Mga Danyag Gikan sa Ginsaad nga Duta

Gerizim—‘Sa Sini nga Bukid Kami Nagsimba’

ANG babayi nga Samariahanon sa bubon. Wala bala ina nga dinalan nagapahanumdom sa imo sang makatalandog nga kasaysayan sang dipormal nga pagpanaksi ni Jesus sa isa ka babayi sa “tuburan ni Jacob” sa Sicar, isa ka siudad sang mga Samariahanon? Luyag mo bala paathagon ang imo pagtamod sa sadtong makahulugan nga hitabo?​—⁠Juan 4:​5-14.

Talupangda ang duha ka bukid sa ibabaw, nga mga 50 kilometros sa aminhan sang Jerusalem.⁠a Sa wala nayon (bagatnan) amo ang madamo sing kahoy nga Gerizim; ang bugana nga mga tuburan amo ang kabangdanan sang matambok nga duta kag katahom sini. Sa tuo nayon (aminhan) amo ang Ebal, matulutaas diutay apang batuhon kag lamgod.

Sa ulot nila amo ang matambok nga nalupyakan sang Siquem. Dumduma nga sang magdulhog ang abyan sang Dios nga si Abram (sang ulihi ginhingalanan nga Abraham) sa Ginsaad nga Duta, nagdulog sia sa Siquem. Nagpatindog sia diri sing halaran kay Jehova, nga bag-o lang magpakita sa iya kag ginsaad ini nga duta sa iya binhi. (Genesis 12:​5-7) Daw ano ka nagakaigo nga duog sa paghimo sina nga saad, sa tunga sang duta nga ginsaad! Gikan sa putukputukan sang Gerizim ukon Ebal, makita sang patriarka ang daku nga mga bahin sang Ginsaad nga Duta. Ang siudad sang Siquem (Nablus karon) isa ka importante nga sentro, kay nahamtang ini sa aminhan-bagatnan nga dalan sang bukid malapit sa sidlangan-katundan nga dalan sa ulot sang baybayon kag sang Nalupyakan sang Jordan.

Ang halaran ni Abraham amo lamang ang talalupangdon nga relihiosong butang nga natabo diri. Sang ulihi, nagbakal diri si Jacob sing duta diin ginhimo niya ang matuod nga pagsimba. Nagkutkot man sia ukon nagbayad sa pagpakutkot sing isa ka madalom nga bubon, malapit sa tiilan sang Gerizim. Mga siglo sang ulihi ang babayi nga Samariahanon nagsiling kay Jesus: ‘Ang amon amay nga si Jacob, nga naghatag sa amon sang bubon . . . , nag-inom sa sini.’ Mahimo nga ang tubig sini nagahalin sa isa ka tuburan, amo kon ngaa gintawag ini ni apostol Juan nga “tuburan ni Jacob.”

Ang pagsambit sa matuod nga pagsimba may kaangtanan sa Gerizim kag sa Ebal mahimo man magpahanumdom sa imo nga gindala diri ni Josue ang Israel, suno sa mando ni Moises. Si Josue nagpatindog sing isa ka halaran sa Ebal. Handurawa ang katunga sang katawhan sa atubangan sang Gerizim kag ang nabilin sa atubangan sang Ebal samtang ginabasa ni Josue “ang kasuguan, ang pagpakamaayo kag ang pagpakamalaut.” (Josue 8:​30-35; Deuteronomio 11:29) Mga tinuig sang ulihi, nagbalik si Josue kag subong hingapusan nga laygay nagsiling: “Para sa akon kag sa akon panimalay, magaalagad kami kay Jehova.” Nakigkatipan ang katawhan nga himuon ang amo man. (Josue 24:​1, 15-18, 25) Apang himuon gid bala nila ini?

Ang sabat mahimo makabulig sa imo sa paghangop sang pagpakighambal ni Jesus sa babayi nga Samariahanon. Kay man, ang matuod nga pagsimba nga ginhimo nanday Abraham, Jacob, kag Josue wala magpadayon diri sa Samaria.

Sang magbulag ang naaminhan nga napulo ka tribo, nagliso sila sa pagsimba sa baka. Gani gintugutan ni Jehova ang mga Asirianhon nga bihagon ining duog sang 740 B.C.E. Gindala nila nga mga bihag ang kalabanan sang pumuluyo, kag ginbulos ang mga dumuluong halin sa lainlain nga duog sang Emperyo sang Asiria, mga sumilimba sa dumuluong nga mga dios. Mahimo gid nga ang iban sadtong mga pagano nagminyo sa mga Israelinhon kag nakatuon sang pila ka ­panudlo sang matuod nga pagsimba, subong sang sirkunsisyon. Apang ang nagresulta nga porma sang pagsimba sang mga Samariahanon wala gid magpahamuot sing bug-os sa Dios.​—⁠2 Hari 17:​7-33.

Sa ila salakot nga pagsimba, ang ginbaton lamang sang mga Samariahanon subong Kasulatan amo ang una nga lima ka tulun-an ni Moises, ang Pentateuko. Sang mga ikap-at nga siglo B.C.E., nagpatindog sila sing templo sa Bukid sang Gerizim, bilang pagpaindis-indis sa templo sang Dios sa Jerusalem. Sang ulihi ang templo sa Gerizim gindedikar kay Zeus (ukon, Jupiter) kag sang ulihi ginlaglag. Sa gihapon, ang Gerizim padayon nga nangin sentro sang pagsimba sang mga Samariahanon.

Tubtob sa karon, ang mga Samariahanon nagahiwat sing tuigan nga pagsaulog sing Paskuwa sa Gerizim. May ginaihaw nga pila ka kordero. Ang ila bangkay ginatusmog sa mga bariles sang nagabukal nga tubig agod ang bulbol sini sarang mabugnot, kag dayon ang karne sini ginaluto sing inoras sa mga buho. Sa tungang-gab-i ginatos ka Samariahanon, madamo gikan sa Jerusalem, ang nagakari para sa pagkaon sang Paskuwa. Sa wala, makita mo ang Samariahanon nga mataas nga saserdote, ang iya ulo natabunan, nga nagadumala sang selebrasyon sang Paskuwa sa Bukid Gerizim.

Dumduma ang ginsiling sang babayi nga Samariahanon kay Jesus: “Ang amon mga ginikanan nagsimba sa sining bukid.” Gintadlong sia diri ni Jesus, kag kita man: “Ang oras magaabot nga indi sa sini nga bukid ukon sa Jerusalem kamo magasimba sa Amay. . . . Walay sapayan, ang oras magaabot, kag karon amo na, nga ang matuod nga mga manugsimba magasimba sa Amay sa espiritu kag kamatuoran, kay, sa pagkamatuod, ang Amay nagapangita sang subong nga mga manugsimba sa iya. Ang Dios Espiritu, kag ang mga nagasimba sa iya dapat magsimba sa espiritu kag kamatuoran.”​—⁠Juan 4:​20-24.

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

Garo Nalbandian

Garo Nalbandian