Pagbantay sa Kalibutan
Ang Indi Makahibalo Magbasa kag Magsulat sa Kalibutan Nagadugang
“Halos ikan-um nga bahin sang 5.9 bilyones ka tawo sa kalibutan ang indi makahibalo magbasa ukon magsulat,” report sang The New York Times. Suno sa United Nations Children’s Fund (UNICEF), ang kadamuon sang indi makahibalo magbasa kag magsulat ginapaabot nga magadugang. Ngaa? Bangod 3 sa 4 ka kabataan sang pinakaimol nga mga pungsod sa kalibutan ang wala karon nagaeskwela. Magluwas pa nga nagaamot sa bug-os kalibutan nga mga problema sa ekonomiya, minilyon ka kabataan ang indi makaeskwela bangod sang etniko nga mga inaway. Wala lamang ginaguba sang inaway ang mga eskwelahan kundi ginahimo man sini ang madamo nga kabataan nga mga soldado sa baylo nga mga estudyante. Siempre pa, ang indi pagkahibalo magbasa kag magsulat nagadugang man sa mga problema sang katilingban. Ang report sang UNICEF nga natig-uluhan sing The State of the World’s Children 1999 nagasiling nga may direkta nga kaangtanan ang indi pagkahibalo magbasa kag magsulat sa kadamuon sang pagpamata. Halimbawa, sa isa ka pungsod sa Bagatnan nga Amerika, ang “mga babayi nga indi makahibalo magbasa kag magsulat may promedyo nga 6.5 ka kabataan, kag ang mga iloy nga nakagradwar sa hayskul may promedyo nga 2.5 ka kabataan,” siling sang Times.
Kabuangan Bangod Sang Milenyo
“Ang [Israeli] nga gobierno nagtigana sing $12 milyones agod palig-unon ang seguridad sa Bukid sang Templo” bilang paghanda sa kasingki may kaangtanan sa milenyo, report sang Nando Times. Ginakabalak-an sang mga pulis nga basi gub-on sang mga panatiko nga Judiyo ukon “Cristiano” ang mga moske sa Bukid sang Templo agod tukuron liwat ang templo sang mga Judiyo. Ang pila ka “Cristiano” nga mga kulto nagapati nga padasigon sini ang katapusan sang kalibutan kag ang ikaduha nga pagkari ni Cristo. Suno sa report, ang Bukid sang Templo, nga nakilal-an sang mga Muslim subong al-Haram al-Sharif, “ginakabig nga amo ang pinakasensitibo nga duog sa kinagamo sa Natung-an nga Sidlangan.” Nahamtang ini sa “napaderan nga Dumaan nga Siudad sang Jerusalem, nga gin-agaw sang Israel gikan sa Jordan sang 1967 nga inaway sa Natung-an nga Sidlangan.” Natalupangdan nga pila ka “Cristiano” ang nag-arkila na sing duog sa Bukid sang mga Olibo agod magpaabot sa pagbalik ni Cristo.
Aspirin Para sa Kasakit Sang Tanom?
Ang mga tanom mahimo nga indi makabatyag sing kasakit kaangay sang mga tawo, apang nagabatyag ini sang halit paagi sa pagpatubas sing jasmonic acid. Ang pila nagapaguwa pa gani sing daw jasmine nga alisngaw nga nagatuga sing reaksion sa iban nga tanom. “Sa sulod sang mga tinuig, nahibaluan sang mga manugpanalawsaw nga ang aspirin nagapugong sa bisan paano sa pagpaguwa sang tanom sing jasmonic acid,” siling sang Science News. Ang mga sientipiko sang Arizona State University nakatukib karon sang bahin sining makatilingala nga mekanismo. Ginapunggan sang aspirin ang isa ka panguna nga enzyme sa mga tanom paagi sa kaanggid nga reaksion sa kemikal nga ginagamit sini sa pagpugong sing tuhay nga enzyme sa mga tawo. Apang, ang kaangtanan sa ulot sang epekto sang aspirin sa mga tanom kag sa mga tawo indi pa maathag, bangod ang duha ka enzyme daw wala gid sing labot sa kada isa.
Pagpatawad Para sa Patay nga “mga Aswang”?
Sang 1994 nanawagan ang papa sang Iglesia Katolika Romana nga ‘usisaon ang maragtason nga konsiensia sini.’ Ang isa ka resulta amo ang pagtukod sing isa ka Katoliko nga komisyon sa Czech Republic—ang nahauna nga sahi sini—agod binagbinagon kon bala patawaron ang ginatos ka tawo nga ginsunog nga buhi subong mga aswang. Subong resulta sang ginsakdag sang simbahan nga pagpangdakop sa mga aswang, linibo ka tawo sa Europa ang ginpatay paagi sa kalayo ukon pagpaantos sa ulot sang ika-12 kag ika-18 nga siglo. Sa tapos ginbalhag ang kasuguan ni Papa Inocentes VIII tuhoy sa pangaswang sang 1484, ang pagpangdakop sa mga aswang nagdugang, kag kapin sa 30 ka sahi sang pagpaantos ang gingamit agod makilala yadtong ginsuspetsahan nga mga aswang. Bisan ang mga bata wala makalikaw sang ginhimo ang mga panikasog nga makakuha sing ebidensia batok sa ila mga ginikanan. Ang Alemanya ang nakasunog sing pinakadamo nga aswang, apang ang kaanggid sini nga mga bista kinaandan man sa Pransia kag Britanya. Nagaplano ang simbahan sa pagpangayo sing pasaylo sa mga patay, report sang The Sunday Telegraph sa London.
Pagkontrol sa Suba Sang Yangtze
Kon matapos, ang Three Gorges Dam sa Suba sang Yangtze sa China amo ang mangin pinakadaku nga hydroelectric power station sa kalibutan. Ang dam magataas sing 185 metros, magalapad sing 2.3 kilometros, kag magapatubas sing 18.2 milyones nga kilowatt sang koryente. Apang, ang panguna nga rason sa pagtukod sang dam indi agod magpatubas sing hydroelectric nga koryente kundi agod buhinan sini ang pagbaha sa Suba sang Yangtze. Ginsugdan ang pagtukod sang 1994 kag ginapaabot nga matapos sa 2009. Sa kabilugan, ining daku nga proyekto nagakinahanglan sang pagkutkot sing 147 milyones metros kubikos nga duta kag bato, pagbuhos sing kapin sa 25 milyones metros kubikos nga semento, kag pagbutang sing malapit sa duha ka milyon ka tonelada nga asero. “Apang, ang pinakamabudlay nga hilikuton, amo ang pagsaylo sa kapin sa 1.1 ka milyon ka tawo nga nagapuyo sa mga duog nga apektado sang proyekto,” siling sang China Today.