Pagkagiyan sang Kalibutan sa Droga
SANG KORESPONSAL SANG MAGMATA! SA ESPANYA
ISA ka bag-o natawo nga lapsag ang nagatiyabaw sa isa ka ospital sa Madrid, Espanya. Nagasalasala ang isa ka nars sa pagpahipos sa iya apang sa wala sing pulos. Ang lapsag nagaantos sing kasakit bangod sang withdrawal sa heroina. Ang malain pa, HIV-positive sia. Ang iya iloy nagiyan sa heroina.
Ang isa ka iloy sa Los Angeles wala sa buot nga nagamaneho sang iya awto sa isa ka kalye nga kontrolado sang isa ka gang sang mga manugbaligya sing droga. Ginpaarakan sia sing mga bala, nga nagpatay sa iya lapsag nga anak nga babayi.
Linibo ka kilometro ang kalayuon, sa Afghanistan, isa ka mangunguma ang nagapanguma sing mga poppy. Nangin mapatubason ini nga tuig; ang patubas nagdugang sing 25 porsiento. Maayo ang ganar sa opium poppy, kag ang pamilya sang mangunguma nagahimakas agod mabuhi. Apang ining matahom nga mga poppy himuon nga heroina, kag ang heroina nagalaglag sing mga kabuhi.
Ang isa ka mahuluy-on nga tin-edyer nga babayi sa Sydney, Australia, nagadisko kada Sabado sang gab-i. Nabudlayan sia anay sa pagpakigsimpon sa kadam-an, apang sining karon lang ginpaisog sia sang isa ka pildora nga ginatawag ecstasy. Ang ginatomar niya nga mga pildora gin-ismagol pasulod sa Australia halin sa Netherlands, bisan pa ginasuplayan na sila sang lokal nga mga laboratoryo. Ginapatahom sang ecstasy ang tunog sang musika, kag nadula niya ang iya kahuya. Nagabatyag pa gani sia nga mas matahom.
Para kay Manuel, isa ka mabukod nga mangunguma nga ang palangabuhian amo ang iya diutay nga uma sa Andes, nagsulhay diutay ang pangabuhi sang nagtanom sia sing coca. Luyag na ni Manuel nga untatan ang pag-ani sing pananom, apang nahadlok sia nga basi maakig ang wala kaluoy nga mga tawo nga nagakontrol sang patubas nga coca sa iya duog.
Pila lamang ini sang mga tawo sa likod sang salot sang droga nga nagaguba sang aton planeta.a Ini nga mga tawo mga konsumidor man, manugpatubas, ukon inosente nga mga tumalan-aw, wala kaluoy nga ginakontrol sang droga ang ila kabuhi.
Daw Ano ka Daku ang Problema sa Droga?
Ang Sekretaryo-Heneral sang Nasyones Unidas nga si Kofi Annan nagsiling: “Ang mga droga nagalaglag sang aton mga katilingban, nagapabuad sing krimen, nagapadamo sang balatian subong sang AIDS, kag nagapatay sang aton pamatan-on kag sang aton palaabuton.” Sia nagdugang: “Sa karon ginabulubanta nga mga 190 ka milyon ang mga nagadroga sa bug-os nga kalibutan. Wala sing pungsod nga wala maapektuhan. Kag sing isahanon, wala sing pungsod ang makalaum nga mapunggan ang negosyo sa droga sa mga dulunan sini. Ang bug-os globo nga negosyo sa droga nagakinahanglan sing paghulag sang madamo nga pungsod.”
Sa pagpalala pa sa mga problema, sining karon lang nga tinuig nagtuhaw ang mga designer drug.b Ining sintetiko nga mga kemikal gindesinyo agod mangin high, ukon mapagsik ang konsumidor. Bangod ang mga designer drug sarang mahimo sing barato sa halos bisan diin, ang mga pulisiya halos wala sing ikasarang sa pagkontrol sini. Sang 1997 ang United Nations Commission on Narcotic Drugs nagpaandam nga sa madamo nga pungsod ining sintetiko nga mga droga nangin bahin sang “kinaandan nga kultura sang konsumidor” kag dapat ini tamdon subong “daku nga katalagman sa internasyonal nga katilingban sa masunod nga siglo.”
Ang mas bag-o nga mga droga maisog man kaangay sa mga nauna sa sini. Ang crack cocaine labi pa gani nga makapagiyan sangsa cocaine. Ang bag-o nga mga sahi sang cannabisc may daku pa nga halusinasyon nga mga epekto kag ang bag-o nga designer drug nga ginatawag nga ice mahimo nga amo ang labing malaglagon sa tanan.
Kuwarta sa Droga kag Gahom sa Droga
Bisan pa ang mga nagadroga minoriya lamang, ang kadamuon nila bastante na sa paghatag sing daku nga gahom sa mga baron sang droga, ang mga tawo nga nagaorganisar sang pagpatubas kag pagpanagtag sing mga droga. Ining wala sing patugsiling nga mga indibiduwal nagapalakat sing ilegal nga negosyo nga nangin labi ka maganansiahon—kag halos ang pinakadaku—nga negosyo sa duta. Mga 8 porsiento sang tanan internasyonal nga negosyo, ukon mga $400,000,000,000 kada tuig, amo ang pagbaligya sing droga. Samtang nagalapnag ang kuwarta sa droga sa bug-os nga kalibutan, ginapamanggad sini ang mga katapo sang gang, ginapalain ang mga pulisiya, ginahamhaman ang mga politiko, kag ginasuportahan pa gani sa pinansial ang terorismo.
May mahimo pa bala agod matapna ang problema sa droga? Tubtob sa anong kasangkaron naapektuhan sang negosyo sa droga ang inyo kinitaan, ang inyo seguridad, kag ang kabuhi sang inyo kabataan?
[Mga footnote]
a Sa sining mga artikulo, ginapatuhuyan namon ang mga droga nga wala ginagamit subong bulong kag ilegal nga ginapanagtag.
b Isa ka droga nga ginbag-o diutay ang kemikal nga kaundan, nga masami ginahimo agod malikawan ang mga pagdumili sa ilegal nga mga narkotiko ukon mga hallucinogen.
c Ang laya nga ugbos nga bulak sang cannabis nga tanom amo ang ginakuhaan sing marijuana. Ang resina (tagok) sang amo man nga tanom ginatawag hashish. Ang duha ka produkto ginasigarilyo sang mga nagadroga.
[Mapa sa pahina 4]
(Para sa kabug-usan sang teksto, tan-awa ang publikasyon)
Bug-os Kalibutan nga Pagpatubas kag Pagbaligya Sing Droga
PANGUNA NGA MGA DUOG SANG PRODUKSION:
Cannabis—dahon (marijuana) kag resina (hashish)
Heroina
Cocaine
Ang mga korte-pana nga tanda nagapakita sing panguna nga mga ruta sa pagbaligya.
[Kapsion]
Ginkuhaan: United Nations World Drug Report
[Ginkuhaan sang Laragway sa pahina 3]
U.S. Navy photo