligya sini.

Apang, nagbag-o ina tanan sang 1992, sang magdesisyon ang Korte Suprema sang Can­a­da sa isa ka talalupangdon nga kaso nga inang mga produkto indi dapat mademanda bangod sang ginagarantiya sang kahilwayan sa pagpabutyag sang kaugalingon sa Karta sang mga Kinamatarong kag mga Kahilwayan. Ang desisyon sang korte “nagdala sing talalupangdon nga mga pagbag-o sa katilingban sang Canada,” sulat sang magasin nga Maclean’s. “Kinaandan na karon nga makita sa mga balaligyaan sa kalye sang madamong siudad ang mga magasin kag mga video nga may malaw-ay gid nga pornograpiya,” siling sang magasin. Bisan ang mga video nga suno sa desisyon sang korte mahimo nga dumilian sarang gihapon mabakal.

“Nahibaluan ko nga kon magkadto ka didto makita mo ang mga butang nga supak sa kasuguan,” siling sang isa ka pulis. “Mahimo nga amo ina nga butang ang kuhaon namon kag gamiton sa pagsumbong. Apang . . . wala kami sing tion.” Wala man sila sing garantiya nga ang mga panumbungon makapakumbinsi. Sa sining matinuguton nga dag-on, ang ginapadaku amo ang walay latid nga kahilwayan sang isa ka tawo, kag ang mga korte masami nga ginaimpluwensiahan sang opinyon sang publiko. Apang ano man ang rason, ang baisay padayon nga magapukaw sing madalom kag nagabahinbahin nga emosyon sa duha ka bahin​—⁠dampig kag batok sa sini.

Sang isa ka tion, ang kahilwayan sa paghambal kag pagbalhag sing impormasyon gin-estriktuhan gid sa Japan. Ang linog, halimbawa, nga may kabaskugon nga 7.9 sa Rich­ter ­scale kag ginbangdan sang kamatayon sang isa ka libo indi dapat ireport sing prangka. Ang mga kaso sang kagarukan kag sang magkahagugma nga nagsugtanay sa paghikog indi mareport. Ang mga editor sang mga pamantalaan nagpadaug sa mga pamahog sang gobierno samtang nagabaskog ang pagkontrol bisan sa indi salapakon nga mga butang. Apang, pagkatapos sang Inaway Kalibutanon II, gindula ang mga pagdumili kag sa liwat natigayon sa Japan ang kahilwayan sa paghambal kag sa prensa.

Sa pagkamatuod, ang pendulum naghabyog sing todo sa pihak nga bahin kay napuno sing makapulukaw sa sekso kag malaw-ay nga mga drowing ang mga magasin kag ang pila ka komiks nga pangbata. Ang The Daily Yomiuri, isa ka nagapanguna nga pamantalaan sa Tokyo, nagsiling anay: “Ayhan ang isa sang labing makapakibot nga mga talan-awon para sa isa ka tagaluwas nga bag-o mag-abot sa Japan amo ang mga negosyante nga nagabasa sa idalom-duta nga mga tren sang Tokyo sing mga komiks nga may makapulukaw sa sekso nga mga laragway. Ini nga huyog daw nagaapektar karon sa pihak nga katunga sang populasyon, kay ang pangbabayi nga mga komiks nga nagaunod sing ‘malaw-ay’ nga mga laragway makita sa mga istante sang mga balaligyaan sing libro kag sa mga super­mar­ket.”

Sang 1995, gintawag sang masaligan nga pamantalaan nga Asahi Shimbun ang Japan nga isa ka “Paraiso sang Pornograpiya.” Samtang ang mga editor kag mga manugbalhag nagapangita sing boluntaryo nga solusyon sa pagpamatok sang mga ginikanan sa baylo sang mga regulasyon sang gobierno, nagprotesta ang pamatan-on nga mga bumalasa. Ang isa nagapalibog, ‘Kay sin-o tingog ang mangibabaw sa ulihi?’

Ang kahilwayan sa paghambal isa ka topiko nga ginabaisan sing tuman sa Pransia karon. “Sing indi maduhaduhaan,” sulat sang Pranses nga awtor nga si Jean ­Morange sa iya libro tuhoy sa kahilwayan sa paghambal, “ang maragtas sang kahilwayan sa paghambal wala pa matapos, kag magapadayon ini sa pagtuga sing mga pagbinahinbahin. . . . Halos kada tuig may nagaguwa nga isa ka pelikula ukon isa ka serye sa telebisyon ukon isa ka pasayod nga ginabangdan sang mabangis nga reaksion, nagapabalik liwat sang daan kag walay katapusan nga baisay tuhoy sa pagsensor.”

Ang isa ka artikulo nga nagguwa sa pamantalaan sa Paris nga Le Figaro nagreport nga ang isa ka grupo sang rap nga ginatawag Ministère amer (Makiawayon nga Ministeryo) nagasulsol sa ila mga humalangad nga pamatyon ang mga pulis. Ang isa sang ila mga liriko nagasiling: “Indi magaluntad ang paghidait luwas kon patay na [ang mga pulis].” “Sa amon plaka,” siling sang humalambal sang grupo, “ginasugo namon sila nga sunugon ang estasyon sang pulis kag isakripisyo ang [pulis]. Ano pa ang kinaandan sa sini?” Wala sing aksion nga ginhimo batok sa grupo sang rap.

Ang mga grupo sang rap sa Amerika nagasakdag man sang pagpatay sa pulis kag nagadeklarar sing kinamatarong sa pagpabutyag sing subong sina sa idalom sang pag-amlig sang kahilwayan sa paghambal. Sa Pransia, Italya, Inglaterra kag sa iban pa nga mga pungsod sa Europa kag sa bilog nga kalibutan, ang tanan nga bahin nagahingyo nga indi paglimitahan ang kahilwayan sa paghambal sing dayag, bisan pa kon ang paghambal “mahimo nga magatuga sing maathag kag posible nga katalagman.” San-o matapos ang binaisay, kag sin-o ang magadaug?

[Laragway sa pahina 7]

Pornograpiya sa kompyuter, “isa ka putos sang ‘dikinaandan’ nga materyal”