Balatian sa Tagipusuon—Isa ka Peligro sa Kabuhi

MINILYON ka lalaki kag babayi sa bug-os nga kalibutan ang ginaatake sa tagipusuon kada tuig. Madamo ang nabuhi pa nga may pila lamang ka epekto sa tapos sini. Ang iban nagakapatay. Para sa iban pa, ang tagipusuon nahalitan sing daku amo kon ngaa “duhaduha na ang pagbalik sa mapuslanon nga mga pagpanghikot,” siling sang cardiologo nga si Peter ­Cohn, nga nagdugang pa: “Busa, kinahanglanon gid, nga bulngon dayon ang mga sintomas sang atake sa tagipusuon kon mahimo.”

Ang tagipusuon isa ka maskulo nga nagabomba sing dugo sa aton bug-os nga lawas. Sa tion sang atake sa tagipusuon (myo­cardial infarc­tion), ang bahin sang maskulo sang tagipusuon nagakapatay kon indi malatayan sing dugo. Agod magpabilin nga mapagros, nagakinahanglan ang tagipusuon sing oksiheno kag iban pa nga mga sustansia nga ginadala sang dugo. Matigayon ini paagi sa mga cor­o­nary ar­tery, nga nagaputos sa tagipusuon.

Ang mga balatian mahimo makaapektar sa bisan anong bahin sang tagipusuon. Apang, ang labing kinaandan amo ang malimbungon nga balatian sa mga arterya (ugat) sang tagipusuon nga ginatawag athero­sclerosis. Kon matabo ini, ang ­plaque, ukon tambok, nagatapik sa palibot sang mga ugat. Sa pagligad sang pila ka tion, ang tambok mahimo magsupot, magtig-a kag magpakitid sa mga ugat, kag magabara sa pag-ilig sang dugo padulong sa tagipusuon. Ining cor­o­nary ar­tery dis­ease (CAD) amo ang nagadul-ong sa kalabanan nga atake sa tagipusuon.

Ang bara sa isa ukon kapin pa nga mga ugat nagapadasig sang atake kon kulang ang oksiheno nga nagasulod sa tagipusuon. Bisan sa mga ugat nga indi tanto kakitid, ang nagsupot nga tambok mahimo maglitik kag mahimo bangdan sang pagkorta sang dugo (throm­bus). Ang may depekto nga mga arterya madali man magkusog. Ang pagkorta sang dugo mahimo magporma sa bahin nga nagakusog, nagapaguwa sing kemikal nga nagapakitid sang ugat sing dugang pa, kag amo ang ginabangdan sang atake.

Kon ang maskulo sang tagipusuon madingutan sing oksiheno sa madugaydugay nga tion, ang tisyu sa palibot sini mahimo mahalitan. Indi kaangay sang iban nga tisyu, ang maskulo sang tagipusuon wala nagabag-o. Kon mas madugay ang atake, mas daku ang mangin halit sa tagipusuon kag mas daku ang posibilidad nga matabo ang kamatayon. Kon ang elektrikal nga sistema sang tagipusuon mahalitan, ang normal nga pitik sang tagipusuon mahimo maguba kag ang tagipusuon mahimo magsugod sa pagkurogkurog sing mabaskog. Sa sini nga kahimtangan, ang ikasarang sang tagipusuon sa pagbomba sing dugo padulong sa utok mapaslawan. Sa sulod sang napulo ka minutos ang utok mapatay kag ang kamatayon matabo.

Sa amo, kinahanglanon gid ang maaga nga pagpasilabot sang hanas nga mga doktor. Sarang sini masalbar ang tagipusuon gikan sa nagasugod na nga halit, mapunggan ukon mabulong ang ar­rhyth­mia, kag masalbar pa gani ang kabuhi sang isa ka tawo.