Ang Anaw sa mga Leyenda sang Kalibutan
ANG Anaw sadtong panahon ni Noe tuman gid ka makahalapay sa bagay nga indi ini malipatan sang katawhan. Kapin sa 2,400 ka tuig sang ulihi, si Jesucristo nagpamulong nahanungod sini subong isa ka katunayan sang maragtas. (Mateo 24:37-39) Ining makahalawhaw nga hitabo nagbilin sing dimapanas nga tanda sa tawhanon nga rasa sa bagay nga nangin leyenda ini sa bug-os nga kalibutan.
Sa libro nga Myths of Creation, si Philip Freund nagbulubanta nga sobra sa 500 ka leyenda sa Anaw ang ginsugid sang kapin sa 250 ka tribo kag katawhan. Subong sang mapaabot, sa pagligad sang madamong siglo, ining mga leyenda ginlaktan sang himuhimo nga mga hitabo kag mga karakter. Apang, makita ang sadsaran nga pagkaanggid sa sining tanan.
Talalupangdon nga Pagkaanggid
Sang nagsaylo ang mga tawo halin sa Mesopotamia pagkatapos sang Anaw, gindala nila ang mga sugilanon nahanungod sa kahapayan sa bug-os nga duta. Busa, ang mga pumuluyo sa Asia, kapuluan sang Bagatnan nga Pasipiko, Aminhan nga Amerika, Sentral Amerika, kag Bagatnan nga Amerika may mga sugilanon nahanungod sining talalupangdon nga hitabo. May yara madamong leyenda sa Anaw sa wala pa ang mga tawo nakabasa sang Biblia. Apang, ang mga leyenda may sadsaran nga punto sa kasaysayan sang Biblia nahanungod sa Anaw.
Ang iban nga mga leyenda nagasambit sa mapintas nga mga higante nga nagpuyo anay sa duta antes sang Anaw. Sa kaanggid, ginapakita sang Biblia nga antes sang Anaw ang dimatinumanon nga mga anghel nagmateryalisar sa undanon nga mga lawas, nangasawa sa mga babayi, kag nanganak sing isa ka rasa sang mga higante nga ginatawag Nefilim.—Genesis 6:1-4; 2 Pedro 2:4, 5.
Masunson ginapakita sang mga leyenda sa Anaw nga ginpaandaman ang isa ka tawo nahanungod sa nagapakari nga anaw halin sa Dios. Suno sa Biblia, ginpaandaman ni Jehova nga Dios si Noe nga laglagon Niya ang mga malauton kag mga mapintas. Ang Dios nagsiling kay Noe: “Ang katapusan sang tanan nga unod nag-abot sa atubangan nakon, kay ang duta napun-an sing panglugos paagi sa ila; kag yari karon, laglagon ko sila upod sang duta.”—Genesis 6:13.
Ang mga leyenda nahanungod sa Anaw nagapakita nga nagpahanabo ini sang bug-os globo nga kalaglagan. Sa kaanggid, ang Biblia nagasiling: “Naglambas ang mga tubig sing lakas gid sa ibabaw sang duta sa bagay nga linapawan ang tanan nga mga bukid nga mataas nga yara sa idalom sang bug-os nga langit. Ang tagsa ka butang sa mamala nga duta nga sa iya mga ilong may ginhawa sang espiritu sang kabuhi napatay.”—Genesis 7:19,22.
Ang kalabanan nga mga leyenda sa Anaw nagasiling nga isa ka tawo ang nakalampuwas sa Anaw kaupod sang isa ukon madamo pa nga tawo. Ang madamong leyenda nagasugid nahanungod sa iya nga nagdangop sa isa ka sakayan nga ginhimo niya, kag ginpadungka nila ini sa isa ka bukid. Sa kaanggid, ang Kasulatan nagasiling nga si Noe naghimo sing isa ka arka. Nagasiling man ini: “Si Noe lamang ang nabilin kag sila nga kaupod niya sa arka.” (Genesis 6:5-8; 7:23) Suno sa Biblia, pagkatapos sang Anaw, “ang arka nagtungtung sa kabukiran sang Ararat,” diin nanaug si Noe kag ang iya panimalay. (Genesis 8:4, 15-18) Ginapakita man sang mga leyenda nga ang mga nakalampuwas sa Anaw nagsugod sa pagpuno liwat sang duta, subong sang ginapakita sang Biblia nga ginhimo sang panimalay ni Noe.—Genesis 9:1; 10:1.
Dumaan nga mga Leyenda sa Anaw
Nagahunahuna sang nasambit na, binagbinagon naton ang pila ka leyenda sa Anaw. Halimbawa magasugod kita sa mga Sumeriahanon, ang mga tawo anay nga nagaistar sa Mesopotamia. Ang ila bersion tuhoy sa Anaw nakita sa isa ka tapitapi nga lunang nga nakutkot sa kagulub-an sang Nippur. Ining tapitapi nagasiling nga ang mga dios sang Sumeria nga sanday Anu kag Enlil namat-od nga laglagon ang katawhan paagi sa isa ka daku nga anaw. Bangod ginpaandaman sang dios nga si Enki, si Ziusudra kag ang iya panimalay nakalampuwas sa isa ka daku nga sakayan.
Ang Sugilanon ni Gilgamesh sang Babilonia nagaunod sing madamong detalye. Suno diri, ginduaw ni Gilgamesh ang iya katigulangan nga si Utnapishtim, nga ginhatagan sing kabuhi nga dayon pagkatapos nga nakalampuwas sa Anaw. Sa masunod nga paghambalanay, ginsugid ni Utnapishtim nga ginsugo sia nga maghimo sing sakayan kag pasudlon diri ang baka, maila nga mga sapat, kag ang iya panimalay. Naghimo sia sing sakayan subong sang isa ka daku nga kahon nga 60 metros kada kilid, nga may anum ka panalgan. Ginsugiran niya si Gilgamesh nga ang bagyo naglawig sing anum ka adlaw kag anum ka gab-i, kag nian nagsiling sia: “Sa ikapito nga adlaw, ang bagyo, ang Anaw, ang kakibang sang inaway nagsilabo, nga nanghapay kaangay sang isa ka hangaway. Ang dagat nagtinong, ang bagyo nagligad, ang Anaw natapos. Nagtan-aw ako sa dagat kag ang gahod sang mga tingog wala na. Kag ang tanan nga mga tawo nangin lunang.”
Sang nagdulog ang sakayan sa Bukid Nisir, si Utnapishtim nagpalupad sing isa ka pating nga nagbalik sa sakayan sang wala ini sing nakita nga palahuwayan. Ginsundan ini sang balinsasayaw nga nagbalik man. Nian ginbuy-an ang uwak, kag sang wala ini magbalik, nahibaluan niya nga naghubas ang tubig. Nian ginbuy-an ni Utnapishtim ang mga sapat kag nagdulot sing halad.
Ining karaan nga leyenda halos pareho sa kasaysayan sang Biblia nahanungod sa Anaw. Apang, kulang ini sing maathag nga mga detalye kag pagkasimple sang kasaysayan sang Biblia, kag wala ini nagahatag sang rasonable nga kadakuon sang arka ukon nagasugid sang panag-on sang tion nga ginpakita sa Kasulatan. Halimbawa, ang Sugilanon ni Gilgamesh nagsiling nga ang bagyo naglawig sing anum ka adlaw kag anum ka gab-i, samtang ang Biblia nagasiling nga “may ulan sa ibabaw sang duta sa kap-atan ka adlaw kag kap-atan ka gab-i”—isa ka dalayon nga mabunok nga ulan nga nagtabon sang ulihi sang bug-os nga globo sing tubig.—Genesis 7:12.
Bisan pa ang Biblia nagasambit sang walo ka nakalampuwas sa Anaw, sa Griegong leyenda si Deucalion lamang kag ang iya asawa, nga si Pyrrha, ang nakalampuwas. (2 Pedro 2:5) Suno sa sining leyenda, antes sang Anaw ang duta ginpuy-an sang mapintas nga mga indibiduwal nga gintawag nga mga lalaki nga saway. Namat-od ang dios nga si Zeus nga laglagon sila paagi sa dakung anaw kag nagsugo kay Deucalion nga maghimo sing isa ka daku nga baul kag magsulod sa sini. Sang naghubas ang tubig, ang baul nagtungtung sa Bukid Parnassus. Si Deucalion kag si Pyrrha nanaug sa bukid kag nag-umpisa liwat sang katawhan.
Mga Leyenda sang Malayong Sidlangan
Sa India may isa ka leyenda sa Anaw diin si Manu amo ang tawo nga nakalampuwas. Gin-abyan niya ang isa ka diutay nga isda nga nagdaku katama kag nagpaandam sa iya nahanungod sa makahalapay nga anaw. Si Manu naghimo sing sakayan, nga ginabutong sang isda tubtob nga nagtungtung ini sa isa ka bukid sa Himalayas. Sang naghubas ang tubig, si Manu nagpanaug sa bukid kag kaupod ni Ida, ang personipikasyon sang iya halad, nag-umpisa liwat sang tawhanon nga rasa.
Suno sa Intsik nga leyenda sa anaw, ang dios sang daguob naghatag sing ngipon sa duha ka bata, sanday Nuwa kag Fuxi. Ginsugo niya sa ila nga itanum ini kag magpasilong sa balagon nga magatubo gikan sini. Gilayon nga nagtubo ang isa ka kahoy gikan sa ngipon kag nagpatubas sing daku nga balagon. Sang nagpaulan sing mabunok ang dios sang daguob, ang mga bata nagsaka sa balagon. Bisan pa ang nagresulta nga anaw naglumos sa tanan nga pumuluyo sang duta, sanday Nuwa kag Fuxi nakalampuwas kag nagpuno sang globo.
Sa mga Amerika
Ang mga Indian sa Aminhan nga Amerika may madamong leyenda nga nagadala sing kumon nga tema sang isa ka anaw nga naglaglag sang tanan luwas sa pila ka tawo. Halimbawa, ang Arikara, katawhan nga Caddo, nagasiling nga ang duta gin-istaran anay sang isa ka rasa sang mga tawo nga tuman ka kusog sa bagay nga ginyaguta nila ang mga dios. Ginlaglag sang dios nga si Nesaru ining mga higante paagi sa isa ka anaw apang gin-amligan niya ang iya katawhan, ang mga sapat, kag mais sa isa ka yungib. Ang mga Havasupai nagasiling nga ang dios nga si Hokomata nagpahanabo sing anaw nga naglaglag sa katawhan. Apang, ang tawo nga si Tochopa nagluwas sa iya anak nga babayi nga si Pukeheh paagi sa pagsulod sa iya sa buho sang isa ka troso.
Ang mga Indian sa Sentral kag Bagatnan nga Amerika may halos palareho nga mga leyenda sa anaw. Ang Maya sa Sentral Amerika nagapati nga ginlaglag sang isa ka dakung man-ug ang kalibutan paagi sa mamadlus nga tubig. Sa Mexico ang bersion sang Chimalpopoca nagasiling nga ang baha naglapaw sa mga bukid. Ang dios nga si Tezcatlipoca nagpaandam sa tawo nga si Nata, nga nagbuho sang isa ka troso diin sia kag ang iya asawa, nga si Nena, nagpanago tubtob nga naghubas ang tubig.
Sa Peru ang Chincha may isa ka leyenda nahanungod sa lima-ka-adlaw nga anaw nga naglaglag sa tanan nga tawo luwas sa isa nga gintuytuyan sang isa ka nagahambal nga llama pakadto sa bukid. Ang Aymara sa Peru kag Bolivia nagasiling nga ang dios nga si Viracocha nagguwa sa Linaw Titicaca kag nagtuga sang kalibutan kag sang dinormal ka dalagku kag makusog nga mga tawo. Bangod ginpaakig sia sining nahaunang rasa, ginlaglag sila ni Virajocha paagi sa anaw.
Ang Tupinamba nga mga Indian sang Brazil nagsugid nahanungod sa isa ka tion nga ang dakung anaw naglumos sang tanan nila nga mga katigulangan luwas sa mga nakalampuwas sa mga bangka ukon sa ibabaw sang mataas nga mga kahoy. Ang Cashinaua sang Brazil, ang Macushi sang Guyana, ang Caribs sa Sentral Amerika, kag ang Ona kag Yahgan sang Tierra del Fuego sa Bagatnan nga Amerika amo ang pila sa madamong tribo nga may mga leyenda sa anaw.
Bagatnan nga Pasipiko kag Asia
Sa bug-os nga Bagatnan nga Pasipiko, ang mga leyenda nahanungod sa isa ka anaw nga may pila lamang nga nakalampuwas kinaandan. Halimbawa, sa Samoa may isa ka leyenda sang anaw sang unang panahon nga naglaglag sa tanan luwas kay Pili kag sa iya asawa. Nakatungtung sila sa isa ka igang, kag pagkatapos sang anaw ginpuy-an nila liwat ang duta. Sa Kapuluan sang Hawaii, ang dios nga si Kane naugot sa mga tawo kag nagpadala sing anaw sa paglaglag sa ila. Si Nuʹu lamang ang nakapalagyo sa isa ka dakung sakayan nga sang ulihi nabarado sa isa ka bukid.
Sa Mindanao sa Pilipinas, ang Ata nagasiling nga ang duta ginlapawan anay sang tubig nga naglaglag sa tanan luwas sa duha ka lalaki kag isa ka babayi. Ang Iban sang Sarawak, Borneo, nagasiling nga pila lamang ka tawo ang nakalampuwas sa anaw paagi sa pagpalagyo sa pinakamataas nga mga bungyod. Sa leyenda sang Igorot sa Pilipinas, ang mag-utod nga lalaki kag babayi lamang ang nakalampuwas paagi sa pagpalagyo sa Bukid Pokis.
Ang Soyot sang Siberia, Russia, nagasiling nga ang isa ka higante nga paka, nga nagapas-an sang duta, naggiho kag nagpahanabo nga maanaw ang globo. Isa ka tigulang nga lalaki kag ang iya panimalay ang nakalampuwas sa balsa nga ginhimo niya. Sang naghubas ang tubig, ang balsa naanud sa mataas nga bukid. Ang mga Ugrian sa nakatundan nga Siberia kag Hungario nagasiling man nga ang mga nakalampuwas sa anaw naggamit sing mga balsa apang gin-anud sila sa lainlain nga bahin sang duta.
Pareho nga Ginhalinan
Ano ang mahinakop naton gikan sa sining madamong leyenda sa Anaw? Bisan pa nagalainlain sila sing daku sa mga detalye, may pareho ini nga bahin. Nagpakita ini nga may ginhalinan ang daku kag dimalipatan nga kahapayan. Walay sapayan sang mga dugang-dugang sa bug-os nga mga siglo, ang ila sadsaran nga tema amo ang kaangay sa hilo nga nagahigot sa ila sa isa ka dakung hitabo—ang tugob-globo nga Anaw nga ginsugid sa simple, walay dugang nga kasaysayan sang Biblia.
Sanglit ang mga leyenda sa Anaw sa kabilugan nakita sa tunga sang mga tawo nga sining karon lang nga mga siglo nakabasa sang Biblia, sayop ang magbais nga naimpluwensiahan sila sang kasaysayan sang Kasulatan. Dugang pa, ang The International Standard Bible Encyclopedia nagasiling: “Ang pagkabug-os uniberso sang kasaysayan sa anaw masunson ginakabig subong ebidensia para sa bug-os uniberso nga paglaglag sa katawhan paagi sa anaw . . . Dugang pa, ang iban nga mga sugilanon anay ginsulat sang mga tawo nga nagpamatok gid sa Hebreo-Cristiano nga tradisyon.” (Tomo 2, pahina 319) Gani masinaligon kita nga makahinakop nga ang mga leyenda sa Anaw nagapalig-on sa pagkamatinuuron sang kasaysayan sang Biblia.
Subong nga nagapuyo kita sa kalibutan nga puno sang kasingki kag imoralidad, maayo nga basahon naton ang sugilanon sang Biblia nahanungod sa Anaw, subong nga narekord sa Genesis kapitulo 6 tubtob 8. Kon pamalandungan naton ang rason tungod sinang tugob-globo nga Anaw—ang pagbuhat sang kon ano ang malaut sa itololok sang Dios—mahangop naton sa sini ang isa ka importante nga paandam.
Sa dili madugay ang karon nga malauton nga sistema sang mga butang magaagom sang malaglagon nga paghukom sang Dios. Apang, sing makalilipay, may mga makalampuwas. Mahimo ka mangin sa tunga nila kon pamatian mo ang mga pinamulong ni apostol Pedro: “Paagi sini ang kalibutan nga sadto anay [sang panahon ni Noe] ginlapawan sang tubig kag nawala. Apang sa amo nga pulong ang mga langit kag ang duta nga amo karon gintigana sa kalayo nga ginatipigan nga sa adlaw sang paghukom kag kalaglagan sang mga tawo nga didiosnon. . . . Sanglit ini tanan nga butang tunawon sa among bagay, ano bala nga sari sang mga tawo dapat mangin amo kamo sa balaan kag diosnon nga mga kabuhi, nga nagahulat kag nagapadali sang presensia sang adlaw ni Jehova.”—2 Pedro 3:6-12.
Dumdumon mo bala pirme ang presensia sang adlaw ni Jehova? Kon himuon mo ini kag magpanghikot ka nahisuno sa kabubut-on sang Dios, maagom mo ang daku nga mga pagpakamaayo. Busa ang mga nagapahamuot kay Jehova nga Dios makatuo sa bag-ong kalibutan nga ginapatuhuyan ni Pedro sang nagdugang sia: “Suno sa saad [sang Dios] nagahulat kita sing bag-ong mga langit kag bag-ong duta diin nagapuyo ang pagkamatarong.”—2 Pedro 3:13.
[Laragway sa pahina 7]
Ang mga leyenda sa anaw sang Babilonia ginliton sa lainlain nga kaliwatan
[Laragway sa pahina 8]
Ginapamatian mo bala ang paandam ni Pedro nga dumdumon pirme ang adlaw ni Jehova?