Pagbantay sa Kalibutan

Ang Epidemia nga Kolera Nanghalit sa East Africa

“Ang hinali nga paglutaw sang kolera nangin epidemia sa East Africa,” siling sang balita sang Associated Press gikan sa Nairobi, Kenya. Ang kolera, nga isa ka makalalaton nga balatian sa tinai nga ginatunaan sang grabe nga paglupot, mahimo makapatay kon indi mabulong. Suno sa World Health Organization (WHO), kapin sa 61,000 ka tawo sa East Africa ang ginkolera sang 1997, kag 2,687 ang ginreport nga napatay. Ang hinali nga paglutaw sang kolera kinaandan na sa mga pungsod nga mapigaw ang katinlo kag indi bastante ang bulong. Labi pa nga nagalala ang kahimtangan kon ginaanod sang pulupanag-on nga pag-ulan ang higko sang tawo sa tubig nga ginainom. Si Dr. Maria Neira, pangulo sang task force sang WHO sa kolera, nagsiling nga tubtob wala sing mga imburnal kag matinlo nga tubig sa tanan naapektuhan nga lugar, ang kolera mahimo nga indi madula sing bug-os sa rehiyon.

Pagbulig sa mga Patay?

Sa Hong Kong, ang pakitakita nga pagkabuhi wala nagadulog kon ang isa ka tawo mapatay​—⁠para sa iban nagapadayon ini tubtob sa Pihak nga Kinabuhi. Ina bangod ang pagsimba sa katigulangan may daku nga bahin sa adlaw-adlaw nga pagkabuhi sa kultura sang mga Tsino. Gani, “bisan sa kalibutan sang mga espiritu nagahunahuna sila nga importante gihapon nga ipakita ang manggad,” siling ni Kwan Wing-ho, nga tag-iya sang isa ka balaligyaan. Agod mabuligan sang buhi nga mga himata kag mga abyan nga mapatin-ad ang kahimtangan sang ila nagtaliwan nga mga hinigugma, si G. Kwan nagabaligya sing papel nga mga kopya sang lainlain nga materyal nga pagkabutang, lakip na ang mobile telephone, kompyuter, microwave oven, kag bisan ang kaangay kadaku sa Mercedes Benz. “Ginasunog ini sa nahaunang pito ka adlaw pagkatapos mapatay, sa mga anibersaryo, kag kon magadamgo ang isa ka himata nga ang patay nagakinahanglan nga mamalaklon,” siling sang balita sang Associated Press. “Isa ini ka maayo nga negosyo,” siling ni G. Kwan, “bangod ang bumalakal indi na makabalik agod magreklamo.”

Mga Hiyas nga May Radioactive

Naalarma ang internasyonal nga palatikangan sang nabalitaan nga ang mga hiyas nga nabaligya sa isa ka negosyante sa Bangkok may radioactive. Si Sahabudeen Nizamudeen, nga isa ka sampaton nga manugbaligya sing mga hiyas, makahibalo kon ang isa ka transaksion sa negosyo mangin maayo. Gani sang gintanyagan sia sang isa ka taga-Indonesia nga pumalatikang sing 50 ka cat’s-eye nga hiyas sa mas manubo nga bili, ginbakal niya ini sa gilayon. “Ang tagsa malahalon nga duag-tsokolate, nga may nagainggat nga samay nga kaangay sa gamay nga tawotawo sang kuring,” report sang Asiaweek. Apang, lain gali ang ginhalinan sang inggat sang hiyas. Ginpadayag gali ini sa radyasyon sa pagpatahom sang ila duag agod magmahal ang bili. Ang isa pa ka bato, nga nakita sa palatikangan sang mga alahas sa Hong Kong, may 25 ka pilo nga kalabawon sa luwas-sa-peligro nga latid sa Asia. “Tubtob karon, ang problema nakita lamang sa cat’s-eye chrysoberyl,” siling sang magasin.

Batasan sa Pagbasa

Sa promedyo, ang mga taga-Brazil nagabasa sing 2.3 ka libro kada tuig, report sang Jornal da Tarde. Pagkatapos makaeskwela, ang kalabanan nga taga-Brazil wala na nagabasa sing libro. “Ang matuod nga problema,” siling sang sekretaryo sang Ministri sang Kultura nga si Ottaviano de Fiore, “amo nga 60 porsiento sang mga libro nga ginabasa sa Brazil ginapilit ipabasa” sa mga kabataan sa eskwelahan. “Sa nabilin nga 40 porsiento, ang kalabanan mga libro tuhoy sa relihion kag sa mga butang nga nahangpan sang pila lamang, mga libro tuhoy sa sekso, ukon pagbulig-sa-kaugalingon nga mga libro,” siling sang pamantalaan. Nahanungod sa mga batasan sa pagbasa, si De Fiore nagsiling: “Ang kabataan nagatipon sa pamilya, sa eskwelahan, kag sa palibot sang TV. Kon wala sing isa sa pamilya nga mahuyugon sa pagbasa, indi gid sila mapalig-on didto.” Sia nagadugang: “Nahanungod sa TV, wala gid ginapalig-on sang dalagku nga mga channel sini ang batasan sa pagbasa.”

“Gintukod-Sing-Kinaugalingon nga Relihion”

Madamong taga-Latin America ang nagabuhat sing “gintukod-sing-kinaugalingon nga relihion,” siling sang sosyologo nga si Fortunato Mallimaci. Ang mga tawo nagapalayo sa mga simbahan kag mga kredo, nagabatyag nga hilway sa pagtuon sing yoga, sa pagbasa sing libro tuhoy sa mistisismo sang Sidlangan, sa pagtambong sa mga miting diin nagapang-ayo ang mga manugwali, ukon sa pagkadto sa Afro-Braziliano nga mga seremonya. “Wala ini nagakahulugan nga wala na nagasapak ang mga tawo sa relihion. Nagatuo sila, apang nagtukod sila sang ila kaugalingon nga relihion,” siling ni Mallimaci. Namulongpulong sa Fourth Encounter of Lay Centres in the South Cone (sang Latin Amerika), ang sosyologo nagsiling nga “ang Katolisismo nagahimo sing pagbalhin ‘upod ang daku nasulod nga mga binahinbahin kag binangig,’ ” report sang ENI Bulletin.