Daw Ano ka Makahililo ang Imo Puluy-an?

ANG pagtuon sining karon sa kapin sa 3,000 ka tawo sa Estados Unidos kag Can­a­da, suno sa Scientific American nga magasin, nagpakita nga “ang kalabanan nga mga banwahanon mahimo nga nagatandog gid sang mahimo makahilo nga mga butang nga nagadagta . . . sa sulod sang mga lugar nga masunson nila ginakabig nga wala madagtai, subong sang mga puluy-an, opisina kag awto.” Ang panguna nga ginagikanan sang polusyon sa hangin sa mga puluy-an amo ang mga aso halin sa ordinaryo nga mga produkto subong sang mga kemikal nga ginagamit sa pagtinlo, mga panabog sa sugbasugba, materyales sa pagpatindog, gatong, ­deodorizer, kag pangpatay sing mikrobyo, subong man ang mga kemikal gikan sa na­dry-clean nga mga panapton kag bag-ong sintetiko nga ­upholstery.

Ang “trangkaso sa kahawaan,” isa ka balatian nga naeksperiensiahan sang mga astronawt tubtob nakita ang gintunaan, ginapabangod sa mga aso, ukon “nagasungaw nga gas.” Mamutikan mo ang nagasungaw nga gas kon maglingkod ka sa bag-o nga awto ukon mag-agi sa estante sang mga produkto nga ginagamit sa pagpaninlo sa ­supermarket, bisan pa nabutang ini sa natakpan nga mga suludlan. Gani kon ang balay sirado katama, halimbawa, sa tion sang tigtulugnaw, ang polusyon sa sulod sang balay mas mataas sangsa polusyon sa guwa bangod sang alisngaw sang lainlain nga mga kemikal.

Ang kabataan, ilabi na ang mga bata nga nagatakangtakang pa lamang, amo ang madali nga maapektuhan sang polusyon sa sulod sang balay, siling sang Medical Post sang Can­a­da. Mas malapit sila sa salog sangsa mga may edad na; mas madasig sila magginhawa sangsa mga adulto; nagahinguyang sila sing tubtob sa 90 porsiento sang ila tion sa sulod sang balay; kag bangod indi pa hamtong ang ila mga organo, ang ila mga lawas mas madali maapektuhan sang mga hilo. Ginapasulod nila ang mga 40 porsiento sang nahaklo nga tingga, samtang ang mga adulto nagapasulod sing 10 porsiento.

Paghupot Sing Timbang nga Panimuot

Bangod ang karon nga kaliwatan sang mga tawo naapektuhan sang dimatupungan nga kataason sang pagkanadayag sa mga kemikal, madamo pa sing dapat mahibaluan nahanungod sa mga epekto, gani ang mga sientipiko nagahalong gihapon. Ang pagkanadayag sa mga kemikal wala nagakahulugan nga dapat kahadlukan sang isa ang kanser ukon ang kamatayon. Sa pagkamatuod, ang kalabanan nga mga tawo daw makabato sa sini, sa kadayawan sang Manunuga sang makatilingala nga lawas sang tawo. (Salmo 139:14) Apang, dapat gihapon himuon ang makatarunganon nga mga pagpangandam, ilabi na kon pirme kita nagatandog sing mahimo makahilo nga mga kemikal.

Ang libro nga Chemical Alert! nagasiling nga “ang pila ka kemikal makahililo sa kahulugan nga ginahilabtan sini ang pagkabalanse sang mga proseso [sang lawas] kag busa nagatuga sing indi tanto mabatyagan nga mga sintoma nga labing maayo nga malaragway subong paglain lamang sing pamatyag.” Ang pagbuhin sang aton pagkanadayag sa mahimo makahalit nga mga kemikal wala gid man nagakinahanglan sing daku nga mga pagbalhin sa estilo sang pagkabuhi kundi sing diutay lamang nga pagbalhin sa aton adlaw-adlaw nga hilikuton. Talupangda palihug ang mga panugda sa kahon sa pahina 8. Ang pila sini mahimo nga makabulig sa imo.

Dugang sa paghimo sing makatarunganon nga mga pagpangandam batok sa mga kemikal, ginabuligan naton ang aton kaugalingon kon indi kita magkabalaka sing dinagakaigo, ilabi na tuhoy sa mga butang nga indi naton kontrolado. “Ang malinong nga tagipusuon amo ang kabuhi sang undanon nga organismo,” siling sang Biblia sa Hulubaton 14:30.

Apang, madamo nga tawo ang nagaantos kag nagamasakit, kon kaisa sing indi na gani mabulong nga balatian, bangod sang mga hilo sa mga kemikal.a Kaangay sang minilyon ka tawo nga nagaantos sing tuman kadamo iban pa nga kabangdanan sa karon, yadtong nasit-an sing may kaangtanan sa kemikal nga mga balatian may nagakaigo gid nga rason nga magtan-aw sa palaabuton, kay sa dili madugay ang mga hilo nga nagahalit sa mga pumuluyo dulaon na sa duta. Bisan ang makahililo nga mga panghunahuna, lakip na yadtong nagahupot sini, mangin mga butang na sang nagligad, suno sa ipakita sang katapusan nga artikulo sini nga serye.

[Footnote]

[Kahon/Laragway sa pahina 8]

Para sa Mas Maayo, Mas Dipeligruso nga Puluy-an

Ang pagbuhin sang imo pagkanadayag sa posible nga mga hilo masami nga nagakinahanglan sing diutay lamang nga mga pagbalhin sa imo estilo sang pagkabuhi. Yari ang pila ka panugda nga ayhan masapwan mo nga mapuslanon. (Para sa dugang, mas espesipiko nga mga detalye, ginapanugda namon nga magkadto ka sa inyo lokal nga librarya.)

1. Tagua ang kalabanan nga mga kemikal nga nagasungaw sa lugar nga indi makadagta sa hangin sa inyo balay. Ining mga kemikal nagalakip sang ­formaldehyde kag mga produkto nga may nagaalisngaw nga mga likido, subong sang pintura, silak, kula, pestisidio, kag mga solusyon nga ginagamit sa pagpaninlo. Ang nagaalisngaw nga mga produkto nga petrolyo nagapaguwa sing makahililo nga alisbong. Ini nga grupo nagalakip ini sa ­benzene, nga kon tuman kaisog sa malawiglawig nga tion nakilal-an na nga nagatuga sing kanser, depekto sa pagkabun-ag, kag iban pa nga halit sa ikasarang sa pagmuad.

2. Butangi sing maayo nga bentilasyon ang tanan nga hulot, lakip na ang banyo. Ang pagpaligo paagi sa ­shower nagapaguwa sing mga additive subong sang chlo­rine nga mahimo nga yara sa tubig. Mahimo ini magdul-ong sa pagtipon sang ­chlorine kag bisan sang ­chloroform.

3. Mamahid sang tiil antes magsulod sa balay. Ining simple nga buhat, siling sang Scientific American, makabuhin sang kadamuon sang tingga sa kinaandan nga alpombra sing anom ka pilo. Nagabuhin man ini sang pestisidio, ang pila sini madasig nga nagatahaw sa guwa sa silak sang adlaw apang mahimo maglawig sing tinuig sa mga alpombra. Ang isa pa, nga amo ang kinaandan nga ginahimo sa pila ka bahin sang kalibutan, amo ang pag-uba sang imo sapatos. Ang maayo nga ­vacuum ­cleaner, ayhan ang isa nga may nagatiyog nga brotsa, makabuhin man sang polusyon sa mga alpombra.

4. Kon papiswitan mo sing pestisidio ang isa ka hulot, kuhaa ang mga hampanganan sa sina nga hulot sa dimagkubos duha ka semana, bisan pa nga ang mga etiketa sang produkto mahimo magsiling nga ang hulot indi na peligruso pagligad sang inoras nga pagbutang sing pestisidio. Natukiban sining karon lang sang mga sientipiko nga may partikular nga plastik kag ­foam sa mga hampanganan nga literal nga nagasuyop sing lagdo sang pestisidio subong sa espongha. Ang kabataan nagapasulod sing hilo paagi sa panit kag baba.

5. Buhini ang imo paggamit sing mga pestisidio. Sa iya libro nga ­Since Silent Spring, si Frank ­Graham, Jr., nagsulat nga ang mga pestisidio “may nagakaigo nga duog sa puluy-an kag hardin, apang ang mga kampanya sa pagbaligya nagkumbinsi sa kinaandan nga tag-iya sang balay sa guwa sang siudad nga dapat sia pirme magtago sing madamo nga kemikal nga bastante na nga makapapas sa pagsalakay sang mga apan sa Aprika.”

6. Huksa ang naukab nga pintura nga may tingga sa tanan nga kadaygan, kag pinturahi liwat sing wala tingga nga pintura. Indi pagpahampanga ang kabataan sa higko nga may tingga nga pintura. Kon may tingga sa tubo, ang mabugnaw nga tubig sa gripo dapat anay patuburon sa makadali tubtob may talalupangdon nga pagbalhin sa temperatura sang tubig kag ang tubig, gikan sa mainit nga tubig sa gripo indi dapat imnon.”—Environmental Poisons in Our Food.

[Laragway sa pahina 9]

Ang mga bata nga nagatakangtakang pa lamang amo ang madali maapektuhan sang mga polusyon sa sulod sang balay