Nagatagumatayon nga mga Pulo nga Korales—Mga Tawo Bala ang Salaon?

GINREPORT sang 1992 International Sym­po­sium on Cor­al ­Reefs nga ang kabangdanan sang pagkapatay sang 5 tubtob 10 porsiento sang buhi nga mga pulo nga korales sang kalibutan sa direkta ukon didirekta nga paagi amo ang mga tawo kag nga 60 porsiento pa ang mahimo madula sa masunod nga 20 tubtob 40 ka tuig. Suno kay ­Clive Wil­kin­son sang Aus­tra­lian In­sti­tute of Ma­rine Sci­ence, ang mga pulo nga korales lamang sa nabaw-ing nga mga duog ang maayuayo sing kahimtangan. Ang pamantalaan nga USA Today nagsiling nga ang mga duog nga may napierde nga “mga pulo nga korales nagalakip sang Japan, Taiwan, Pilipinas, Indonesia, Sin­ga­pore, Sri Lanka, kag India sa Asia; Kenya, Tanzania, Mozam­bique, kag Madagascar sa Aprika; kag Do­min­ican Re­pub­lic, Haiti, Cuba, Ja­mai­ca, Trinidad kag Tobago, kag Flor­ida sa Amerika. Nanuhaytuhay ang mga kabangdanan sang pagkapierde, apang ang madamo nga populasyon sa higad sang baybay kag ang daku nga pagpauswag sa baybayon amo ang mga kabangdanan nga nagakatabo sa sini tanan.”

Ang mga pulo nga korales normal nga nagakabu­hi sa temperatura sang tubig sa dagat sa ulot sang 77 kag 84 de­grees Fahr­en­heit, depende sa ila lokasyon. Apang ang diutay lamang nga pagkatuhay sang temperatura para sa mapagros nga mga korales malapit gid sa makamamatay nga temperatura. Ang pagdugang sing isa ukon duha ka de­gree labaw sa kinaandan nga pinakamainit nga temperatura sa tig-ilinit mahimo nga makamamatay. Samtang sarang makilala ang nanuhaytuhay nga mga kabangdanan sang lokal nga pag-ugis sang mga korales kag sang resulta nga pagkapierde, madamong sientipiko ang nagasuspetsa nga ang kinaandan nga kabangdanan sa bug-os nga kalibutan mahimo nga amo ang pag-init sang temperatura sa bug-os nga globo. Ang Scientific American nga magasin nagreport tuhoy sa sining konklusion: “Ang mga report tuhoy sa pag-ugis sang mga korales sang 1987 nagsigo sa nagadaku nga kabalaka sa pag-init sang temperatura sa bilog nga globo. Busa, indi makapakibot nga ang pila ka sientipiko kag ang iban pa nga mga nagapanilag nakalab-ot sa konklusion nga ang mga pulo nga korales kaanggid sa pispis nga kanaryo sa minahan sang karbon​—⁠una nga palatandaan sang pagtaas sang temperatura sang kadagatan sa bilog nga globo. Bisan mahimo nga ang pagtaas sang temperatura sa lokal nga tubig sang dagat amo ang ginabangdan sang pag-ugis, indi pa masiling sing pat-od nga may kaangtanan ini sa pag-init sang temperatura sa bilog nga globo.”

Ang U.S.News & World Report nagsiling: “Ginsuportahan sang mga pagtuon sining karon lang sa Carib­bean ang haumhaum nga ang dinormal nga kainiton sang temperatura sa kadagatan amo ang ginbangdan sang pag-ugis sang mga korales sining karon lang.” Ginpaanggid ni Thom­as J. ­Goreau, nga pangulo sang Glob­al Cor­al Reef Al­liance, ang kahimtangan sang mga pulo nga korales sa paggamay sang ­rain for­est sa Amazon. “May mabilin pa nga pila ka rain for­est pagligad sang kalim-an ka tuig,” siling niya, “apang sa karon nga kadasigon sang pagkapierde sang mga pulo nga korales, indi sila magadugay sing kalim-an ka tuig.”

Pagkapapas sa Bug-os nga Kalibutan—Madamong Kabangdanan

Sa Baybayon Pasipiko sang Sentral nga Amerika, tubtob sa 95 porsiento sang mga korales ang napatay sang 1983. Kaanggid man apang indi subong sadto ka malaglagon nga pag-ugis ang natabo sa amo man nga tion sa sentral kag katundan nga Pasipiko. Grabe nga pag-ugis ang natabo sa ­Great Bar­rier ­Reef sang Aus­tralia kag sa kadagatan sang Pasipiko kag India. Ang Thail­and, Indonesia kag ang Galápagos Is­lands nagreport man sing kahalitan. Pagkatapos sadto, madamo nga korales ang nag-ugis malapit sa Bahamas, Co­lom­bia, Ja­mai­ca, kag Puer­to Rico subong man sa nabagatnan nga Texas kag sa Flor­ida, E.U.A.

Magkaanggid ang pagkapapas sang mga korales sa bug-os nga kalibutan. Ang Natural History nagsiling: “Sa malip-ot lamang nga tion nga gintun-an ang sistema sang ekolohiya sa mga pulo nga korales, wala gid makita anay ang kasangkaron sang pag-ugis kasan-o lang. Gin-usisa ni Peter ­Glynn, isa ka biologo sa Uni­ver­sity of Miami, ang 400-anyos nga mga korales sa nasidlangan nga Pasipiko diin grabe nga pag-ugis sang mga korales ang natabo kag wala sia sing nakita nga ebidensia sang kaanggid nga mga kalamidad sang una. Ginapakita sang grabe nga pag-ugis sang mga korales nga ang kabilugan nga pag-init sang temperatura sang katuigan 1980 mahimo nga may daku nga epekto sa mga pulo nga korales kag mahimo nga nagasugid kon ano ang mangin palaabuton sang mga pulo nga korales kon ang green­house ef­fect (pag-init sang temperatura) magdul-ong sa mas mainit pa nga mga temperatura. Sing makapasubo, ang pag-init sang temperatura sa bilog nga globo kag ang pagkapierde sang palibot mahimo nga magapadayon gid kag magalain pa, sa amo madugangan pa ang kasunson sang siklo sang pag-ugis sang mga korales sa bug-os kalibutan.”

Ginpatuhuyan sang U.S.News & World Report ang mahimo isa pa ka kabangdanan: “Ang pagnipis sang ­ozone lay­er, nga nagataming sa buhi nga mga tinuga batok sa makahalalit nga ultra­vio­let nga radiasyon, mahimo nga may salabton man sa pagkapierde sang mga pulo nga korales sining karon lang.”

Sa mga duog malapit sa baybay, diin kapin sa katunga sang populasyon sang kalibutan ang nagapuyo, nahalitan sing daku ang mga pulo nga korales bangod sang pagkairesponsable sang tawo. Natukiban sang isa ka pagtuon sang ­World Con­ser­va­tion ­Union kag sang Uni­ted Na­tions En­vi­ron­ment Pro­gramme nga ginhalitan ukon ginpierde sang mga tawo ang daku nga bahin sang mga korales sa 93 ka pungsod. Madamo sa imol nga mga duog ang nagahaboy sang ila wala mabulong sing kemikal nga higko direkta sa dagat, sa amo ginadagtaan ini.

Ang mga bakhaw, nga nagapamuhi sa parat nga tubig kag nagasala sang mga higko, ginapulod agod himuon nga mga tapi kag gatong. Ang mga pulo nga korales ginaguba kag ginakuhaan sing inugtukod nga mga materyales. Sa Sri Lanka kag sa India, ang bug-os nga mga bahin sang pulo nga korales ginhimo nga semento. Ang dalagku kag magagmay nga mga barko nagahulog sing angkla sa mga pulo nga korales ukon nagabara sa sini, sa amo nagkaladugmok ini.

Ginlaragway sang National Geographic nga magasin ang natabo sa John Penne­kamp Cor­al ­Reef ­State ­Park sa Flor­ida: “Ang petrolyo nga mga produkto kag mga higko halin sa ila barko nagadagta sa tubig kag sa tanan nga butang nga yara sa sini. Ginabungguan sang disangkol nga mga manugpaandar sang barko ang mga pulo nga korales. Ginalapta nila sa dagat ang plastik nga mga baso, aluminyum nga mga lata, baso, plastik nga mga puyo, mga botelya, kag ang gumon nga kilometros kalaba nga mga pukot sa panagat. Wala nagakadula ining mga sagbot​—⁠daw indi gid ini madunot.

[Picture Credit Line sa pahina 14]

Sa maayong kabubut-on sang Australian International Public Relations

[Picture Credit Line sa pahina 15]

Sa maayong kabubut-on sang Bahamas Ministry of Tourism