Ang mga Krusada—Isa ka ‘Makahalanusbo nga Dalamguhanon’
SANG KORESPONSAL SANG MAGMATA! SA ITALYA
MGA siam ka gatos ka tuig na ang nagligad, sang 1096, manugsugod na ang Una nga Krusada. Kon nagapuyo ikaw sadto anay sa Nakatundan nga Europa, mahimo nga nakit-an mo ang tingob nga paglakbay sang mga tawo, mga kangga, mga kabayo, kag mga barko. Nagapakadto sila sa Jerusalem, ang balaan nga siudad, nga napaidalom sa pagkontrol sang mga Muslim kutob sang ikapito nga siglo C.E.
Amo yadto ang una sa mga Krusada. Madamo nga istoryador ang nagalista sing walo ka dalagku sini. Ini nga mga paglakbay nagmusing sa maragtas sang Sidlangan-Katundan nga mga kaangtanan. Gin-updan ini sang mga masaker kag pagpamintas nga ginhimo sa ngalan sang Dios kag ni Cristo. Ang katapusan nga daku nga Krusada nagsugod 174 ka tuig sang ulihi, sang 1270.
Ang tinaga nga “krusada” naghalin sa Latin nga tinaga nga crux, nga nagakahulugan sing “krus.” Ang mga katapo sang madamo nga krusada nagburda sing simbolo sang krus sa ila panapton.
Ang mga Kabangdanan
Ang ginpahayag nga katuyuan sang mga Krusada amo ang pag-agaw sa Jerusalem kag sa ginsiling nga balaan nga lulubngan gikan sa mga Muslim. Apang labaw pa sa sina ang mga katuyuan sini. Luwas sa pila ka hitabo, ang kaangtanan sa ulot sang nagapangangkon nga mga Cristiano nga nagapuyo sadto sa Natung-an Sidlangan kag sang mga Muslim mahidaiton. Ang importante nga kabangdanan nga nagdul-ong sa mga Krusada amo ang magamo nga kahimtangan sa politika, ekonomiya, kag relihion nga nagapangibabaw sadto sa Europa.
Sang ika-11 nga siglo, ang bag-o nga mga kaumhan ginbuksan para sa agrikultura, sa panikasog nga pauswagon ang ginapatubas nga pagkaon. Nangin masako ang mga duog sa siudad. Nagdugang ang populasyon. Apang, sang mapigaduhan ang daku nga bahin sang mga mamumugon bangod sang kakulang sing pagkaon, madamo ang nagpaamulya sa siudad, diin naghulat sa ila ang pagkawalaytrabaho kag miserable nga kabuhi. May ginahimo pirme nga mga protesta.
Sa ibabaw sang hirarkiya sang katilingban amo ang madamo peudalistiko nga kadalagkuan. Luyag himuslan sining propesyonal nga mga lider sa militar ang kakulangan sa politika bangod sang pagkabungkag sang emperyo ni Carlo Magno kag magpanakop sing bag-o nga mga estado.
Ang simbahan sang Roma nagaatubang man sing magamo nga tion. Sang 1054 nadula sini ang iya kontrol sa Nasidlangan nga Simbahan. Dugang pa, madamo nga klerigo sini ang ginsumbong sing imoralidad kag pagpasilabot sa politika.
Ang Pangabay sa Clermont
Bangod sining kahimtangan ginpatawag ni Papa Urban II ang Unang Krusada. Suno sa iya ang militar nga aksion sa pagsakop sa Jerusalem kag Palestina may madamo nga katuyuan. Palig-unon sini ang paghiusa sang Nakatundan nga Cristiandad kag pabakuron ang pagkasuperyor sang Romanong Simbahan. Lubaron sini ang madugay na nga dipaghangpanay sa ulot sang superyor nga mga klase. Kabaylo sang relihioso, kag labaw sa tanan, sing ekonomiko nga mga benepisyo, pagagamiton nila ang ila kusog militar para sa “halangdon” nga katuyuan, nga mangin hangaway dampig sa simbahan.
Sang Nobiembre 27, 1095, sa atubang sang isa ka konsilyo sa Clermont, Pransia, ginpahayag ni Urban ang iya pangabay. Ginpakalain sang simbahan ang iya mga kaaway, subong nga takus sila sang pagtimalos sang Dios. Si Foucher de Chartres, isa ka pari nga nakigbahin sa Una nga Krusada, nagsiling nga ang inaway kinahanglanon agod proteksionan ang “mga Cristiano” sa Nasidlangan batok sa mga Muslim. Ginsaad ang gilayon nga pagpatawad sa mga sala para sa sadtong napatay sa dalanon ukon sa patag-awayan. Busa sa baylo nga mag-inaway sing silahanon ang peudalistiko nga mga pangulo makapakig-away karon sing isa ka “balaan” nga inaway batok sa “mga di-Cristiano.” Sa sina nga konsilyo, isa ka singgit ang naglanog nga nangin hulubaton sang Una nga Krusada: “Katuyuan ini sang Dios!”
Ang Duha ka Tion Sang Paglakbay
Sang gintalana ang tion sang paglakbay, sang Agosto 15, 1096, ginpasalig sang papa ang pagsakdag sa mga lider sang kinaandan nga mga tawo, diin gintugyan sa ila ang militar nga mga hilikuton. Ginpasalig sang simbahan nga proteksionan sini ang ila mga pagkabutang sa tion sang inaway. Ang mga tawo nga kasarangan lamang ang pangabuhi ginsugo nga maghatag sing pinansial nga mga donasyon sa pagsakdag sa misyon.
Apang, ang iban naghalin antes sang gintalana nga tion. Amo yadto ang wala mahanas kag indi disiplinado nga grupo nga naglakip sa mga babayi kag kabataan. Gintawag sila nga pauperes Christi (mga manugpakilimos ni Cristo). Ang ila destinasyon: Jerusalem. Ginpamunuan sila sang mga lider sang mga timawa, ayhan ang pinakabantog sa ila amo si Peter Ermitanyo, isa ka monghe nga nagbantala sa mga timawa sang talipuspusan sang 1095.
Suno sa isa ka manunulat sang Edad-Media nga si Albert sang Aix, si Peter nakalakbay na sa Jerusalem. Ginasiling nga sang isa ka gab-i nakakita kuno sia sang isa ka palanan-awon diin ginsugo sia ni Cristo nga magkadto sa patriarka sang Jerusalem, nga magahatag sa iya sang isa ka sulat sang awtoridad agod dalhon ini pabalik sa Katundan. Si Albert nagsiling nga nangin matuod ang damgo kag nga pagkatapos nga nabaton niya ang sulat, si Peter nagkadto sa Roma, diin nakigkita sia sa papa. Ang sugilanon ni Albert nagaunod sing kamatuoran kag pantasya, apang ang ginasiling nga mga damgo, mga palanan-awon, kag mga sulat nangin mabaskog nga mga instrumento sa pagtuytoy sa mga tawo.
Ang grupo nga nag-upod kay Peter Ermitanyo naghalin sa Cologne sang Abril 20, 1096. Bangod wala sing mga galamiton nga kinahanglanon para sa paglakbay sa dagat, ang pauperes naglakbay sing malawig padulong sa Balaan nga Duta nga nagalakat lamang ukon paagi sa gubaon nga mga kangga. Naubusan sang ulihi sing pagkaon ukon mga armas, gin-ati nila ang lokal nga mga pumuluyo nga ila naagihan nga wala makapanginlaman sa pag-abot sining walay disiplina nga grupo sang “mga soldado ni Cristo.”
Ang una nila nga gin-atake amo ang taga-Europa nga mga Judiyo, nga ginsumbong nga nagpahulam sing kuwarta sa malaut nga mga obispo. Ang pagpamintas ginhimo sang mga sumulunod ni Peter Ermitanyo batok sa mga Judiyo, sa mga duog subong sang Rouen kag Cologne, ang siudad nga ila ginhalinan. Ginasugid ni Albert sang Aix nga sang nakita sang mga Judiyo sa Mainz “nga wala ginkangilinan sang mga Cristiano bisan ang ila mga kabataan ukon nagpakita sila sing kaluoy sa kay bisan sin-o, ginsalakay nila ang ila kaugalingon nga mga kauturan, mga asawa, mga iloy, kag mga utod nga babayi kag nagpinatyanay sila. Ang labing makangilidlis nga butang amo nga gingurot sang mga iloy ang liog sang ila mga lapsag ukon ginbuno sila tubtob mapatay, ginpakamaayo nga sila ang magpatay sa ila sangsa patyon sila sang mga disirkunsidado.”
Amo man sini ang natabo sa ila pagkadto sa Balkan, pasulod sa Asia Menor. Sang mag-abot ang grupo sa Constantinople, agod malikawan nga masulit ang amo nga sahi sang kagamo, gintugutan ni Emperador Alexius I ang pag-agi sang mga paupere tabok sa dagat sang Asia Menor. Didto, madamo nga babayi kag kabataan subong man mga balatianon kag mga tigulang ang ginpatay sang puwersa sang mga Muslim. Pila lamang ang luwas nga nakabalik sa Constantinople.
Sang ulihi, sang tig-ilinit sang 1096, naglakbay ang hanas nga mga hangaway. Ginpamunuan ini sang bantog nga mga lider sadto nga mga adlaw. Ang padasudaso maaga nga paghalin sang mga paupere nagpabalaka kay Papa Urban, nga naghimo sing mga kahimusan agod kontrolon ang paglakbay sang mga manugkrusada padulong sa Sidlangan. Ang magalakat dapat may nagakaigo nga kuluhaan sing kinahanglanon. Ang tuyo sini amo ang pagbutang sing limitasyon sa pagpakigbahin sang mga babayi, kabataan, tigulang, kag mga imol.
Ang Pagpanakop kag Iban Pa nga mga Masaker
Pagkatapos makatipon sing tingob sa Constantinople, ang mga tropa, mga kadalagkuan, kag ang mga nabilin nga mga paupere nagpadulong sa ila destinasyon. Sa liwat, natabo ang mga kasingki sa ngalan sang Dios. Ang manunulat nga si Petrus Tudebodus nagasugid nga sang tion sang pagsalakay sa Antioch, pagkatapos nga ginmasaker nila ang ila mga kaaway, ang mga manugkrusada “naghimo sing tingob nga paglubong sa mga lawas kag gindala nila ang ginpugot nga mga ulo sang ila kaaway sa [ila] kampo agod mahibaluan ang kadamuon sini, luwas sa mga ulo nga ginkarga sa apat ka kabayo, nga ginpadala sa baybayon, sa emir sang mga embahador sang Babilonia.”
Sang Hulyo 15, 1099, ang Jerusalem nahulog sa kamot sang mga manugkrusada. Si Raymond sang Aguilers nagapanugiron: “Isa ka makahaladlok nga talan-awon ang natabo. Ang pila [sang mga kaaway], ang mga mapalaron, ginpugutan sang ulo; ang iban nahulog sa mga pader nga natuhog sang mga pana; madamo sa iban pa ang ginsunog. Ang tinumpok sang utod nga mga ulo, mga kamot, kag mga tiil makit-an sa mga kalye kag mga plasa sang siudad. Apang sa liwat, ginpakamatarong sang mga manugkrusada ang kasingki sa ngalan sang relihion.
Ang Katapusan Sang Dalamguhanon
Ang kadalag-an nagresulta sa pagkatukod sang Latin nga Ginharian sang Jerusalem. Ini nga ginharian nagaatubang sing katalagman bangod sang pagribalay nga natabo sang ulihi sa ulot sang peudalistiko nga mga pangulo nga nagtukod sang ila ginharian sa Sidlangan. Sang ulihi, ang mga Muslim nag-organisar liwat sang militarya. Indi gid nila luyag nga madulaan sing teritoryo sa Palestina.
Pagligad sang mga tinuig, isa naman ka Krusada ang naorganisar, ang katapusan sang 1270. Apang, bangod sa mga kalutusan, madamo ang nagduhaduha sa pagkamatarong sining hilikuton nga ginahimo sa ngalan sang relihion. Kon matuod nga ginakahamut-an sang Dios ining “balaan” nga mga inaway, hunahuna nila, ginpaboran niya kuntani yadtong nagapangangkon nga nagapanghikot upod ang iya pagpakamaayo. Apang, kutob sang ika-13 nga siglo padayon, gintinguhaan sang mga hurado sang simbahan nga pakamatarungon inang relihioso nga mga inaway kag ang papel sang klero sa sini.
Nagtahaw ang kakugi nga nagpahulag sa una nga mga manugkrusada. Labaw sa tanan, ang pagpadayon sang inaway magahalit sing daku sa ekonomiya sang Katundan. Gani nakig-away sila batok sa nasulod nga mga kaaway sang Cristiandad sa Europa: ang mga Arabo sa Espanya, ang “mga erehes,” kag pagano nga mga tawo sa Aminhan sini.
Sang 1291 ang siudad sang Acre, ang katapusan nga pamakod sang manugkrusada, nalutos sa mga Muslim. Ang Jerusalem kag ang ‘Balaan nga Lulubngan’ nagpabilin sa mga kamot sang mga Muslim. Sa sulod sang duha ka siglo nga inaway, gintabunan sang mga intereses sa ekonomiya kag politika ang mga isyu sa relihion. Ang Italyano nga istoryador nga si Franco Cardini nagsiling: “Sa sini nga tion ang mga Krusada nangin isa ka masibod nga pagpanghikot sang politika kag ekonomiya, isa ka masibod nga paggamit sang gahom nga nagalakip sa mga obispo, mga pari, mga hari, mga manugsukot sang limos, mga bangkero. Sa sini nga paindis-indis . . . ang lulubngan ni Jesus amo ang nadulaan sing daku nga importansia.” Si Cardini nagsiling man: “Ang maragtas sang mga Krusada isa ka maragtas sang pinakadaku nga sayop, ang pinakamasibod nga limbong, ang pinakamakahalanusbo, kag sa pila ka paagi ang pinakamakahalam-ot nga dalamguhanon sang bug-os nga Cristiandad.”
Wala Ginsapak ang Leksion
Ang mga Krusada kag ang kapaslawan sini dapat nagtudlo sang leksion nga ang ekonomiko nga kakagod kag ang paghandum sing gahom sa politika sarang magdul-ong sa pagkapanatiko kag masaker. Apang wala ginsapak ang leksion. Ginpamatud-an ini sang madamo nga inaway nga padayon nga nagbulit sing dugo sa madamo nga bahin sang aton planeta. Sa sining mga inaway, ang relihion masami nga nangin balibad sang kalautan.
Apang indi ini magapadayon. Sa indi na lang madugay ang espiritu nga nagpalig-on sa mga Krusada kag padayon nga nagapalig-on sing modernong-adlaw nga “balaan” nga mga inaway madula upod sa tanan butig nga relihion kag sa bug-os nga sistema nga yara sa idalom sang paggahom ni Satanas.—Salmo 46:8, 9; 1 Juan 5:19; Bugna 18:4, 5, 24.
[Picture Credit Line sa pahina 12]
The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G Heck
[Retratro sa pahina 15]
Ibabaw: Sementeryo sang mga Judiyo sa Worms, Alemanya—isa ka handumanan tuhoy sa masaker sang Una nga Krusada
Wala: Ulo nga estatwa sang isa ka manugkrusada
Sa pinakawala: Ang tsapa sang isa ka bantog nga manugkrusada nga pamilya
[Credit Line]
Tsapa kag ulo: Israel Antiquities Authority; mga retrato: Israel Museum, Jerusalem