Ang mga Cathar—Cristianong mga Martir Bala Sila?

“PATYA sila tanan; Kilala sang Dios ang Iya mga anak.” Sadto nga adlaw sang tig-ilinit sang 1209, ang mga pumuluyo sang Bé­ziers, sa nabagatnan nga Pransia, ginpamatay. Ang monghe nga si Arnold Amalric, nga gintangdo subong tinugyanan sang papa nga namuno sa Katoliko nga mga manugkrusada, wala gid magpakita sing kaluoy. Sang ginpamangkot sia sang iya mga tinawo kon paano nila makilala ang mga Katoliko kag mga erehes, ginasiling nga nagsabat sia subong sang ginkutlo sa ibabaw. Ginpahaganhagan sang Katolikong mga istoryador ini nga sabat sing subong sini: “Indi magkabalaka. Nagapati ako nga diutay lamang ang makombertir.” Kon ano man ang iya eksakto nga ginsabat, ang resulta amo ang kamatayon sang dimagkubos 20,000 ka lalaki, babayi, kag mga kabataan sa mga kamot sang 300,000 ka manugkrusada, nga ginpangunahan sang mga pari sang Iglesia Katolika.

Ano ang ginbangdan sining pagpamatay? Panugod lamang yadto sang Krusada sa Albigensi nga ginlansar ni Papa Innocent III batok sa kuno mga erehes sa probinsia sang Lan­gue­doc, bagatnan-sentral nga Pransia. Mga 20 ka tuig sang ulihi, antes ini matapos mga isa ka milyon ka tawo​—mga Cathar, mga Waldonianhon, kag madamo gani nga Katoliko​—ang napatay.

Binangig sa Relihion sa Europa sang Edad-Media

Ang madasig nga pag-uswag sang negosyo sang ika-11 nga siglo C.E. nagdala sing daku nga mga pagbag-o sa sosyal kag ekonomiko nga kahimtangan sa Europa sang Edad-Media. Madamo nga banwa ang gintukod para sa nagadamo nga sampaton nga mga manugpangabudlay kag mga negosyante. Nagpatubas ini sing bag-o nga mga ideya. Ang binangig sa relihion nanggamot sa Lan­gue­doc, diin ang masinugtanon gid kag abanse nga sibilisasyon nag-uswag sing kapin sangsa iban nga duog sa Europa. Ang siudad sang Tou­louse sa Lan­gue­doc amo anay ang ikatlo ka pinakamauswagon nga siudad sa Europa. Amo yadto ang kalibutan nga ginhalinan sang mga mamalaybay, nga ang pila sang ila mga liriko nagapatuhoy sa politika kag relihioso nga mga topiko.

Ginalaragway ang kahimtangan sang relihion sang ika-11 kag ika-12 nga siglo, ang Revue d’histoire et de philosophie religieuses nagasiling: “Sang ika-12 nga siglo, subong sang nagligad nga siglo, ang moralidad sang mga klero, ang ila manggad, ang ila pagbaton sing hiphip, kag ang ila imoralidad, padayon nga ginpamatukan, apang ang ila manggad kag gahom, ang ila pagpakighimbon sa sekular nga mga awtoridad, kag ang ila pagsunodsunod lamang amo ang labi nga ginmulay.”

Nagalakbay nga mga Manugbantala

Ginkilala bisan ni Papa Innocent III nga ang lapnag nga kagarukan sa sulod sang iglesia amo ang kabangdanan sang pagdamo sang nagapamatok, nagalakbay nga mga manugbantala sa Europa, ilabi na sa bagatnan nga Pransia kag naaminhan nga Italya. Ang kalabanan sa ila mga Cathar ukon mga Waldonianhon. Gin-akigan niya ang mga pari bangod wala nila gintudluan ang mga tawo, nga nagasiling: “Ang mga tawo ginakulang sang espirituwal nga pagkaon nga indi ninyo luyag ipaambit sa ila.” Apang, sa baylo nga pasanyugon ang pagtudlo sa Biblia sa mga tawo, ginsiling ni Innocent nga ang “balaan nga Kasulatan tuman gid kadalom, amo nga indi lamang ang mga kubos kag walay tinun-an, kundi subong man ang mga maalamon kag edukado, ang indi sangkol sa paghangop sini.” Ang pagbasa sing Biblia gindumilian sa tanan magluwas sa klero kag gintugutan sa Latin lamang.

Agod batuan ang nagalakbay nga pagbantala sang mga nagapamatok, gin-aprobahan sang papa ang pagtukod sing Orden sang Prayle nga mga Manugbantala, ukon mga Dominikano. Kabaliskaran sang manggaranon Katoliko nga mga klero, ining mga pari mangin nagalakbay nga mga manugbantala nga may komisyon nga pangapinan ang Katolikong ortodoksiya batok sa mga “erehes” sa nabagatnan nga Pransia. Nagpadala man ang papa sing mga tinugyanan sa pagpakigsugilanon sa mga Cathar kag tilawan nga ibalik sila sa Katoliko nga toril. Sanglit napaslawan ini nga mga panikasog, kag ginpatay ang isa sang iya mga tinugyanan, kuno sang isa ka erehes, ginmando ni Innocent III ang Krusada sa Al­bi­gen­si sang 1209. Ang Al­bi amo anay ang isa sang mga banwa nga may madamo gid nga mga Cathar, gani ginpatuhuyan sang mga manunulat sang iglesia ang mga Cathar subong mga Al­bi­gen­se (sa Pranses, Albigeois) kag gingamit ang termino sa pagtawag sa tanan nga “erehes” sa amo nga rehiyon, lakip ang mga Waldonianhon. (Tan-awa ang kahon sa ubos.)

Sin-o ang mga Cathar?

Ang tinaga nga “cathar” naghalin sa Griegong tinaga nga ka·tha·rosʹ, nga nagakahulugan sing “putli.” Kutob sang ika-11 tubtob ika-14 nga siglo, ang Catharismo naglapnag ilabi na sa Lom­bar­dy, naaminhan nga Italya, kag sa Lan­gue­doc. Ang pagtuluuhan sang mga Cathar amo ang pagsamuay sang dualismo sang Sidlangan kag sang Gnostisismo, nga ayhan gindala sang dumuluong nga mga negosyante kag mga misyonero. Ginapaathag sang Encyclopedia of Religion ang Cathar nga dualismo subong pagpati sa “duha ka prinsipio: ang isa maayo, nga nagakontrol sa tanan nga espirituwal, ang isa pa malaut, nga amo ang responsable sa pagluntad sang materyal nga kalibutan, lakip sang lawas sang tawo.” Ang mga Cathar nagapati nga si Satanas ang nagtuga sang materyal nga kalibutan, nga napamatbatan sing kalaglagan. Ang ila paglaum, amo ang makapalagyo sa malaut, materyal nga kalibutan.

Ang mga Cathar natunga sa duha ka klase, ang mga himpit kag ang mga tumuluo. Ang mga himpit ginapaagi sa isa ka seremonya sang espirituwal nga bawtismo, nga ginatawag consolamentum. Ginahimo ini paagi sa pagpandong sing mga kamot, pagkatapos sang isa ka tuig nga pagtilaw. Ang seremonya ginapatihan nga nagaluwas sa bag-o nga katapo gikan sa paggahom ni Satanas, nagaulay sa iya gikan sa tanan nga kasal-anan, kag nagapaambit sang balaan nga espiritu. Amo ini ang ginhalinan sang ngalan nga “himpit,” nga naaplikar sa diutay nga grupo nga may mataas nga posisyon nga nagapanghikot subong mga ministro sa mga tumuluo. Ang mga himpit may sumpa sang pagdumili, kaputli, kag kaimulon. Kon minyo, dapat biyaan sang isa ka himpit ang iya tiayon, kay nagapati ang mga Cathar nga ang seksuwal nga paghulid amo ang orihinal nga sala.

Ang mga tumuluo amo ang mga indibiduwal nga, samtang wala nagakabuhi nga ginadingutan ang kaugalinon, nagabaton sing mga panudlo sang mga Cathar. Paagi sa pagluhod subong pagtahod sa mga himpit sa isa ka ritwal nga gintawag meliora­mentum, ang tumuluo nagapangayo sing kapatawaran kag pagpakamaayo. Agod mabuhi sing normal, ginakontrata sang tumuluo ang mga himpit para sa isa ka convenenza, ukon kasugtanan, sa paghatag sing espirituwal nga bawtismo sa tion sang iya pagtagumatayon, ukon consolamentum.

Panimuot sa Biblia

Walay sapayan nga ginakutlo sing masangkad sang mga Cathar ang Biblia, ginatamod lamang nila ini subong tuburan sang mga simbulismo kag mga sugilanon. Ginakabig nila nga ang mas daku nga bahin sang Hebreong Kasulatan naghalin sa Yawa. Ginagamit nila ang pila ka bahin sang Griegong Kasulatan, subong sang mga teksto nga nagapatuhay sang unod sa espiritu, sa pagsakdag sang ila dualistiko nga pilosopiya. Sa pangamuyo sang Ginuo, nagpangamuyo sila para sa “bugana namon nga kalan-on” (buot silingon “espirituwal nga kalan-on,”) sa baylo sang “kalan-on namon sa matag-adlaw,” kay ang materyal nga kalan-on kinahanglanon bisan nga ginatamod nila ini subong kalautan.

Madamong panudlo sang mga Cathar ang direkta nga supak sa Biblia. Halimbawa, nagapati sila sa pagkadimamalatyon sang kalag kag sa reinkarnasyon. (Ipaanggid ang Manugwali 9:​5, 10; Ezequiel 18:​4, 20.) Ginpasad man nila ang ila mga pagtuluuhan sa apokripal nga mga sinulatan. Apang, tuhoy sa pagbadbad sang mga Cathar sa mga bahin sang Kasulatan sa lokal nga hambal, sa isa ka kasangkaron, ginhimo nila ang Biblia nga isa ka mas kilala nga libro sang Edad-Media.

Indi mga Cristiano

Ginkabig sang mga himpit ang ila kaugalingon subong mga tal-us sang mga apostoles kag, subong resulta, gintawag ang ila kaugalingon nga “mga Cristiano,” nga ginapadaku ini paagi sa pagdugang sing “matuod” ukon “maayo.” Apang, sa pagkamatuod, madamong panudlo sang mga Cathar ang tuhay sa Cristianismo. Walay sapayan nga ginkilala sang mga Cathar si Jesus subong ang Anak sang Dios, ginsikway nila ang iya pagpakaunod kag ang iya nagagawad nga halad. Ginhangop sing sayop ang pagpakamalaut sang Biblia sa unod kag sa kalibutan, ginkabig nila ang tanan nga butang nga halin sa Yawa. Busa nagapati sila nga si Jesus may espirituwal lamang nga lawas kag nga sang diri sia sa duta nagpakita sia subong bala nga may undanon sia nga lawas. Kaangay sang mga apostata sang unang-siglo, ang mga Cathar amo ang sahi sang “mga tawo nga wala nagakilala nga si Jesucristo nagaabot sa unod.”​—2 Juan 7.

Sa iya libro nga Medieval Heresy, si M. D. Lambert nagasulat nga “ginbayluhan sang [Catharismo] ang Cristianong moralidad sing pilit nga asetisismo, . . . nagdula sang pagtubos paagi sa pagsikway sa nagaluwas nga gahom sang [kamatayon ni Cristo].” Ginkabig niya nga “ang matuod nga kaanggid sang mga himpit amo ang mga asetiko nga mga manunudlo sa Sidlangan, ang Budhista nga mga monghe kag mga fakir sang China ukon India, ang mga maalamon sa Orpiko nga mga misteryo, ukon ang mga manunudlo sang Gnostisismo.” Suno sa pagtuluuhan sang mga Cathar, ang kaluwasan nasandig, indi sa halad nga gawad ni Jesucristo, kundi, sa consolamentum, ukon bawtismo sa balaan nga espiritu. Sa sadtong mga naulay na, ang kamatayon magadala sing kahilwayan gikan sa mga butang.

Isa Ka Dibalaan nga Krusada

Ang kinaandan nga mga tawo, nga ginlapyo na sa sobra nga mga ginapatuman kag lapnag manubo nga moral sang mga klero, naganyat sa paagi sang pagkabuhi sang mga Cathar. Ginkabig sang mga himpit ang Iglesia Katolika kag ang hirarkiya sini nga “sinagoga ni Satanas” kag “ang iloy sang mga makihilawason” sang Bugna 3:​9 kag 17:5. Nag-uswag ang Catharismo kag gindaug sini ang iglesia sa nabagatnan nga Pransia. Naghulag si Papa Innocent III paagi sa paglansar kag pagsakdag sa gintawag nga Krusada sa Al­bi­gen­se, ang una nga krusada nga gin-organisar sa sulod sang Cristiandad batok sa mga tawo nga nangangkon subong mga Cristiano.

Paagi sa mga sulat kag mga tinugyanan, ginpilit sang papa ang Katolikong mga hari, mga konde, mga duke, kag mga kabalyero sang Europa. Ginpangakuan niya sing mga indulhensia kag kamanggaran sang Lan­gue­doc ang tanan nga magabulig sa pagdula sa erehia “sa bisan anong paagi.” Ginsabat ang iya panawagan. Ginpangunahan sang Katolikong mga pari kag mga monghe, ang nanuhaytuhay nga hangaway sang mga manugkrusada gikan sa aminhan nga Pransia, Flanders, kag Alemanya nagpadulong sa bagatnan sa Rhône Val­ley.

Ang kalaglagan sang Bé­ziers amo ang ginsugdan sang inaway nga naglaglag sa Lan­gue­doc paagi sa dimapunggan kalayuhon nga pagpanglaglag kag pagpamatay. Ang Al­bi, Car­cas­sonne, Castres, Foix, Nar­bonne, Ter­mes, kag Tou­louse tanan ginlutos sang uhaw sa dugo nga mga manugkrusada. Sa mga pamakod sang mga Cath­ar subong sang Cas­ses̀, Mi­ner­ve, kag La­vaur, ginatos ka mga himpit ang ginsunog sa usok. Suno sa isa ka manunulat nga monghe nga si Pierre des Vaux-de-Cernay, malipayon nga ‘ginsunog nga buhi sang mga manugkrusada ang mga himpit.’ Sang 1229, 20 ka tuig pagkatapos sang inaway kag kahapayan, ang Lan­gue­doc napaidalom sa gobierno sang Pransia. Apang ang pagpamatay wala pa matapos.

Ang Inkisisyon Nagdala sing Kamatayon

Sang 1231, gintukod ni Papa Gregory IX ang Inkisisyon sang papa sa pagsakdag sa armado nga paghimakas.a Ang paagi sang inkisisyon ginhimo sang primero paagi sa mga pagsumbong kag mga pagdumili kag, sang ulihi, sa sistematiko nga pagpaantos. Ang katuyuan sini amo ang pagdula sa wala malaglag sang espada. Ang mga hukom sang inkisisyon​—kalabanan mga Dominikano kag Franciskano nga mga pari​—manabat lamang sa papa. Ang kamatayon paagi sa pagsunog amo ang opisyal nga silot para sa erehia. Yadtong mga pagkapanatiko kag kapintas sang mga inkisidor ang gintunaan sing pag-alsa, ilabi na sa Al­bi kag sa Tou­louse. Sa Avig­no­net, ang tanan nga katapo sang hukmanan sang Inkisisyon ginpamatay.

Sang 1244 ang pag-ampo sang pamakod sa bukid sang Montségur, ang katapusan nga palanaguan sang madamo nga mga himpit, amo ang nangin makamamatay nga tuk-ap sa Catharismo. Mga 200 ka lalaki kag babayi ang napatay sa tingob nga pagsunog sa usok. Sa sulod sang mga tinuig, ginsagap sang Inkisisyon ang nagkalabilin nga mga Cathar. Ang katapusan nga Cathar ginreport nga ginsunog sa usok sa Lan­gue­doc sang 1330. Ang libro nga Medieval Heresy nagasiling: “Ang kalaglagan sang Catharismo ­amo ang pinakadaku nga hinimuan sang Inkisisyon.”

Sa pagkamatuod ang mga Cathar indi matuod nga mga Cristiano. Apang ang ila bala pagmulay sa Iglesia Katolika nagapakamatarong sa mapintas nga paglaglag sa ila sang gintawag nga mga Cristiano? Ginpakahuy-an sang ila Katoliko nga mga manughingabot kag mga manugpatay ang Dios kag si Cristo kag sayop nga nagtiglawas sa Cristianismo bangod ginpaantos nila kag ginpamatay yadtong tignapulo ka libo nga manugpamatok.

ANG MGA WALDONIANHON

Sa hingapusan sang ika-12 nga siglo C.E., gingastuhan ni Pier­re Val­dès, ukon ni Pe­ter Wal­do, isa ka manggaranon nga negosyante sa Lyons, ang una nga mga pagbadbad sang mga bahin sang Biblia padulong sa nanuhaytuhay lokal nga mga hambal sang Pro­ven­çal, ang lokal nga hambal nga ginagamit sa nabagatnan kag nabagatnan-nasidlangan nga Pransia. Subong isa ka sinsero nga Katoliko, gin-untatan niya ang iya negosyo kag gindedikar ang iya kaugalingon sa pagbantala sang Ebanghelyo. Ginlas-ayan sa garuk nga mga klero, madamong iban nga Katoliko ang nagsunod sa iya kag nangin nagalakbay nga mga manugbantala.

Sang ulihi ginpamatukan si Waldo sang lokal nga klero, nga nagpangabay sa papa nga dumilian ang iya publiko nga pagpanaksi. Ang iya sabat amo: “Sundon namon ang Dios sa baylo sang mga tawo.” (Ipaanggid ang Binuhatan 5:29.) Bangod sang iya pagpamilit, ginsikway si Waldo. Ang iya mga sumulunod, nga gintawag mga Waldonianhon, ukon ang Mga Imol nga Lalaki sang Lyons, makugi nga nagtinguha nga sundon ang iya halimbawa, nagabantala sing tigduhaduha sa mga balay sang mga tawo. Nagresulta ini sa madasig nga paglapnag sang ila mga panudlo sa bug-os nga nabagatnan, nasidlangan, kag mga bahin sang naaminhan nga Pransia, subong man sa naaminhan nga Italya.

Sa kalabanan, ginsakdag nila ang pagpanumbalik sa mga pagtulun-an kag mga buhat sang unang Cristianismo. Ginpamatukan nila sing labi ang mga panudlo sang purgatoryo, pagpangamuyo sa mga patay, pagsimba kay Maria, pagpangamuyo sa mga “santo,” pagsimba sa krus, indulhensia, ang Eukarista, kag ang pagbunyag sa lapsag.b

Ang mga panudlo sang mga Waldonianhon tuhay gid sa di-Cristiano dualistiko nga mga panudlo sang mga Cathar, diin masami sila nga nagakasal-an. Ini nga kagumon tuga ilabi na sang nagasalakay nga mga Katoliko nga hungod nga nag-angot sa panudlo sang mga Waldonianhon sa mga panudlo sang mga Albigense, ukon mga Cathar.

[Footnote]

[Retrato sa pahina 29]

Pito ka libo ang napatay sa Church of St. Mary Magdalene sa Béziers, diin ginpamatay sang mga manugkrusada ang 20,000 ka lalaki, babayi, kag mga kabataan