Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Ngaa Indi Ko Mahimo nga Mangin Mainabyanon Pa?

“Makapaluya gid ang pagkamahuluy-on. Nagahugakom ini nga kahadlok nga dapat mo batuan. Serioso gid ini.”—Richard.a

“Daku gid ang akon problema bangod sang pagkamahuluy-on sang nagadaku ako. Daw subong bala nagaisahanon ako sa akon kaugalingon nga kalibutan.”—18-anyos nga si Elizabeth.

‘MAY problema bala ako? Ngaa indi ko mahimo nga mangin mainabyanon pa?’ Ginapamangkot mo bala ini kon kaisa sa imo kaugalingon? Kaangay ni Richard, nga ginbalikwat sa ibabaw, mahimo nga ginanerbios ukon ginakulbaan ka kon may bag-o ka nga makilala. Mahimo nga nagakupos ka sa kahadlok kon kaupod mo ang mga tawo nga may awtoridad. Ukon mahimo nga nabalaka gid ikaw sa kon ano ang ginahunahuna sang iban sa imo amo nga kon hatagan ka sing kahigayunan nga ipabutyag ang imo mga balatyagon kag opinyon, indi ka makahambal. “Nabudlayan gid ako nga magpalapit kag magsugilanon sa mga tawo nga indi ko kilala sing maayo,” siling sang pamatan-on nga si Tracey.

Ano gid ang sa likod sina nga mga balatyagon? Ang paghangop sa problema amo ang mahimo nga una nga tikang sa paglandas sini. (Hulubaton 1:5) Ang isa ka babayi nagsiling: “Wala ko gid anay mahibaluan kon ngaa indi ako mapahamtang kon kaupod sang mga tawo. Apang karon nga nahibaluan ko na kon ano ang akon problema, mapangabudlayan ko na ini.” Gani binagbinagon naton ang pila ka mga rason kon ngaa nabudlayan ang iban nga mga pamatan-on nga mangin mainabyanon.

Ang Problema Sang Pagkamahuluy-on

Ang pagkamahuluy-on mahimo nga amo ang labing kinaandan nga rason. Samtang ang mainabyanon nga pamatan-on masami nga madamo sing abyan, ang mahuluy-on, nagapain nga pamatan-on masubo kag nagaisahanon. “Daku gid ang akon problema bangod sang pagkamahuluy-on sang nagadaku ako,” siling sang 18-anyos nga si Elizabeth. “Daw subong bala nagaisahanon ako sa akon kaugalingon nga kalibutan.” Nadumduman ni Diane ang mga kahuol nga iya naatubang sa iya una nga tuig sa hayskul. “Indi ko luyag matalupangdan. May isa ako ka manunudlo nga nagpagrado sa amon kon daw ano ka importante para sa amon ang mangin popular. Sa grado nga halin sa sero pa singko, ang sero nagkahulugan sing indi gid importante kag ang singko nagkahulugan sing importante. Ang tanan nga babayi nga popular sa eskwelahan nagbutang sing singko. Nagbutang ako sing sero. Para sa akon, ang pagkamahuluy-on halos kahadlok nga mangin popular. Indi mo luyag matalupangdan ukon mangin sentro sang atension bangod nahadlok ka nga basi indi ka maluyagan sang iban.”

Sa pagkamatuod, ang huyog nga mangin medyo mahuluy-on indi gid man malain. Suod nga may kaangtanan sa pagkamahuluy-on amo ang kaugdang—ang pagkilala sa aton mga limitasyon. Ginasugo gid kita sa Biblia nga ‘maglakat sing maugdang upod sa aton Dios.’ (Miqueas 6:8) Ang tawo nga maugdang ukon mahuluy-on diutay mahimo mangin mas mahapos pakig-updan sangsa isa nga dominante, agresibo, ukon mapiliton. Kag bisan pa matuod nga may “tion sa paghambal,” may “tion [man] sa paghipos.” (Manugwali 3:7) Indi mabudlay para sa mahuluy-on nga mga tawo nga maghipos. Bangod may huyog sila nga “magmadagmit sa pagpamati [kag] magmahinay sa paghambal,” masami sila nga ginadayaw sang iban subong maayo nga mga manugpamati.—Santiago 1:19.

Apang, masami gid nga mabudlayan sa pagpakig-abyan ang pamatan-on nga tuman ka hipuson ukon mahuluy-on. Kag sa pila ka sobra katama nga kaso, ang pagkamahuluy-on mahimo bangdan sang ginatawag sang isa ka manunulat nga “isa ka sahi sang emosyonal nga pagpriso sa kaugalingon”—ang pagpain sa katilingban.—Hulubaton 18:1.

Pagkamahuluy-on—Isa ka Kinaandan nga Problema

Kon mahuluy-on ka, batuna nga isa ini ka kinaandan gid nga problema. Sa isa ka pagtuon sa mga estudyante sa hayskul kag kolehiyo, “82 porsiento sang mga estudyante ang nagtamod sa ila kaugalingon nga mahuluy-on sa pila ka bahin sang ila kabuhi.” (Adolescence, ni Eastwood Atwater) Bisan sa panahon sang Biblia, nangin problema sang iban ang pagkamahuluy-on. Ang may tindog nga mga lalaki, subong nanday Moises kag Timoteo, mahimo nga nakigbato man sa sini.—Exodo 3:11, 13; 4:1, 10, 13; 1 Timoteo 4:12; 2 Timoteo 1:6-8.

Binagbinaga si Saul, ang nahauna nga hari sang dumaan nga pungsod sang Israel. Kinaandan na nga isa ka maisog nga lalaki si Saul. Sang nadula ang panong sang kasapatan sang iya amay, maisugon niya nga ginsugdan ang isa ka misyon sa pagtabang. (1 Samuel 9:3, 4) Apang sang gintangdo sia nga hari sang pungsod, hinali sia nga nangin mahuluy-on. Sa baylo nga atubangon ang nagahugyaw nga kadam-an, nanago si Saul sa mga dala!—1 Samuel 10:20-24.

Daw makalilibog ang hayag nga pagkawalay pagsalig ni Saul sa iya kaugalingon. Kay man, ginlaragway sia sang Biblia subong talalupangdon kag maambong nga pamatan-on. Ti, “kutob sa iya mga abaga pa ibabaw labaw pa sia sa tanan nga katawhan”! (1 Samuel 9:2) Dugang pa, ang manalagna sang Dios nagpasalig kay Saul nga pakamaayuhon ni Jehova ang iya paggahom subong hari. (1 Samuel 9:17, 20) Bisan amo sina, wala sing pagsalig si Saul sa iya kaugalingon. Sang ginsugiran nga mangin hari sia, nagsabat sia nga may pagpaubos: “Indi bala ako Benjaminhon sang labi gid kadiutay sang mga tribo sang Israel, kag ang akon panimalay labi gid ka kubos sa tanan nga panimalay sang tribo ni Benjamin? Gani ngaa bala nagpamulong ka sa akon sing butang kaangay sini?”—1 Samuel 9:21.

Kon ang isa nga kaangay kay Saul madulaan sing pagsalig sa kaugalingon, indi makapakibot nga mahimo madulaan ka man sing pagsalig kon kaisa. Subong isa ka pamatan-on, yara ka sa hugna sang kabuhi nga ang imo lawas madasig nga nagabalhin. Nagasugod pa lang ikaw sa pagtuon kon paano maghikot sa kalibutan sang mga hamtong. Sa amo, natural lamang nga magbatyag ka sing kahuya kag kakulba kon kaisa. Si Dr. David Elkind nagsulat sa Parents nga magasin: “Sa maaga nga bahin sang paghinupang, ang kalabanan nga mga pamatan-on nagaeksperiensia sang panag-on sang pagkamahuluy-on, sa tion nga nagatubo sa ila ang ginakabig ko nga isa ka ginahunahuna nga tumalan-aw—ang pagpati nga ginatan-aw sila sang iban kag nawili sa ila hitsura kag mga hulag.”

Sanglit masami nga ginahukman ang mga pamatan-on sang ila mga katubotubo paagi sa ila panagway, madamo ang wala maluyag sa ila hitsura. (Ipaanggid ang 2 Corinto 10:7.) Apang, indi maayo ang sobra nga kabalaka sa hitsura sang isa. Ang pamatan-on nga babayi sa Pransia nga si Lilia nagahinumdom sang iya eksperiensia sa sini: “May problema ako anay nga problema sang madamong pamatan-on. May mga punggod ako! Wala ka nagapangahas nga magpalapit sa iban bangod nabalaka ikaw sa kon ano ang imo hitsura.”

Isa ka Siklo Sang mga Problema

Bangod masami nga masal-an ang mahuluy-on nga mga tawo, madali sila masiod sa siklo sang pag-isahanon. Ang libro nga Adoles­cence nagasiling: “Ang mahuluy-on nga mga pamatan-on mas nabudlayan nga makig-abyan bangod masami sila nga masal-an sang iban sa negatibo nga paagi. Daw ginatamod ang mahuluy-on nga mga tawo subong maila, natak-an, indi interesado, nagapanubo, di-mainabyanon, kag makiawayon. Kon ginapakig-angutan sing subong sini, mahimo sila magbatyag nga labi nga nagaisahanon, masubo, kag napung-awan.” Indi malikawan nga bangod sini, labi pa gid sila nga nangin mahuluy-on, nga, ang matuod, nagapadaku lamang sang sayop nga pagtamod nga sila bugalon kag nga sila nagapaimportante sa kaugalingon.

Sa pagkamatuod, sanglit subong isa ka Cristiano ikaw “teatriko nga talan-awon sa kalibutan,” dapat ka mabalaka sa impresyon nga ginahatag mo sa iban. (1 Corinto 4:9) Ginalikawan mo bala ang pagtulok sa mata kon nagapakighambal sa iban? Ang imo bala pagtindog kag mga kumpas nagapahibalo nga luyag mo pabay-an? Nian batuna nga mahimo ka masal-an sang iban kag gani magalikaw sa imo. Mahimo pa gid sini pabudlayon ang pagtigayon sing mga abyan.

Iban Pa nga mga Kabangdanan

Ang isa pa ka kinaandan nga problema amo ang kahadlok nga mapaslawan. Matuod, normal lang gid nga magbatyag sing kakulba ukon pangalag-ag kon ang imo ginahimo bag-o kag wala mo pa maagihan. Apang nagasobra ang iban nga mga pamatan-on sa sini. Subong isa ka pamatan-on, si Gail isa anay ka social phobic subong sang pagtawag niya. Sia nagsiling: “Wala ako nagasabat sa klase. Kag pirme ginasilingan ang akon mga ginikanan nga, ‘Wala niya ginabayaw ang iya kamot. Wala sia nagatingog.’ Para sa akon, kasaw-a gid kag kabudlay himuon ina. Abi ninyo, bisan karon mabudlay gihapon ina para sa akon.” Makapaluya ang kahadlok nga mapaslawan. “Nabalaka ako nga magsayop,” siling sang pamatan-on nga si Peter. “Indi gid ako pat-od sa akon ginahimo.” Ang masakit nga pagyaoyao kag pagmulay sang katubotubo makapalala sa personal nga kahadlok kag bangdan sang dayon nga halit sa pagsalig sa kaugalingon sang isa ka pamatan-on.

Ang kakulang sing kalantip sa pagpakig-angot sa iban isa pa ka kinaandan nga problema. Ayhan nagapangalag-ag ka sa pagpakilala sang imo kaugalingon sa indi mo kakilala, bangod lamang wala ka nakahibalo kon ano ang imo isiling. Mahimo makibot ka nga mahibaluan nga bisan ang mga mas may edad na nasaw-ahan man kon kaisa. Ang negosyante nga si Fred nagsiling: “Sa patag sang negosyo, nahibaluan ko kon paano himuon ang ginahimo ko sing maayo. Kon hambalan ko lang ang tuhoy sa negosyo, wala ako sing mga pangduhaduha sa paghimo sing maayo nga impresyon. Apang kon magsugod na gani ako sa sosyal nga pagpakigsugilanon sa amo gihapon nga mga tawo, nagapangalag-ag ako. Mahimo ako makilala subong makatalaka ukon tama ka pormal ukon tuman ka teknikal ukon indi gid makawiwili.”

Kon bala ikaw mahuluy-on, sobra nga nabalaka sa kaugalingon, ukon nasaw-ahan sa pagpakig-angot sa iban, para sa imo kaayuhan ang pagtuon kon paano mangin mainabyanon pa. Ang Biblia nagapalig-on sa mga Cristiano nga “magpasangkad” kag pangilalahon ang iban! (2 Corinto 6:13) Apang paano mo ini mahimo? Binagbinagon ini sa masunod nga guwa.

[Footnote]

[Laragway sa pahina 29]

Ang mahuluy-on nga mga tawo masami nga ginahunahuna subong maila

[Laragway sa pahina 29]

Bangod sang kahadlok nga mapaslawan, ang pila ka pamatan-on nagapahilayo sang ila kaugalingon sa iban