Pagbantay sa Kalibutan

Alkoholismo sa Mexico

Ginpakita sang mga pagtuon nga ginhimo sang Mexican Institute of Social Security nga may kapin sa apat ka milyon ka alkoholiko sa Mexico sang 1991. Apang sang 1997, mahimo nga nagdoble ina nga kadamuon, report sang pamantalaan sang Mexico City nga El Universal. Ginkutlo sini ang Alcoholics Anonymous nga nagasiling nga sa walo ka milyon ka alkoholiko sa Mexico, tatlo ka milyon sini ang yara sa Mexico City. Suno sa El Universal, ang kalabanan nga krimen sa Mexico ginhimo sa idalom sang impluwensia sang alkohol. Ang pag-abuso sa alkohol nagaresulta sa pagpalya sa trabaho kag kapigaw sa eskwelahan. Si José Manuel Castrejón, tiglawas sang National Council Against Addiction, nagasiling nga “50 porsiento sang kaso sang kasingki sa pamilya kag ikalima nga bahin sang mga aksidente sa trabaho ang may kaangtanan sa paggamit sing alkohol.”

Bulig sa mga Pasahero sa Eroplano

Ang malawig nga pagsakay sa eroplano nagapahuol sa hunahuna kag lawas, kag ang The Times nga pamantalaan sang London nagahatag sing pila ka panugda para sa kaumpawan. Lakip sa sini ang “paglikaw sa pag-inom sing alkohol apang sing madamo nga soft drink, haganhagan nga pagkaon kag paghanduraw nga yara ikaw sa matahom nga duog.” Ang madugay nga pagpungko mahimo makapabanog sang tiil kag makapahugot sa panapton. Sa amo, report sang The Times, “ginapanugda sang mga doktor ang pagpahalog sang mga panapton, pag-uba sang mga sapatos kag mangabay nga magpungko malapit sa alagyan agod makapakadto-pakari ikaw sa kasilyas.” Ang paghulag kag pag-unat sang imo butkon kag mga tiil sa tion sang paglakbay makabulig nga malikawan ang mga problema sa sirkulasyon. Agod mabatuan ang jet lag, “ang anad nga mga manlalakbay nagapasibu sang ila matag-adlaw nga rutina antes sang adlaw sang ila pagbiyahe. Yadtong nagapakadto sa sidlangan nagabugtaw sing temprano sa sulod sang isa ka semana kag yadtong nagapakadto sa nakatundan nagatulog sing gab-i na.”

Nagapakadto-Pakari nga mga Uwak Sang Tokyo

Nangin batasan na sang mga uwak sa Tokyo, Japan, ang magpakadto-pakari sa mga banwa kag mga siudad kada adlaw, report sang The Daily Yomiuri. Ang mga eksperto sa pispis nagasiling nga nagsugod ini mga pila ka tuig na ang nagligad sang nagdamo na kaayo ang mga uwak sa mga parke kag sa mga ugsaran sang templo sa Tokyo amo nga ang mga uwak napilitan sa paghimo sang ila mga pugad sa iban nga duog. Didto kag natukiban nila ang maayo nga kabuhi sa malapit nga banwa. Apang, ang isa ka butang nga ila ginakahidlawan amo ang manamit nga pagkaon sa siudad​—⁠mga basura kag salin nga mga pagkaon. Nalubad nila ini nga problema paagi sa pagpalambo sing “nagapakadto-pakari nga ugali kaanggid sa ginaswelduhan nga mga trabahador. Nagalupad sila padulong sa mga siudad sa aga agod mangita sing kalan-on,” siling sang The Daily Yomiuri, “nian nagabalik sa mga banwa sa gab-i.”

Dunang Manggad Yara sa Katalagman

◆ Ang naaminhan-nasidlangan nga rehiyon sang India nga bugana sa tanom kag mga kasapatan, nagalista karon sing 650 ka espesyi sang tanom kag 70 ka espesyi sang kasapatan nga yara sa katalagman nga maubos. Ang halalungan nga sistema sang ekolohiya sa estado sang Meghalaya, sa dulunan sang Bangladesh, ginakabig subong isa sa 18 ka ‘duog nga nagakinahanglan sing gilayon nga atension’ bangod yara sa katalagman ang nanuhaytuhay nga espesyi. Subong sang ginreport sa The Asian Age, dugang sa iban pa nga paagi, ang sistema sang ekolohiya ginaguba sang mga tawo paagi sa pagpang-ati kag pagpangayam. Ang nanuhaytuhay nga espesyi sang pito ka estado sa aminhan-nasidlangan sang India ginakabig nga mas halalungan kag sensitibo kon tuhoy sa ekolohiya sangsa iban nga bahin sang pungsod.

◆ Sa Italya ang kadamuon sang espesyi kag sub-espesyi sang tanom nga yara sa katalagman nga maubos nagadugang man. Sang 1992, 458 ang ginkabig nga yara sa katalagman nga maubos, apang sang 1997, nagdugang ini sa 1,011. “Halos ikapito nga bahin sang bariedad nga nagahuman sa mga kabulakan sang Italya ang yara sa katalagman nga maubos, kag mga 29 ka espesyi ang naubos na sang nagligad nga pila ka tuig,” paathag sang Corriere della Sera. Kapin sa 120 ka espesyi “ang yara sa daku nga katalagman nga maubos sa malapit nga palaabuton,” kag halos 150 ang mahimo nga maubos sa indi madugay. Suno sa pagtamod sang botaniko nga si Franco Pedrotti, sang University of Camerino, “ginapakita sining mga numero ang isa ka makatalagam nga kahimtangan.” Isa ka tanom ang nadula sa kinaugali nga duog sini sang ang lamang nga duog nga ginatubuan sini ginhimo nga isa ka halampangan sing soccer.

◆ Sa Argentina 500 sang 2,500 ka espesyi sang tumandok nga sapat ang yara sa katalagman nga maubos, report sang pamantalaan sa Buenos Aires nga Clarín. “Bisan pa ang pag-atipan sa nanuhaytuhay nga espesyi amo ang yabi agod mapat-od ang karon kag palaabuton nga kaayuhan sang mga tawo, madamo nga sapat ang yara sa katalagman nga maubos,” suno kay Claudio Bertonatti, manughituhog sang departamento sang konserbasyon sang Wildlife Foundation. Lakip sa mga sapat nga yara sa katalagman nga maubos sa Argentina amo ang lainlain nga sari sang armadillo, jaguar, vicuña, balyena, kag bao. “Bisan pa ginadumilian ang pagbaligya sini,” siling sang report, sa siudad sang Buenos Aires “halos 100,000 ka bao ang ginabaligya kada tuig.” Si Bertonatti nagsiling: “Ang tawo, nga amo kuntani ang labi nga interesado sa pag-amlig sining tuburan sang kamanggaran, amo ang salaon sa kalabanan sang katalagman nga maubos ang madamo nga espesyi.”

Si Maria Bala ang Una nga Nakakita sa Nabanhaw nga Cristo?

Ginainsister ni Papa Juan Paulo II nga “makatarunganon hunahunaon nga ang iloy [ni Jesus, si Maria] amo ang una nga tawo nga ginpakitaan sang nabanhaw nga si Jesus.” (L’Osservatore Romano) Wala ginasiling sang rekord sang apat ka Ebanghelyo nga didto ang iloy ni Jesus sang matukiban nga wala sing unod ang iya lulubngan. Apang, ang papa nagsiling man: “Paano ang Mahal nga Birhen, nga kaupod sa una nga grupo sang mga disipulo (cf. Binuhatan 1:14), wala malakip sa mga nagsug-alaw sa iya diosnon nga Anak pagkatapos sang iya pagkabanhaw?” Naggamit ang papa sang lainlain nga mga pangatarungan agod ipaathag kon ngaa wala sing rekord sa mga Ebanghelyo ang pagkit-anay ni Jesus kag sang iya iloy. Ginapakita sang katunayan nga wala gin-inspirar sang balaan nga espiritu ang mga nagsulat sang Ebanghelyo nga maghinambit sini nga hitabo. Wala man ginsambit si Maria sa mga sulat sang mga apostol.​—⁠2 Timoteo 3:⁠16.

Katalagman sa Tig-ilinit sa Bagatnan nga Hemisperio

Sa Nabagatnan nga Hemisperio, ang Enero amo ang isa sang pinakamainit nga mga bulan. Sa panahon sang tig-ilinit importante ang maghalong batok sa heatstroke, paathag sang FDA Consumer nga magasin. Walay sapayan nga ang heatstroke ginatunaan sing ginatos ka kamatayon kada tuig, sarang ini malikawan, siling sang endocronologo nga si Dr. Elizabeth Koller. Ang heatstroke sarang matabo subong resulta sang pagpangabudlay sa idalom sang init, apang ginaatake man sini ang mga tigulang nga wala sing air-condition kag may daan na nga balatian, subong sang diabetes ukon balatian sa tagipusuon. Kon magtaas ang temperatura, ginapanugda sang FDA Consumer nga mag-inom sing madamo nga tubig​—⁠isa ka litro kada oras kon nagaehersisyo. Sa idalom sang adlaw, maggamit sing sunscreen, malapad nga kalo, kag halog nga panapton. Kon wala kamo sing air-condition kag kon daw ginaatake sang heatstroke, “maligo sing mabugnaw nga tubig, manghilam-os pirme sing tubig, kag magpungko sa atubang sang bentilador. Kon daw malipong ikaw, mangayo gilayon sing medikal nga bulig.” Si Dr. Koller nagapaandam: “Kon ang isa ginainitan sing sobra, may pila lamang ikaw ka minuto agod mabuligan sia.”

“Pagpaantos” sa Trabaho

“Ang pagsakit sang ulo, pagpalanglapyo, mapigaw nga memorya, buron nga panulok, paglingin sang ulo, problema sa respiratoryo, catarrhal nga pagpalamungol, tinnitus, [kag] problema sa panit”​—⁠tanan mahimo magresulta bangod sang sick building syndrome, ukon SBS, siling sang mananalawsaw sa John Moores University nga si Jack Rostron. Ang SBS, nga opisyal nga ginkilala sang World Health Organization sang 1986, sarang “makahimo sa makatalaka nga pagtrabaho nga isa ka pagpaantos,” siling niya. Ang may sentralisado nga air-condition nga mga tinukod nga may sirado nga mga bintana sarang makatipon sing mga higko sa hangin, subong sang mga makahililo nga mga gas kag mga partikulo nga nagagikan sa mga makina sa pagkopya kag mga makina sa pag-imprinta, report sang The Independent sang London. Agod malikawan ang SBS, ang mga sistema sang air-condition dapat tinluan pirme kag sing maayo. Si Rostron nagasiling: “Nagauswag ang ikasarang sa trabaho kon ang gamay nga mga grupo sang mga tawo magkaupod nga nagatrabaho sa magamay nga mga opisina nga may bukas nga mga bintana.”

Paandam sa Tion Sang Tigtulugnaw

Ang bisan sin-o nga yara sa guwa sang balay nga ginayasyasan sang tugnaw kag hangin sa tion sang tigtulugnaw mahimo matapikan sang hypothermia, isa ka makatalagam nga pagnubo sang temperatura sang lawas, siling sang pamantalaan nga The Toronto Star. Nagakatabo ini “kon mas madasig nga nagabugnaw ang lawas sangsa pag-init sini,” siling sang report, nga nagadugang nga ang “temperatura indi kinahanglan nga magnubo sa sub-zero agod magtuhaw ang hypothermia.” Ang metabolismo sang mga tigulang masami nga haluson makapasibu sa nawasi nga kainit sini. Sila, kag ang mga kabataan ang mas madali matapikan. Kon ang isa ka tawo “ginatugnawan, basa, kapoy, gutom, nagapalangurog, nagareklamo, [kag] indi makatener sa guwa sang balay,” mahimo nga natapikan sia sang hypothermia, siling sang Wilderness First Aid Handbook. Ina nga tawo dapat pasudlon sa balay, pasuksukan sing mamala nga bayo, pakaunon, paimnon apang indi sing may alkohol ukon caffeine. Kon indi sia maumpawan, dapat dayon mangayo sing medikal nga bulig.