Ang Danube—Kon Makahambal Lang Kuntani Ini!

SANG KORESPONSAL SANG MAGMATA! SA ALEMANYA

Sa kapin sa isa ka siglo kag tunga, ang labing kilala nga mga Aleman pirme nagatan-aw—apang nga daw wala makakita—sang Suba Danube. Paano ina natabo? Sang 1842, natapos sang taga-Bavaria nga si Hari Ludwig I ang Valhalla, ang Doriko marmol nga templo nga gindesinyo agod padunggan ang napatay nga kilala nga mga Aleman.

NAGATAMWA sa Danube halin sa kilid sang bakulod malapit sa Regensburg, Alemanya, ining handumanan para sa kilala nga mga tawo sa Alemanya—nga ginkopya sa Parthenon sa Acropolis sa Atenas—may madamo nga busto nga nagarepresentar sa kilala nga mga lalaki kag mga babayi.

Ang lugar nagakaigo. Kilala gid sining mga prinsipe, mga mamalaybay, mga artista, mga politiko, mga sientipiko, kag mga musikero—lakip na ang kilala nga mga tawo kaangay nanday Beethoven, Einstein, Goethe, Gutenberg, Kepler, kag Luther—ang Danube. Madamo sa ila ang nagpuyo anay sa mga pangpang sini, nagtabok sa sini, ukon nag-amba sing mga pagdayaw sa sini. Madamo gid nga sugilanon ang masaysay sang Danube—kon makahambal lang kuntani ini!

Indi Lamang Nagailig nga Tubig

“Sa pagtamod sang mga geograpo, ang mga suba mga manugdala sang lagdo kag komersio,” sulat sang istoryador nga si Norman Davies. Apang, nagsiling sia nga “sa istoryador sila ang mga manugdala sang kultura, mga ideya, kag kon kaisa, inaway. Sila kaangay mismo sang kabuhi.” Ang Danube nagailig paagi ukon sa dulunan sang napulo ka pungsod—Alemanya, Austria, Slovakia, Hungary, Croatia, Yugoslavia, Bulgaria, Romania, Moldova, kag Ukraine—gani nakita sini ang nanuhaytuhay gid nga kultura, ideya, kag inaway. Indi makapakibot nga madamo nga komunidad sa Danube ang may daku nga papel sa maragtas sang Europa, kag bisan sang kalibutan.

Binagbinaga, halimbawa, ang Vienna, ang kapital sang Austria. Ini nga siudad madugay na nga isa sang ginakilala nga mga sentro sang kultura sang kalibutan, bugana sa mga balay sang opera, mga teatro, mga museo, maragtason nga mga balay, kag mga librarya. Sa sulod sang mga siglo nakilal-an man ini tungod sa mga kapehan kag mga ilimnan. Ang Vienna Philharmonic Orchestra ginakabig nga isa sang pinakamaayo sa kalibutan. Ang Unibersidad sang Vienna, nga gintukod sang 1365, amo ang pinakadumaan sa nagahambal-sing-Aleman nga kalibutan.

Nahanungod sa mga ideya, ginatawag sang The New Encyclopædia Britannica ang pamuno-sang-siglo nga Vienna subong “isa ka mabungahon nga buluaran sang mga ideya nga—sa maayo man ukon sa malain—nagadihon sang moderno nga kalibutan.” Lakip sa mga indibiduwal nga, sa pila ka paagi, naimpluwensiahan sang mga tinuig nga ginhinguyang nila didto amo sanday Theodor Herzl, ang tagtukod sang Zionism; Sigmund Freud, ang amay sang sikoanalisis; kag Adolf Hitler, nga wala na nagakinahanglan sing dugang pa nga paglaragway.

Pagtunga Sang “Sibilisasyon Gikan sa Barbaridad”

“Sang una nga panahon, ang Suba Danube nagarepresentar sa isa sang daku nagatunga nga mga bahin sa Europeanhon nga Peninsula,” siling ni Norman Davies. Nagpaathag sia: “Gintukod subong dulunan sang Emperyo sang Roma sang nahauna nga siglo AD, ang Latin Danuvius . . . nagtunga sang sibilisasyon gikan sa daku nga kapintas.”

Ang pila ka siudad sa Danube may daku nga papel sa maragtas sang Emperyo sang Roma kag, sang ulihi, sa ginatawag nga Balaan nga Emperyo sang Roma. Ang Bratislava, halimbawa, nga sentro sang kultura sa Slovakia kag karon ang kapital sini, amo ang kapital sang Hungary halin sang 1526 tubtob 1784. Kag sa isa ka tion ang halangdon nga kastilyo, nga nahamtang mga 100 metros sa ibabaw sang Danube, puluy-an anay sang harianon nga pamilya sang Austria. Sang ang Vienna ginpahog sang mga tropa sang Pransia kag Bavaria sang 1741, si Maria Theresa, nga nangin emperatris sang ulihi, nagpalagyo didto para sa proteksion.

Si Maria Theresa natungod sa pamilya sang Habsburg. Ining soberano nga dinastiya—nga isa sang labing bantog sa Europa—ginrepresentar sing maayo sa mga busto sa Valhalla.a Ining kilala nga pamilya, nga maasoy pabalik sa ika-10 nga siglo, naggahom sang ika-13 nga siglo kag sang ulihi may daku nga impluwensia sa kalabanan nga bahin sang Sentral nga Europa—sa masami bangod sang estratehiko nga mga pag-asawahay. Si Francis Ferdinand, nga eredero sa trono sang Habsburg, ginpatay sa Sarajevo sang 1914, nga gintunaan sang inaway sa bug-os nga kalibutan.

Namantsahan Sang Dugo nga Suba

Ang mga emperyo nag-abot kag nagtaliwan, nga nagpaidalom sang Danube sa dalayon nga pagbag-o sa politika. Amo anay ini ang dulunan sang Byzantine nga Emperyo sang ika-11 kag ika-12 nga siglo. Sang ulihi, sa kalabanan nga bahin sini, nag-ilig ini sa sulod sang Ottoman nga Emperyo, samtang ang mga siudad sang Danube subong sang Belgrade kag Budapest ginsakop sang mga Turko. Bisan ang Vienna di-madinalag-on nga ginsalakay sang 1529 kag sa liwat sang 1683.

Indi katingalahan, nian, nga ang Aleman nga awtor nga si Werner Heider nagsiling: “Wala na sing iban pa nga suba sa Europa ang kaangay sang Danube sa maragtason nga pagkaimportante sini.” Ang isa pa ka awtor nagsiling nga sang nagligad ini nangin “ang daku nga ruta sang pagsalakay sa Europa halin sa sidlangan para sa mga Hun, Tartar, Mongol, kag Turko.”

Ang Danube ginhingalitan man sa mga inaway sining mas ulihi nga tion. Ang awtor nga si William L. Shirer nagsulat: “[Sang 1941] sang gab-i sang Pebrero 28 ang mga hubon sang Aleman nga Hangaway nagtabok sa Danube halin sa Rumania kag nagpahamtang sing estratehiko sa Bulgaria.” Sang 1945, apat ka tuig sang ulihi, “ang mga Ruso, bangod naagaw ang Vienna sang Abril 13, nagpadulong sa Danube, kag ang U.S. Third Army naglusong sa sadto nga suba agod sugataon sila.”

Ang sugilanon sang Danube tuhoy sa kultura kag mga ideya masunson nga isa ka sugilanon sang inaway, kag ang katubigan sini masunson nga namantsahan sang dugo sang mga inaway sang katawhan. Apang namantsahan man ini sa iban nga mga paagi.

Indi Na Asul

Sang ginkomposo ni Johann Strauss, Jr., ang waltz nga “The Blue Danube” sang 1867, ang katubigan sini matuod gid nga nagapabanaag sang asul, nasilakan sang adlaw nga kalangitan. Apang karon?

Halin sa tuburan sini sa Black Forest sang Alemanya, ang Danube nagalikoliko pabagatnan-sidlangan sing mga 2,850 kilometros padulong sa Black Sea. Sunod sa Volga, amo ini ang ikaduha nga pinakamalaba nga suba sa Europa. Ang sistema sini sang iligan sang tubig nagalakip sa 817,000 kilometros kuwadrados. Apang, ang pagtukod sa Gabcikovo Dam, nga bahin sang isa ka proyekto sa pagpatubas sing elektrisidad paagi sa kusog sang tubig nga nahamtang sa Danube sa ulot sang Vienna kag Budapest, may epekto sa palibot. Suno sa isa ka tiliman-an, ang dam “nagpahubas sing daku sang tubig sa Danube, nagpamala sang linibo ka ektarya sang kagulangan kag katunggan kag nagbuhin sang mga nahulik nga isda sa naubos nga bahin sang Danube sing 80%.”

Kon makahambal lang kuntani ini, ang Danube karon mahimo magapangalag-ag sa pagsugid kon paano ini nangin salaon kag nangin biktima bangod sang pagkaignorante kag pagkamahamkunon sang tawo. Upod sang tatlo pa ka dalagku nga suba nga ang gibwangan amo ang Black Sea, ang Danube nakaamot agod ang Black Sea mangin “ang pinakamahigko nga dagat sa kalibutan,” suno sa pamantalaan sang Rusya nga Rossiis kaya Gazeta. Ini man nga balasahon nagasiling tuhoy sa Black Sea subong “nagaagom sing masakit nga kamatayon,” nagapatalupangod nga sang nagligad nga 30 ka tuig, ini “nangin imburnal sang katunga sang Europa—isa ka duog nga ginahabuyan sang madamo nga elemento nga phosphorus, merkuryo, DDT, langis, kag iban pa makahililo nga basura.”

Daw ano gid kasubo nga sugilanon ang natabo sa Danube delta! Sa palibot sang Izmail, Ukraine, malapit sa gibwangan sang suba sa Black Sea, ang halit sa ekolohiya daku kaayo. Ang mga pelican, nga kinaandan anay sa lugar nangin maiwat. Ang Aleman nga magasin nga Geo nagsiling nga ang permanente nga pagtipig sa “madamo kaayo nga sahi sang mga tanom kag mga sapat [sa lugar] . . . isa ka pagtilaw para sa internasyonal nga pagkontrol sa palibot.”

Ang Mas Maayo nga Sugilanon Malapit Na

Sang 1902 isa ka bag-o nga pumuluyo ang nag-abot sa Tailfingen, isa ka banwa nga nahamtang mga 60 kilometros sa aminhan-sidlangan sang tuburan sang suba sang Danube, sa isa sang mga sakop sini. Sia amo si Margarethe Demut. Ang “Demut” nagakahulugan sing “Pagkamapainubuson” sa Aleman. Bangod nagbantala sia tuhoy sa malapit na nga “bulawanon nga dag-on,” gintawag sia sang ulihi sang lokal nga mga pumuluyo nga Bulawanon nga Gretle. Wala madugay pagkatapos sadto, ang Tailfingen may yara isa sang nahaunang mga kongregasyon sang mga Saksi ni Jehova sa Alemanya.

Sang 1997 ang 21,687 ka Saksi ni Jehova nga nagaalagad sa 258 ka kongregasyon sa mga komunidad sa Danube, nga yara sa napulo ka pungsod, nahiusa nga nagabantala sini man nga mensahe sang natukod na nga Ginharian sang Dios.

Sanglit nagsugo ang Dios nga ang duta magapadayon sing dayon kag pagapuy-an, ang Danube mahimo mag-ilig sing walay latid. (Salmo 104:5; Isaias 45:18) Kon amo, makalilipay gid nga sa tapos sang siniglo-ka-dugay nga sugilanon sang di-himpit nga mga kultura, depektuso nga mga ideya sang tawo, kag maduguon nga mga inaway, ini nga suba may makalilipay gid man nga sugilanon nga masugid sa ulihi. Ang malipayon kag mapagros nga mga tawo magapuyo sa mga pangpang sini, nga wala na matunga bangod sang mga dulunan sa politika ukon bangod sang hambal. Ang tanan magabayaw sang ila mga tingog sa kadayawan sang Dakung Manunuga. Kag indi na kinahanglan nga padunggan pa sang Valhalla ang patay nga mga tawo, kay ang tanan nga takus ipasag-uli sa kabuhi.—Juan 5:28, 29.

Ang ideya tuhoy sa subong sina ka makalilipay nga Danube magapahanumdom gid sa aton sang Salmo 98:8, 9, nga nagasiling: “Ang mga suba magpalakpak sang ila mga kamot . . . kay nagakari [si Jehova] sa paghukom sang duta. Magahukom sia sang mapatubason nga duta upod ang pagkamatarong kag ang katawhan upod ang pagkatadlong.” Handurawa ang makakulunyag nga sugilanon nga masugid nian sang matahom liwat nga asul nga Danube!

[Mga footnote]

Sanday Maria Theresa, Rudolf I, Maximilian I, kag Charles V tanan ginpadunggan sing daku.

(Ginpadayon sa pahina 18)

[Kahon/Mga Laragway sa pahina 16, 17]

SA HIGAD SANG DANUBE

ULM, ALEMANYA

Sang 1879, si Albert Einstein, nga ang iya mga tinukiban sa siensia nakabulig sa pagdihon sa ulihi nga maragtas sang kalibutan, natawo sa Ulm. Ginasiling nga sia anay “ginkilala sa iya mismo tion subong isa sang labing mapahituon nga mga maalamon sa maragtas sang tawo”

[Laragway]

WELTENBURG, ALEMANYA

REGENSBURG, ALEMANYA

Ang astronomo nga si Kepler napatay didto sang 1630, madugay pa sa tapos gintaytayan ang Danube sang ika-12 nga siglo sang Steinerne Brücke (Bato nga Taytay), ginkabig sadto nga katingalahan sang pagtukod

MAUTHAUSEN, AUSTRIA

Ining diutay nga komunidad sa Danube lugar anay sang isa ka kampo konsentrasyon sang Nazi. Ang pila sa linaksa ka tawo nga nabilanggo didto mga Saksi ni Jehova, lakip na si Martin Poetzinger, nga sang ulihi nangin katapo sang ila Nagadumala nga Hubon

[Laragway]

VIENNA, AUSTRIA

[Laragway]

BRATISLAVA, SLOVAKIA

[Kapsion]

Geopress/H. Armstrong Roberts

BELGRADE, YUGOSLAVIA

Ang The World Book Encyclopedia nagsiling nga naeksperiensiahan sang Belgrade ang “mga pagsumpunganay sa politika kag militar” nga naglawig sing “ginatos ka tuig.” Ang naglikop nga mga hangaway “naglutos kag naglaglag sang Belgrade sing kapin sa 30 ka pilo”

NIKOPOL, BULGARIA

Ini nga banwa isa ka importante nga kuta sa tapos ini gintukod sang Byzantine nga emperador nga si Heraclius sang 629 C.E. Sang 1396 ginlutos didto sang Ottoman nga sultan nga si Bayezid I si Hari Sigismund sang Hungary, sa amo nagsugod ang lima ka siglo nga paggahom sang mga Turko

GIURGIU, ROMANIA

Sang 1869, ang nahauna nga riles sang Romania nag-angot sang Giurgiu sa mas kilala sini nga kaingod nga Bucharest, mga 65 kilometros pakadto sa aminhan. Sang 1954 ang duha-sing-nibel nga haywey-relis nga taytay patabok sa Danube nag-angot sang Romania sa Bulgaria kag malaumon nga ginhingadlan nga Taytay sang Pag-abyanay

[Mapa]

(Para sa kabug-usan sang teksto, tan-awa ang publikasyon)

ALEMANYA

Black Forest

Tailfingen

Ulm

Weltenburg

Regensburg

Valhalla

AUSTRIA

Mauthausen

Vienna

SLOVAKIA

Bratislava

Gabcikovo Dam

HUNGARY

Budapest

CROATIA

YUGOSLAVIA

Belgrade

BULGARIA

Nikopol

ROMANIA

Giurgiu

Bucharest

MOLDOVA

UKRAINE

Izmail

Danube delta

BLACK SEA

[Kahon/Laragway sa pahina 18]

BUDAPEST, HUNGARY

Kilala anay subong Reyna sang Danube, ang Budapest, ginahuman sang Buda, sa katundan nga bahin sang Danube, kag Pest sa sidlangan nga bahin. Sang 1900, halos ikap-at nga bahin sang populasyon ang Judiyo—ang komunidad nga halos nahapay gid sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II