Ang Ani sang Cristiandad sa Aprika
ANG damgo ni Charles Lavigerie nga himuon ang Algeria nga isa ka “Cristianong pungsod” napamatud-an nga amo lang sina—isa ka damgo. Karon, 99 porsiento sang populasyon sang Algeria mga Muslim, kag ang Cristiandad nagluya sa dalagku nga mga bahin sang Aminhan nga Aprika. Apang kamusta ang nabilin nga bahin sang kontinente?
“Ang Cristianismo,” siling ni Dr. J. H. Kane, sa A Concise History of the Christian World Mission, “nakakuha sing mas madamo nga kombertido sa Itom nga Aprika sang sa tanan nga bahin sang Ikatlo nga Kalibutan kon tingubon.” Apang, mga Cristiano gid bala ining mga kombertido? “Ang isa ka daku nga katalagman sa Aprikano nga relihion,” pagbaton ni Dr. Kane, “amo ang Cristopaganismo.” Subong man, ang iya ekspresyon nga “Aprikano nga relihion” isa ka sayop nga pagtawag. Literal gid nga may yara linibolibo ka Aprikano nga relihion, ang tagsa may kaugalingon nga paagi sang pagsimba. Ngaa?
Pagsab-ug sang mga Binhi sang Dipaghiusa
Ang mga binhi sang dipaghiusa ginsab-ug sa wala pa makakadto sa Aprika ang mga misyonero. Ang London Missionary Society nagkuha sing mga katapo gikan sa lainlain nga mga relihion, kag ang mainit nga binais sa doktrina natabo sa tunga sang mga misyonero samtang nagalakbay pakadto sa ila mga asaynment. Labi pa nga naglain ang binangig sang nagpuyo na sila sa ila mga teritoryo.
“Ang mga misyonero,” sulat ni Propesor Robert Rotberg sa iya libro nga Christian Missionaries and the Creation of Northern Rhodesia 1880-1924, “nag-inaway sing mapait sa isa kag isa kag sa ila mga direktor sa iban nga pungsod, sing masami sa kahalitan sang ila mga tinutuyo sa pag-ebanghelyo. . . . Ang mga misyonero daw naghinguyang sing subong kadamo nga tion kag enerhiya sa pagsulat nahanungod sang ila mga away sa ginhinguyang nila sa panikasog nga makahimo sing mga kombertido.”
Kon kaisa, ang mga away sang mga misyonero nagresulta sa pagtukod sang kasumpong nga mga misyon. Ang Katoliko kag Protestante nga mga misyon mapintas nga nagsumpunganay tungod sa mga kombertido. Ini man nga dipaghiusa makita sa tunga sang ila mga kombertido. Sang ulihi minilyon ka Aprikano ang nagbiya sang mga relihion sang mga misyonero kag nagtukod sang ila kaugalingon nga mga relihion.
“Ang Aprikano nga Independiente nga mga Relihion,” sulat sang misyonero nga istoryador nga si Dr. Kane, “makita sa bug-os nga Aprika . . . Sing tingob may yara mga pito ka libo ka lainlain nga grupo sa sining hublag.” Ang kompetisyon sa tunga sang mga misyonero nga magkatuhay sing mga pagtuluuhan indi ang lamang nga kabangdanan sini. Sa iya libro nga The Missionaries, si Geoffrey Moorhouse nagapaathag nga ang isa pa ka kabangdanan sang “itom nga repormasyon” amo ang “kaakig batok sa pagkasuperyor sang puti.”
Mga Cristiano Ukon Europeanhon nga mga Rasista?
“Ang mga misyonero,” ginabaton ni Dr. Kane, “may sobra nga pagtamod sa kaugalingon.” “Nagapati [sila] nga ang Cristianong relihion dapat updan sang Europeanhon nga kultura kag Europeanhon nga pagpanguna,” siling ni Adrian Hastings sa iya libro nga African Christianity.
Ang Pranses nga si Charles Lavigerie amo ang isa ka misyonero nga pangulo nga may amo sini nga pagtamod. Ang isa pa amo si John Philip, superintendente sang mga misyon sang London Missionary Society sa nabagatnan nga Aprika. “Ang amon mga misyonero,” pabugal niya sang 1828, “nagapasangkad sang Britanikong mga interes, Britanikong impluwensia, kag Britanikong emperyo. Bisan diin nga ang mga misyonero magasugod sa pagpangita sing mga kombertido sa tunga sang disibilisado nga tribo, ang ila pagdumot batok sa kolonyal nga gobierno nagakadula, ang ila pagdepende sa koloniya nagadugang bangod sang pagtuga sing artipisyal nga mga luyag; . . . ang industriya, pangabuhian, kag agrikultura hinali nga nag-uswag; kag ang tagsa ka matuod nga kombertido gikan sa tunga nila . . . nangin alyado kag abyan sang kolonyal nga gobierno.”
Katingalahan bala nga gintamod sang Europeanhon nga mga gobierno ang mga misyonero subong mapuslanon nga mga ahente para sa pagpasangkad sang koloniya? Sa ila bahin, ginbaton sang mga misyonero ang kolonyal nga pagpangdaug sa Aprika. Subong sang gindeklarar nila sa Bug-os Kalibutan nga Komperensia sang mga Misyonero sang 1910 sa Edinburg: “Imposible pirme ang maghimo sing nagatunga nga linya sa ulot sang katuyuan sang misyonero kag sang katuyuan sang Gobierno.”
Naggahom Subong mga Hari sa Aprika
Agod ipilit ang ila awtoridad, ang iban nga mga misyonero nagsalig sa kolonyal nga kusog militar. Ang mga banwa sa higad-baybay ginguba kon kaisa sang de-kanyon nga mga bapor-de-gira sang Britanya bangod ang mga taga-minuro wala magbaton sang awtoridad sang misyonero. Sang 1898, si Dennis Kemp, isa ka Wesleyan nga misyonero sa Katundan nga Aprika, nagpabutyag sang iya “malig-on nga pagpati nga ang Armada kag Navada sang Britanya ginagamit karon sang Dios sa pagtuman sang Iya katuyuan.”
Pagkatapos maestablisar ang ila kaugalingon, ang mga misyonero kon kaisa nagbulos sa sekular nga gahom sang mga hepe sang tribo. “Ang London nga mga misyonero,” sulat ni Propesor Rotberg, “masunson nga naggamit sang kusog agod huptan ang ila teokratikong layi. Ang paborito nga instrumento nga paagi sini ginapahibalo nila ang ila dipagkahamuot amo ang cikoti, ang malaba nga latigo halin sa ginpakaging nga panit sang hippopotamus. Paagi sini, ang mga Aprikano walay pangalag-ag nga ginalatigo sa halos bisan ano nga rason.” “Nadumduman sang isa ka Aprikano nga kombertido,” siling ni David Lamb sa iya libro nga The Africans, “ang isa ka Anglikano nga misyonero sa Uganda nga kilala kay Bwana Botri nga masunson nagapanaug gikan sa iya pulpito sa tion sang serbisyo agod bastunon ang naulihi nga mga Aprikano.”
Nakibot sa sinang mga buhat, isa ka misyonero, si James Mackay, ang nagreklamo sa mga direktor sang London Missionary Society. “Sa baylo nga tamdon subong mga puti nga nagadala sa ila sang maayo nga balita sang gugma sang Dios,” paandam niya, “nakilal-an kita kag ginkahadlukan.”
Ang mga Inaway sa Kalibutan
“Sa isa ka siglo kag kapin pa,” siling sang libro nga The Missionaries, “[ang mga Aprikano] ginsilingan sing dalayon kag sing makusog nga ang pag-inaway kag ang tanan mapintas nga mga kinaugali nga ginahimo sini lunsay wala sing pulos kag malaut.” Nian, sang 1914, ang Inaway Kalibutanon I nagdabdab sa tunga sang ginatawag nga Cristianong mga pungsod sa Europa.
“Ang mga misyonero sang halos tanan nga nasyonalidad ginhaylo nga mag-entra sa Dakung Inaway,” paathag ni Moorhouse. Sa kahuy-anan nila, ginlaygayan sang mga misyonero ang ila Aprikano nga mga kombertido nga magdampig. Ang iban nga mga misyonero nanguna pa gani sa Aprikanong mga tropa sa inaway. Ang epekto sang inaway ginpabutyag sing maayo ni Propesor Stephen Neill sa iya History of Christian Missions: “Ang Europeanhon nga mga pungsod, upod ang ila mabaskog nga mga pag-angkon sa monopolyo sang Cristianismo kag sibilisasyon, bulag kag gumon nga nagdalidali pakadto sa isa ka sibil nga inaway nga magabilin sa ila nga puraot sa pangabuhi kag wala sing bisan diutay nga bili.” “Ang Ikaduhang Inaway Kalibutanon,” padayon ni Neill, “nagtapos lamang sang nahimo na sang nauna. Ang moral nga mga pakunokuno sang Katundan nakita nga salimpapaw lamang; ang ‘Cristiandad’ ginbuyagyag nga isa ka patupato lamang. Indi na mahimo makapamulong tuhoy sa ‘Cristianong Katundan.’”
Sing halangpunon, ang itom nga repormasyon nag-uswag pagligad sang Inaway Kalibutanon I. Apang kamusta ang mga Aprikano nga nagpabilin sa mga relihion sang Cristiandad? Gintudluan bala sila sang ulihi sang kamatuoran gikan sa Biblia?
Ang mga Pagpati sang Aprikano sa mga Katigulangan
Ginpakamalaut sang mga misyonero sang Cristiandad ang Aprikano nga relihiosong mga buhat, subong sang pagkonsulta sa mga diwatahan agod uluuluhan ang ila napatay nga mga katigulangan. Sa amo man nga tion, ang mga misyonero nag-insister nga ang tanan nga mga tawo may dimamalatyon nga kalag. Ginpadaku man nila ang pagsimba kay Maria kag sa “mga santos.” Ining mga panudlo nagpalig-on sa Aprikanong pagpati nga ang ila napatay nga mga katigulangan nagakabuhi. Subong man, paagi sa pagsimba sa relihioso nga mga larawan, subong sang krus, ang mga misyonero naghatag sing balibad sa Aprikano nga paggamit sing mga anting-anting subong isa ka paagi sang pangamlig batok sa malaut nga mga espiritu.
Si Propesor C. G. Baëta nagapaathag sa iya libro nga Christianity in Tropical Africa: “Posible para sa isa ka Aprikano ang mag-amba sing mapagsik sa Simbahan, ‘Wala ako sang iban nga dalangpan kundi ang Dios,’ samtang nagadala sing anting-anting bisan diin, ukon nagadiretso sa iya diwatahan pagguwa sa Simbahan, nga wala nagabatyag nga may ginalapas sia nga bisan ano nga prinsipio.”—Ipaanggid ang Deuteronomio 18:10-12 kag 1 Juan 5:21.
Madamong misyonero ang nagsiling sa mga Aprikano nga ang ila paganong mga katigulangan nagaantos sa kalayuhon nga impierno kag amo man sina nga kapalaran ang nagahulat sa ila kon indi nila pagbatunon ang misyonero nga mga panudlo. Apang ang doktrina sang dayon nga pag-antos nagasupak sa maathag nga mga pinamulong sa Biblia mismo nga ginpanikasugan sing daku sang mga misyonero nga ibadbad sa Aprikanong mga pamulong.—Genesis 3:19; Jeremias 19:5; Roma 6:23.
Sa katunayan, ang Biblia nagasiling nga ang makasasala nga tawhanon nga mga kalag nagakapatay kag nga “ang patay wala makahibalo sang bisan ano.” (Manugwali 9:5, 10; Ezequiel 18:4) Para sa mga Aprikano nga wala makatigayon sing kahigayunan nga makatuon sang kamatuoran sang Biblia, may paglaum sila nga malakip sa nagapakari nga “pagkabanhaw sang mga matarong kag mga dimatarong.” (Binuhatan 24:15) Inang mga banhawon pagatudluan nahanungod sa aman sang Dios para sa kaluwasan. Nian, kon maghulag sila sing mainapresyahon sa gugma sang Dios, pagapadyaan sila sang kabuhi nga walay katapusan sa isa ka paraiso nga duta.—Salmo 37:29; Lucas 23:43; Juan 3:16.
Sa baylo nga itudlo ining matahom nga mga kamatuoran sang Biblia, ang Cristiandad nagpatalang sa mga Aprikano paagi sa butig nga mga panudlo kag relihioso nga pagkasalimpapaw. Sa pagkamatuod, ang papel nga gintungdan sang mga misyonero sang Cristiandad sa kolonyal nga pagpangdaug sa Aprika wala ginasakdag sa Biblia. Sa kabaliskaran, si Jesus nagsiling nga ang iya Ginharian “indi bahin sang kalibutan” kag nga ang iya matuod nga mga sumilimba “indi [man] bahin sang kalibutan.” (Juan 15:19; 18:36) Ang dumaan nga mga Cristiano mga embahador anay ni Jesucristo, indi sang kalibutanon nga mga gobierno.—2 Corinto 5:20.
Gani, ang ani sang Cristiandad sa Aprika sa kabilugan dimakalilipay, nga ginalaragway sang makakilibang nga dipaghiusa, dipagsalig, kag “Cristopaganismo.” Ang kasingki nga nagtanda sa madamong “Cristianong” bahin sang Aprika wala gid nahisanto sa mga panudlo sang “Prinsipe sang Paghidait.” (Isaias 9:6) Ang bunga sang hilikuton sang Cristiandad sa Aprika kabaliskaran gid sa pinamulong ni Jesus tuhoy sa iya matuod nga mga sumulunod. Sa pangamuyo sa iya langitnon nga Amay, si Jesus nagpangabay nga “sila tanan mangin isa, agod nga ang kalibutan magtuo nga ikaw nagpadala sa akon.”—Juan 17:20, 23; 1 Corinto 1:10.
Nagakahulugan bala ini nga ang tanan nga hilikuton sang pagmisyonero sa Aprika isa ka kapaslawan? Indi. Ang maayo nga bunga sang matuod nga Cristianong hilikuton sang pagmisyonero sa Aprika kag sa bug-os nga kalibutan pagahambalan sa mga artikulo sugod sa pahina 10.
[Larawan sa pahina 6]
Ang misyonero nga mga lider sang nagligad nga siglo, kaangay ni John Philip, nagpati nga ang Europeanhon nga sibilisasyon kag ang Cristianismo isa kag palareho
[Kapsion]
Cape Archives M450
[Laragway sa pahina 7]
Ang mga misyonero sang Cristiandad nagpalig-on sa Aprikanong pagpati sa mga katigulangan paagi sa pagpalapnag sang dibiblikanhon nga mga panudlo, subong sang pagkadimamalatyon sang kalag
[Kapsion]
Sa maayong kabubut-on sang Africana Museum, Johannesburg