Ano ang Ginahimo sang Tawo sa Duta?

SANG nagligad nga tatlo ka gatos ka tuig, ang tawo nagakabuhi nga mas malapit sa kinaugali. Sa daku nga bahin, ang mga pagbalhin nga ginhimo sang tawo sa palibot sa bug-os nga globo wala sing peligro sa iya subong sang sa karon. Wala pa sadto sing pagbag-o sa industriya. Wala sing mga planta sang koryente, mga pabrika, mga awto, ukon iban pa nga ginahalinan sang lapnag nga polusyon. Ang ideya nga laglagon sang tawo ang bug-os nga duta mahimo nga indi gid niya mahanduraw.

Apang, bisan sadto pa, ang paandam nahanungod sa pagkalaglag sang bug-os nga globo lapnag. Ina nga paandam masapwan sa katapusan nga tulun-an sang Biblia, kag gintagna sini ang tion nga ang Dios magapahilabot sa hilikuton sang tawo agod “laglagon ang mga nagalaglag sang duta.”​—⁠Bugna 11:17, 18.

Daw ano ka makapaumpaw para sa tanan nga nagakabalaka sa pag-abuso sang moderno nga tawo sa duta ang mahibaluan nga ang Manunuga sang aton matahom nga planeta magaluwas sini gikan sa pagkalaglag! ‘Apang,’ mahimo magapalibog ka, ‘nakalab-ot na bala kita sa makatalagam nga punto nga kinahanglan ang pagpahilabot sang Dios?’ Ti, binagbinaga ang pila sang mga kamatuoran kag hukmi para sa imo kaugalingon.

Kagulangan

Ang kagulangan nagapatahom sang duta kag nagaaman sing pagkaon kag puluy-an sa minilyon ka espesyi. Samtang nagatubo ang mga kahoy kag nagapamunga, nagahimo sila sing iban pa nga importante nga mga serbisyo, subong sang pagpasulod sing carbon di­ox­ide kag pagpaguwa sing hamili nga oksiheno. Gani, ang National Geographic nagasiling, “nagahatag sila sing isa ka remedyo sa pag-init sang bug-os nga globo nga nagabutang sa katalagman sang kabuhi sa duta nga nakilala naton.”

Apang ginalaglag sang tawo ang kagulangan nga iya palanublion. Ang kagulangan sa Naaminhan nga Amerika kag Europa nagakapatay sa polusyon. Kag nagalaka ang tropikal nga mga kagulangan bangod sang industriyal nga mga pungsod. Ginpaathag sang isa ka pamantalaan sa Aprika nga sang 1989, “66 milyones ka metro nga maniko [sang tropikal nga kahoy] ang ginapaabot nga ipadala​—⁠48 porsiento sa Hapon, 40 porsiento sa Europa.”

Subong man, sa iban nga pungsod, ginasunog sang mga mangunguma ang kagulangan agod may duta sila nga mataliuma. Wala nagadugay, ang duta sang kagulangan nagaluya, kag ang mga mangunguma nagasunog sing dugang pa nga kagulangan. Ginabanta nga sa sini nga siglo lamang, halos katunga sang kagulangan sang kalibutan ang nadula.

Kadagatan

Ang kadagatan sang duta may importante man nga papel sa pagtinlo sang atmospera, kag ginalaglag ini sang tawo. Madamo nga carbon di­ox­ide ang nagakadto sa kadagatan. Nian, ginakaon sang phytoplankton ang carbon dioxide kag nagapaguwa ini sing oksiheno. Ginapaathag ni Dr. George ­Small ang importansia sining siklo sang kabuhi: “70 porsiento sang oksiheno nga ginadugang sa atmospera kada tuig ang nagahalin sa plankton sa dagat.” Apang, nagapaandam ang pila ka sientipiko nga ang phyto­plankton mahimo nga maubos bangod sang pagbuhin sang ­ozone sa atmospera, kag ginapatihan nga ang tawo ang kabangdanan.

Subong man, nagahaboy ang tawo sing basura, asayte, kag makahililo nga mga basura sa kadagatan. Samtang ang iban nga mga pungsod nagaugyon nga limitehan ang basura nga ginahaboy nila sa dagat, ang iban nagadumili. Ang isa ka pungsod sa Nakatundan nagaangkon pa gani sang iya kinamatarong sa paghaboy sing nukleyar nga mga basura sa dagat. Ang kilala nga manuglagulad sa kadagatan nga si ­Jacques ­Cousteau nagapaandam: “Dapat naton amligan ang ­kadagatan kon luyag naton maluwas ang katawhan.”

Ilimnon nga Tubig

Ginalaglag sang tawo bisan ang iya ilimnon nga tubig! Sa imol nga mga pungsod, minilyon ka tawo ang nagakapatay kada tuig bangod sang mahigko nga tubig. Sa manggaranon nga mga pungsod, ang tuburan sang tubig ginahigkuan, lakip sa iban nga mga butang, sang mga abono kag mga pestisidio nga nagakadto sa mga suba kag ginasalupsop sang tubig sa idalom sang duta. Sang 1986 2.3 milyones ka tonilada sang pestisidio ang napatubas sa kalibutan, kag ginareport nga 12 porsiento kada tuig ang kadasigon sang pagdugang sini.

Ang isa pa nga ginahalinan sang polusyon amo ang kemikal nga basura. “Ang metal nga mga dram nga nagaunod sing kemikal,” paathag sang Scientific American, “daw subong sang mga bomba atomika nga magalupok kon tuktukon ini.” Ini nga sahi sang polusyon, dugang sang dyurnal, nagakatabo sa “bug-os nga kalibutan sa linibo ka basurahan sang kemikal.”

Ang resulta? Sa bug-os nga duta, ang matinlo nga mga suba sang una nangin industriyal nga mga imburnal. Ginabanta nga 20 milyones ka Europeo ang nagainom sing tubig halin sa ­Rhine, apang ini nga suba tama gid kahigko nga bisan ang lunang nga makuha gikan sa letso sini tama ka makatalagam nga itampok sa duta!

Mga Padugi sa Pagpanguma

Makahaladlok pa, ginalaglag sang tawo bisan ang iya ginataliuma nga duta. Sa Estados Unidos lamang, 20 porsiento sang duta nga ginapain para sa irigasyon ang napierdi, suno sa Scientific American. Ngaa? Bangod ang sobra nga irigasyon nagapaparat pa sang duta. Madamo nga pungsod ang naglaglag sang mapuslanon gid nga duta sa sining paagi. “Ang kalaparon sang duta nga wala na ginataliuma bangod sang pagparat sini subong kadaku sa duta nga ginataliuma paagi sa bag-o nga mga proyekto sang irigasyon,” siling sang The Earth Report. Ang isa pa ka lapnag nga problema amo ang sobra nga paghalab, nga mahimo isa ka kabangdanan sang paglapad sang mga desyerto.

Tama Kadamo nga mga Salakyan

Tama gid kadamo para sa duta kag tubig sang aton planeta. Apang kamusta sa kahawaan? Ginalaglag man ini, kag madamo ang balasulon. Sa pagsambit sing isa lamang, binagbinaga ang awto. Ang masunod amo ang paandam gikan sa tatlo ka dalagku nga dyurnal sa siensya: “Ang mga salakyan nagabuga sing kapin nga polusyon sa hangin sang sa bisan anong isa ka hinimuan sang tawo.” (New Scientist) “Sa karon 500 milyones ang rehistrado nga awto sa planeta . . . Ang pagpuno sang mga tangke sini nagakonsumo sing un-tersia sang asayte nga produkto sang kalibutan. . . . Ang mga awto mas madasig nga nagadugang sang sa populasyon.” (Scientific American) “Ang petrol [gasolina] sa tanan nga bahin sang pagprodukto, paggamit kag paghaboy amo ang daku nga kabangdanan sang paglain sang palibot kag sang balatian.”​—⁠The Ecologist.

Huo, ang aton planeta ginaabusohan, ginalaglag. Ang kadagatan sini, ang ilimnon nga tubig, ang mga uma, kag bisan ang atmospera sini ginahigkuan sa daku gid nga kasangkaron. Sa pagkamatuod, ini lamang nagapahangop nga malapit na ang tion nga ang Dios magapahilabot kag “laglagon ang mga nagalaglag sang duta.” (Bugna 11:18) Apang, ginalaglag man ang duta sa iban nga mga paagi nga mas grabe pa. Tan-awon naton kon ano ini sila.

[Blurb sa pahina 4]

“Dapat naton amligan ang kadagatan kon luyag naton maluwas ang katawhan.”​—⁠Jacques Cousteau