Ang Pakig-away Batok sa Balatian kag Kamatayon—Nagadaug Bala Ini?

WALA na sing balatian, wala na sing kamatayon! Para sa kalabanan nga tawo daw isa lamang ini ka dalamguhanon. Ti, subong sang ginsulat sang doktor mediko kag propesor sang bakteriolohiya nga si Wade W. Oliver: “Kutob sadto pa anay sang ginrekord nga maragtas, ang balatian dimabanta nga nagdihon sang kaladtuan sang tawo . . . Ang dakung mga epidemya nagsalakay sa tawo upod ang makahaladlok nga kadasig . . . Ang balatian makugi sing dayon sa iya mga tikang.”

May rason bala sa pagpati nga ang daku nga pagbalhin malapit na? Malapit na lang bala madula sang siensia sa mediko ang tanan nga ­mga balatian kag ayhan bisan ang kamatayon mismo?

Sa dimapangduhaduhaan, ang mga doktor kag mga manalawsaw nakahimo sing tumalagsahon nga pagpangabudlay sa pagpakig-away batok sa balatian. Indi bala dapat magpasalamat ang tawo tungod sa madinalag-on nga pagbulong sa kolera, nga natigayon sang ulihi sang talipuspusan sang ika-19 nga siglo, ukon tungod sa paghimo sang bakuna batok sa makahaladlok nga buti? Inang bakuna ginhimo sang 1796 ni Edward Jen­ner gikan sa kubos ka makamamatay nga cow­pox ulcer. Sang 1806, ang presidente sang Estados Unidos nga si Thom­as Jeffer­son nagpabutyag sang balatyagon sang iban sang nagsulat sia kay Jen­ner: “Indi gid malipatan sang mga tawo nga nagkabuhi ka; mahibaluan sang palaabuton nga mga pungsod paagi lamang sa maragtas nga ang makangilil-ad nga buti nagluntad anay.”

Dugang pa, ang kadalag-an sang panalawsaw sa medisina may kaangtanan sa mga balatian subong sang diph­theria kag polio­myelitis dapat man sambiton sing kalahamut-an kag nga may pagpasalamat. Madamo sa karon ang nagadayaw sa labing ulihi nga pag-uswag sa pagbulong sang balatian sa tagipusuon kag kanser. Apang, ang mga tawo nagakapatay gihapon bangod sang balatian sa tagipusuon kag kanser. Napamatud-an nga ang tulumuron sa pagdula sang tanan nga balatian kag sakit maila.

Ang “Bag-ong” mga Balatian

Sa makahalam-ot, ang karon nga dag-on nga nakakita sang pag-abot sang CAT ­scans kag re­construc­tive sur­ge­ry nakakita man sang pagkabun-ag sang “bag-ong” mga balatian, subong sang Legion­naires’ disease, toxic shock syn­drome, kag pirme ginabantala nga manugpatay nga ginhingalanan AIDS.

Isiling naton, madamo ang nagapamangkot kon daw ano ka bag-o ining mga balatian. Ang isa ka artikulo sa U.⁠S.News & World Report nagakomento nga, sa pila ka hitabo, ang balatian nga madugay na nagaluntad karon lamang nasayasat sing maayo kag ginhatagan sing bag-ong mga ngalan. Ang Legion­naires’ disease, halimbawa, una nga nakilal-an sang 1976, apang ginsayasat anay ini sing sayop subong viral pneu­monia. Sa kaanggid, ang toxic shock syn­drome ginsal-an anay nga scarlet fev­er.

Apang, madamong mga balatian ang dimapangduhaduhaan nga bag-o. Ang AIDS walay duhaduha nga amo ang labing kilala sa sini. Ining nagahalit kag makamamatay nga balatian nakilal-an kag ginhingalanan primero sang 1981. Ang indi kilala sing maayo nga “bag-ong” balatian amo ang Brasiliano nga pur­puric fev­er. Nakilal-an ini sa Brazil sang 1984 kag ang kadamuon sang nagakapatay ginbantabanta nga 50 porsiento.

Wala sing Bulong nga Nakita

Gani, walay sapayan sang labing maayo nga mga panikasog sang tawo, ang bug-os kag permanente nga bulong para sa mga balatian sang tawo indi makita. Matuod nga ang promedyo nga kalawigon sang kabuhi sang tawo nadugangan sang mga 25 ka tuig kutob sang 1900. Apang bangod ini sa mga padugi sa medisina nga nagbuhin sang katalagman nga mapatay samtang lapsag ukon bata pa. Ang kalawigon sang kabuhi sang tawo nagapabilin gihapon sa Biblikanhon nga “kan-uman ka tuig kag napulo.”​—⁠Salmo 90:​10, King James Version.

Busa daku gid nga balita sang si Anna Wil­liams napatay sang Disiembre 1987 sa edad nga 114. Nagakomento tuhoy sa kamatayon ni Miss Wil­liams, isa ka kolumnista ang nagsulat: “Ang mga sientipiko nagahunahuna nga ang 115 tubtob 120 ka tuig amo ayhan ang mataas nga latid sang kabuhi sang tawo. Apang ngaa dapat mangin amo sina? Ngaa ang tawhanon nga lawas nagakapatay pagligad sang 70, 80, ukon 115 ka tuig?”

Sang katuigan 1960, ang mga sientipiko sa medisina nakatukib sang mga selula sang tawo nga may kapasidad sa pagbahinbahin sing mga 50 ka beses lamang. Kon malab-ot na ini nga latid, daw wala na sing mahimo agod huptan nga buhi ang mga selula. Nagasupak ini sa sientipikong teoriya nga ang mga selula sang tawo sarang mabuhi sa walay pat-od kon hatagan sing nagakaigo nga kahimtangan.

Ginaupdan ina sang paghibalo nga ang kalabanan sang mga pag-antos ginhimo sang tawo. Subong sang mahinantupon nga ginhinakop sang isa ka manalawsaw: “Ang mga balatian wala malandas paagi sa biomedico nga mga ­bulong lamang. Ang maragtas sang balatian ­may labot gid sa sosyal kag moral nga mga bu­tang.”

Ang World Health Organization nagsiling: “Ginpilas naton ang aton kaugalingon, sa pagpati nga ang siensia, mga doktor kag mga ospital makatukib sing bulong, sa baylo sang pagtapna sa mga kabangdanan sang balatian una sa tanan. Sa pagkamatuod indi naton ini mahimo kon wala ang mga pasilidad sa medikal nga pag-atipan nga aktuwal nga nagaluwas sang kabuhi, apang dapat naton athagon nga wala ini nagadugang sa aton ‘kapagros’​—⁠wala ini nagapugong sa aton nga mapatay. . . . Ang nagalaglag sa kaugalingon nga huyog sang nagasigarilyo kag nagainum, ang epekto sa hunahuna kag lawas sang pagkawalay palamugman​—⁠amo ini ang pila sang ‘bag-ong mga balatian.’ Ngaa ginapahanugutan naton ang ‘epidemya sang aksidente sa dalan,’ nga nagaati sang mga kabuhi kag nagaubos sang aton pinansial nga manggad?”

Busa kaupod gid naton ang balatian, sakit, pag-antos kag kamatayon. Apang, may rason kita sa pagpaabot sing masinaligon sa tion nga wala na sing balatian kag wala na sing kamatayon. Labing maayo sa tanan, may rason gid sa pagpati nga inang tion malapit na.

[Kahon sa pahina 4]

ANG “MGA BALATIAN SANG EGIPTO”

Bisan sa Biblia aton mabasa nga ang mga tawo nakig-away sa balatian sa walay kapuslanan kutob sang unang panahon. Si Moi­ses, halimbawa, nagsambit sang “tanan nga malain nga mga balatian sang Egipto.”​—⁠Deuteronomio 7:⁠15.

Ayhan naglakip ini sa el­e­phan­ti­a­sis, lupot, buti, bubonic ­plague, kag oph­thalmia. Nalikawan sang katawhan ni Moises inang mga balatian bangod sang abanse nga mga buhat sa katinlo nga ginpatuman sa ila sang Kasuguan nga katipan.

Apang, ang mahalungon nga pag-usisa sa mga mum­my sang Egipto nagresulta sa pagkatukib sa madamong iban nga “mga balatian sang Egipto.” Naglakip ini sang arthritis, spon­dylitis, mga balatian sa ngipon kag sag-ang, apendicitis, kag pagbanog sang mga lutalutahan. Ang sekular nga sinulatan sa medisina sadto anay, nga kilala subong ang Ebers Papyrus, nagasambit gani sang mga balatian subong sang tumor, sakit sa tiyan kag atay, diabetes, aru, pagbanog sang mata, kag pagkabungol.

Ginhimo sang dumaan nga mga manugbulong sa Egipto ang ila bug-os nga masarangan sa pag-away sining mga balatian, ang iban nangin espesyalista sa ila mediko nga latagon. Ang Griegong istoryador nga si Herodotus nagsulat: “Ang pungsod [Egipto] puno sang mga manugbulong; ang isa nagabulong lamang sang mga balatian sa mata; ang isa pa sang mga ulo, ngipon, tiyan, ukon nasulod nga mga organo.” Apang, ang kalabanan nga “medisina” sang Egipto relihioso gid nga pagpang-arbularyo kag indi sientipiko.

Ang modernong mga manugbulong nakaagom sing mas daku nga kadalag-an sa ila pagpakig-away batok sa balatian. Apang, ang manalawsaw mediko nga si Jes­sie Dobson nagpautwas sining nagapahunahuna nga konklusion: “Ano, nian, ang matun-an gikan sa pagtuon sa mga balatian sang nagligad nga dag-on? Ang kabilugan nga konklusion gikan sa surbey sang ebidensia amo nga ang mga balatian kag mga sakit sadto anay indi gid tuhay sa karon . . . Maathag nga ang tanan nga mga ikasarang kag mga panikasog sang mapailubon nga pagpanalawsaw diutay lamang ang nahimo sa pagdula sang balatian.”—Disease in Ancient Man.