Mga Trobador—Indi Lamang mga Manugkanta sing mga Ambahanon sang Gugma

SANG KORESPONSAL SANG MAGMATA! SA PRANSIA

MGA trobador kag nagalakbay nga mga manugkanta​—⁠ano ang ginapahanumdom sa imo sina nga mga tinaga? Ayhan ang mga ambahanon tuhoy sa courtly love (sahi sang pagpangaluyagay sang Edad Media) kag tuhoy sa pagkaisganan. Wala ka magsala, apang indi lamang amo sina ang mga trobador. Walay sapayan nga ayhan labing kilala sila sa canso d’amor, ukon ambahanon sang gugma​—⁠kag busa masunson ginalaragway nga nagauyat sing gitara, nga nagaharana sa dalaga​—⁠indi lamang sila interesado sa gugma. Ang mga trobador interesado sa madamong problema sa katilingban, politika, kag relihion sang panahon nila.

Nagdamo ang mga trobador sadtong ika-12 kag ika-13 nga siglo, sa bug-os nga nabagatnan nga Pransia karon. Mga mamalaybay kag mga musikero sila nga naggamit sang pinakamatahom sa tanan nga tumandok nga Romance nga lenguahe. Gintawag ini nga langue d’oc⁠a​—⁠ang tumandok nga hambal sang halos bug-os nga Pransia sa bagatnan sang Loire River kag sa dulunan nga mga puod sang Italya kag Espanya.

Ang ginhalinan sang tinaga nga “trobador” ginabaisan sing daku, apang mahimo nga naghalin ini sa Occitan nga berbo nga trobar, nga nagakahulugan sing “pagkomposo, pag-imbento, ukon pagpangita.” Busa, ang mga trobador amo ang isa nga makakita sing husto ukon nagasanto nga tinaga agod magbagay sa ila matahom nga dinalan. Ang ila binalaybay ginabagay sa musika kag ginakanta. Nagalakbay sa lainlain nga mga banwa, nga ginaupdan sa masami sang propesyonal nga mga manugkanta nga ginatawag nga mga jongleur, ang mga trobador nagakanta nga ginaakompanyaran sang arpa, biolin, plawta, lute, ukon gitara. Sa mga balay sang mga manggaranon subong man sa mga merkado ukon sa mga torneo, perya, piesta, ukon sinalusalo, ang isa ka musikal nga palaguwaon masami nga bahin sang bisan anong pormal nga kalingawan.

Lainlain nga mga Ginhalinan

Ang mga trobador may lainlain nga ginhalinan. Ang iban natawo sa prominente nga mga pamilya; ang pila mga hari; kag ang iban pa kubos sing pangabuhi kag nangin trobador. Ang iban nakatigayon sing mataas nga tindog. Madamo ang may mataas nga tinun-an kag madamo sing linakbayan. Ang tanan nakabaton sing maid-id nga paghanas tuhoy sa maayo nga pamatasan, matinahuron nga paggawi, binalaybay, kag musika. Ang isa ka reperensia nagasiling nga ang isa ka maayo nga trobador ginapaabot nga “makahibalo sang tanan nga balita, makasaulo sang tanan nga tumalagsahon nga mga sinulatan gikan sa mga unibersidad, makahibalo sang ulihi nga kutsokutso tuhoy sa palasyo, . . . makakomposo sing mga binalaybay sa gilayon nga pagkakita sa isa ka ginuo ukon lin-ay, kag makatokar sing dimagkubos duha ka instrumento nga naluyagan sa sina nga tion sa palasyo.”

Ang pagtin-ad sang komersio sang ika-12 nga siglo naghatag sing daku nga manggad sa nabagatnan nga mga puod sang Pransia. Upod sa kabuganaan amo ang pagpangalipay, edukasyon, kag napauswag nga pagpili sing mga taliambong kag elegante nga pagkabuhi. Ang bantog nga mga ginuo kag mga lin-ay sang Languedoc kag Provence amo gid ang pinakadebotado nga suki sang mga trobador. Ang mga mamalaybay ginatahod sing daku kag may daku nga impluwensia sa luyag, uso, kag batasan sang mga kadalagkuan. Sila ang ginhalinan sang ballroom nga saot sang Europa. Apang, ang The New Encyclopædia Britannica nagsiling nga “ang ila daku nga hinimuan amo nga napalig-on nila ang mga kababayin-an sa palasyo nga pauswagon ang ila panghambal kag panghulag nga sadto pa lang natabo.”

Ang Bag-o nga Pagtahod sa mga Kababayin-an

Kon ang lalaki nagabukas sang ganhaan para sa babayi, nagabulig sa iya sa pagsuksok sang iya kunop, ukon nagahimo sing bisan diin sa madamong porma sang “babayi anay” nga kortesiya nga makita sing siniglo na sa Nakatundan nga Europa, ginahimo niya ang kinabatasan nga ayhan ginsugdan sang mga trobador.

Ang mga panimuot tuhoy sa kababayin-an sadtong Edad Media naimpluwensiahan sing daku sang mga panudlo sang simbahan, nga nagbasol sa babayi subong amo ang may salabton sa pagpakasala sang lalaki kag sa pagtabog sa iya gikan sa Paraiso. Gintamod sia subong isa ka manunulay, isa ka instrumento sang Yawa, malaut, apang, indi matalikdan sang lalaki. Ang pag-asawahay masami ginakabig nga isa ka manubo nga kahimtangan sang pagkabuhi. Ang layi sang simbahan nagatugot sang pagsakit kag pagsikway sa asawa, nga nagahatag sing dugang nga pagpakahuya kag pagdaugdaug sa babayi. Sa halos tanan nga bahin, ang babayi ginkabig nga kubos sa lalaki. Apang bangod sa pag-abot sang mga trobador, ang panghunahuna sang mga lalaki nagbag-o.

Ang nahaunang bantog nga trobador amo si William IX, nga Duke sang Aquitaine. Ang iya binalaybay amo ang nahauna nga nagaunod sing mga elemento nga nagapakilala sa pinasahi nga panghunahuna sang trobador tuhoy sa gugma, nga gintawag subong ang courtly love. Ang Provençal nga mga mamalaybay mismo nagatawag sini nga verai’amors (matuod nga gugma) ukon fin’amors (hamili nga gugma). Isa yadto ka daku nga pagbag-o, kay ang babayi wala na karon ginabutang sa posisyon nga mas manubo sa lalaki.

Ang binalaybay sang mga trobador naghatag sa babayi sing daku nga dignidad, dungog, kag pagtahod. Nangin kabug-usan sia sang dungganon kag putli nga mga kinaiya. Ang pila ka ambahanon nagapanganduhoy sa dipagsapak sang babayi sa humalangad nga trobador. Sa bisan paano, ang gugma sang trobador dapat magpabilin nga putli. Ang iya una gid nga tuyo indi amo ang pagpanag-iya sa babayi kundi, sa baylo, ang maayong pamatasan nga gin-inspirar sa iya tungod sang iya gugma sa babayi. Agod mangin takus, kinahanglan nga palambuon sang nagalaum nga mamalaybay ang pagpaubos, pagpugong sa kaugalingon, pagpailob, pagkamainunungon, kag ang tanan nga maayong mga kinaiya sang dalaga. Busa, bisan ang pinakamalaw-ay sing batasan sa mga lalaki sarang mabag-o bangod sang gugma.

Nagapati ang mga trobador nga ang courtly love amo ang ginatunaan sang pagpauswag sang pamatasan sa katilingban kag sang moralidad, nga ang gugma amo ang nag-inspirar sang matinahuron kag dungganon nga mga buhat. Samtang ini nga ideya ginpasangkad, nangin basihan ini para sa bug-os nga pagsulundan sang paggawi, nga sang ulihi, ginpatuman sa kubos nga mga klase sang sosiedad. Kabaliskaran sa feudal nga sosiedad, nga mapintas kag sapatsapaton, ang bag-ong dalanon sang pagkabuhi nagsugod. Ang mga babayi nagpaabot karon nga ang ila mga lalaki mangin masinakripisyuhon sa kaugalingon, mapinatugsilingon, kag mainayuhon​—⁠mangin matinahuron.

Wala magdugay, ang pagkatrobador naglaton sa kalabanan nga bahin sang Europa. Ginbaton sang Espanya kag Portugal ang ila mga tema. Ang Naaminhan nga Pransia may mga trouvères; ang Alemanya, may mga minnesinger; ang Italya, may mga trovatori. Ang tema sang mga trobador tuhoy sa courtly love, upod sa pagkaisganan, nagresulta sa isa ka estilo sang literatura nga nakilal-an subong romansa.⁠b Halimbawa, ginasimpon ang courtly love sa mga leyenda sang Celtic Brittany, ginpakita sang mga trouvère Chrétien de Troyes ang kinaiya nga kaalwan kag pag-amlig sa mga maluya sa mga sugilanon ni Hari Arthur kag sang Knights of the Round Table.

Ang Ila Epekto sa Katilingban

Samtang ginadayaw sang kalabanan nga mga ambahanon sang mga trobador ang mga kinaiya sang courtly love, ang iban naman nagaasoy sang mga isyu sa katilingban kag sa politika sadtong panahon. Si Martin Aurell, Pranses nga awtor sang La vielle et lʼépée (Ang Biolin kag ang Espada), nagpaathag nga ang mga trobador ‘nakigbahin sing aktibo sa mga inaway nga nagbahinbahin sa ila mga kontemporaryo kag paagi sa ila mga komposisyon, ang mga trobador nakabulig pa gani sa kadalag-an sini ukon sina nga bahin.’

Nagakomento tuhoy sa pinasahi nga tindog sang mga trobador sa sosiedad sang Edad Media, si Robert Sabatier nagsiling: “Wala pa gid anay matabo nga ang mga mamalaybay ginhatagan sing subong sadto ka daku nga dungog; wala pa gid anay matabo nga may amo sadto ka daku nga kahilwayan sa paghambal ang bisan sin-o. Nagdayaw sila kag nagmulay, ginpabutyag nila ang pagtamod sang mga tawo, gin-impluwensiahan nila ang politikal nga mga pagsulundan, kag nangin instrumento sila sang bag-ong mga ideya.”​—⁠La Poésie du Moyen Age.

Ang Manugbalita Sang Ila Adlaw

Masiling naton nga antes pa maimbento ang imprintahan, ang mga trobador kag ang iban pa nagalakbay nga mga manugkanta nangin ang manugbalita sang ila adlaw. Ang mga manugkanta sadtong Edad Media naglakbay sa lainlain nga mga pungsod. Sa bug-os nga Europa​—⁠halin sa Cyprus pakadto sa Scotland kag halin sa Portugal pakadto sa Nasidlangan nga Europa, bisan diin man sila magkadto​—⁠nagtipon sila sing mga balita kag nakigbayluhanay sing mga sugilanon, mga tulalay, kag mga ambahanon. Madasig nga nagalapnag paagi sa bibig sang lainlain nga mga manugkanta, ang makabuluyok nga tuno sang mga ambahanon sang mga trobador natun-an sang mga tawo, nga nakaimpluwensia sing daku sa opinyon sang publiko kag nakapukaw sa mga pumuluyo nga sakdagon ang lainlain nga hublag.

Ang isa sang madamong mabinalaybayon nga porma nga gingamit sang mga trobador amo ang ginatawag nga sirvente, nga literal nga nagakahulugan sing “ambahanon sang suluguon.” Ginbuyagyag sang pila ang inhustisya sang mga gumalahom. Ang iban sini nagdayaw sang mga buhat sang pagkaisganan, pagsakripisyo sa kaugalingon, kaalwan, kag kaluoy, apang nagmulay sang sapatsapaton nga kapintas, pagkatalaw, pagkasalimpapaw, kag pagkamaiyaiyahon. Ang mga sirvente sang maaga nga bahin sang ika-13 nga siglo amo ang nangin palaagyan sang mga istoryador sa paghibalo sang politikal kag relihioso nga kahimtangan sang Languedoc sadtong panahon sang daku nga kagubot.

Pagmulay sa Simbahan

Bangod sang kapaslawan sang mga Krusada, madamo nga tawo ang nagduhaduha sa espirituwal kag sekular nga awtoridad sang Iglesia Katolika. Ang klero nagpangangkon nga nagatiglawas kay Cristo, apang ang ila mga paggawi indi gid kaangay kay Cristo. Ang ila pagkasalimpapaw, kakagod, kag kagarukan balita na sa tanan. Pirme nagahingamo sing dugang pa nga manggad kag politikal nga gahom, ang mga obispo kag mga pari sang simbahan nagpauyon sa luyag sang mga manggaranon. Ang ila pagpatumbaya sa espirituwal nga mga kinahanglanon sang mga imol kag mga madawadawa sing pangabuhi dimalikawan nga ginbangdan sang pagprotesta.

Sa Languedoc madamo nga tawo nga kasarangan sing pangabuhi subong man mga dungganon ang edukado. Ang istoryador nga si H. R. Trevor-Roper nagsiling nga natukiban sang mas edukado nga lego nga ang ika-12 nga siglo nga simbahan “tuhay gid sa dumaan nga mga simbahan nga kuno ginailog sini.” Nagdugang sia nga madamo nga tawo ang nagsugod sa paghunahuna: “Mas tuhay pa gid . . . ang wala ginkilala nga Simbahan antes ni Constantino, ang Simbahan sang mga Apostoles, . . . nga ginhingabot: ang Simbahan nga wala sing papa ukon mga obispo sang peudalismo ukon madamo nga donasyon ukon paganong mga doktrina ukon bag-ong mga kasugtanan nga gindesinyo agod dugangan ang manggad kag gahom sini!”

Ang Languedoc isa ka matinuguton nga duta. Ang mga konde sang Toulouse kag ang iban pa nga nabagatnan nga mga gumalahom naghatag sa mga tawo sing kahilwayan sa relihion. Ginbadbad sang mga Waldenses⁠c ang Biblia sa langue d’oc kag makugi nga nagbantala sini, sing tagduhaduha, sa bug-os nga puod. Ginpalapnag man sang mga Cathari (gintawag man nga mga Albigenses) ang ila doktrina kag madamo nga dungganon ang nakumbertir.

Madamo nga mga sirvente sang mga trobador ang nagsalaming sang kapaslawan subong man sang dipagtahod kag kangil-ad sang mga tawo sa Katolikong klerigo. Ang isa ka sirvente ni Gui de Cavaillon nagatagudili sa klero tungod sang “pagsikway sa ila pangunang hilikuton” para sa dugang pa kalibutanon nga mga interes. Ginyaguta sang mga liriko sang mga trobador ang kalayuhon nga impierno, krus, pagkompisar, kag “agua bendita.” Gin-uliga nila ang mga indulhensia kag mga relikya kag ginyaguta ang imoral nga mga pari kag garok nga mga obispo subong “mga traidor, butigon, kag salimpapaw.”

Ang Pagpakig-away Sang Simbahan Batok sa Kahilwayan

Apang, ginkabig sang Iglesia Romana ang kaugalingon nga mas mataas sa tanan nga emperyo kag ginharian. Ang inaway amo ang nangin instrumento sini sa paggahom. Ginpangako ni Papa Inosente III ang manggad sang bug-os nga Languedoc sa bisan anong hangaway nga makalupig sa mga prinsipe kag makalutos sa tanan nga nagapamatok sa nabagatnan nga mga bahin sang Pransia. Ang nagsunod amo ang isa sang pinakamadugo nga panag-on sang pagpaantos kag pagpatay sa maragtas sang Pransia. Nakilal-an ini subong ang Krusada sang mga Albigenses (1209-29).⁠d

Gintawag ini sang mga trobador nga Dimatuod nga Krusada. Ginpabutyag sang ila mga ambahanon ang kaakig sa kapintas sang simbahan sa mga nagapamatok kag sa pagdulot sang papa sing pareho nga mga indulhensia tungod sa pagpatay sa Pranses nga mga manugpamatok kag tungod sa pagpatay man sa mga Muslim, nga ginkabig nga mga indi Cristiano. Daku ang ginmanggad sang simbahan sang panahon sang Krusada sang mga Albigenses kag sang nagsunod nga Inkisisyon. Ang mga pamilya ginkuhaan sing palanublion, ang ila duta kag puluy-an ginkompiskar.

Ginsumbong subong Cathari nga mga erehes, ang kalabanan nga mga trobador nagpalagyo pakadto sa indi tanto kapintas nga kadutaan. Gintapos sini nga Krusada ang Occitan nga sibilisasyon, ang pagkabuhi sini, ang binalaybay sini. Ginhimo sang layi sang Inkisisyon ang pag-amba, ukon bisan ang pag-ugoy-ugoy, sing isa ka ambahanon sang trobador, nga isa ka paglapas sa kasuguan. Apang ang ila impluwensia nagpadayon. Sa pagkamatuod, ang ila batok-sa-klerigo nga mga ambahanon amo ang nagpainit sang balatyagon para sa magaabot nga Repormasyon. Sa pagkamatuod, ang mga trobador sarang madumduman indi lamang tungod sa ila mga ambahanon sang gugma.

[Mga footnote]

[Credit Line sa pahina 18]

Mga Puni Sang Manugbalhag/ni Carol Belanger Grafton/Dover Publications, Inc.

Bibliothèque Nationale, Paris

[Piktyur sa pahina 19]

Magamay nga kopya gikan sa ika-12 nga siglo nga manuskrito

[Credit Line sa pahina 19]

Bibliothèque Nationale, Paris