Si Jehova, Ang Akon Pagsalig Halin sang Bata pa Ako

PANUGIRON NI BASIL TSATOS

Tuig 1920 sadto; ang lugar, amo ang mga pukatod sang Arcadia sa matahom nga Peloponnisos, Gresya. Nagaparumatay ako sa higdaan nga grabe sa ginakahadlukan nga trangkaso Espanyola nga nagahapay sadto sa kalibutan.

KADA bagting sang lingganay, narealisar ko nga ginapahibalo sini ang pagkapatay sang isa pa ka biktima. Ako bala ayhan ang masunod? Maayo na lang, nag-ayo ako, apang minilyon ang wala. Bisan pa otso anyos lamang ako sadto, ining makahaladlok nga eksperiensia maathag pa gihapon sa akon hunahuna.

Kabalaka sa Espirituwal nga mga Butang sang Bata Pa Ako

Mga pila ka tion sang ulihi, napatay si Lolo. Pagkatapos sang lubong, nadumduman ko si Nanay nga nagbuylog sa amon sang akon manghod nga babayi sa balkon sang amon balay. Walay duhaduha nga nagatinguha nga pakanayon ang amon kasubo, nagsiling sia sing mahinay: “Ti, mga anak, kita tanan nagatigulang kag nagakapatay.”

Bisan pa ginhambal niya ini sing mapinalanggaon, natublag ako sang ginsiling niya. ‘Daw ano kasubo! Daw ano ka dimakatarunganon!’ hunahuna ko. Apang nalipay kami nga duha sang nagsiling pa si Nanay: “Apang, kon ang Ginuo magakari liwat, banhawon niya ang patay, kag indi na kita mapatay!” A, makalulugpay ina!

Sugod sadto interesado ako sing hanuot nga mahibaluan kon san-o magaabot inang makalilipay nga tion. Madamo ako sing pinamangkutan, apang wala sing isa ang nakasugid sa akon, ukon, daw wala sing isa nga interesado magpaathag sini.

Isa ka adlaw sang mga 12 anyos ako, ang akon amay nakabaton sing isa ka libro halin sa iya magulang nga lalaki nga nagapuyo sa Estados Unidos. Natig-uluhan ini nga Harp of God, nga ginbalhag sang Watch Tow­er Bi­ble and ­Tract So­cie­ty. Gintan-aw ko ang mga kaundan, kag ang akon mga mata nalipay sang nakita ko ang kapitulo nga “Our ­Lord’s Re­turn.” Ginbasa ko ini sing malangkagon, apang nabang-awan ako nga wala sing tuig nga ginhatag para sa pagbalik. Apang, ginpakita sang libro nga malapit na ini.

Wala magdugay nag-eskwela ako sa hayskul kag nangin masako sa akon pagtuon. Apang, sa tion kag tion, ang akon tiyo sa Amerika nagapadala sing mga kopya sang Ang Lalantawan, nga naluyagan ko basahon. Subong man, kada Domin­go, nagatambong ako sa Sunday ­school, diin ang obispo masunson nga nagakari kag nagasugilanon sa amon.

Isa ka Domingo, ang obispo akig katama kag nagsiling: “Ginapuno sang mga bisita ang aton siudad sing erehes nga mga publikasyon.” Nian ginbayaw niya ang isa ka kopya sang Ang Lalantawan kag nagsinggit: “Kon makita ninyo ang mga publikasyon kaangay sini sa balay, dalha ini sa simbahan, kag sunugon ko ini.”

Natublag ako sa tono sang iya tingog, kag labi na gid sang iya matimaluson nga espiritu. Gani, wala ko pagsunda ang iya pangabay. Walay sapayan, ginsulatan ko ang akon tiyo kag ginpangabay nga indi na sia magpadala sing mga publikasyon sang Watch Tow­er. Apang, padayon ko nga ginhunahuna ang tuhoy sa pagbalik ni Cristo.

Ang Espirituwal nga Gana Nagdugang

Sang mag-abot ang bakasyon sang tig-ilinit, ginpaguwa ko ang akon maleta agod sudlan sang ang akon mga panapton. Sa idalom sini amo ang tatlo ka polyeto nga gin-imprinta sang Watch Tow­er So­cie­ty. Apang wala ko ini sang una madiparahi. Ang isa natig-uluhan sing Where Are the Dead?

‘Daw makawiwili ini,’ hunahuna ko. Bisan nadumduman ko ang paandam sang obispo, namat-od ako nga basahon sing maayo ang mga polyeto agod pangitaan sing sala nga sa banta ko ginaunod sini. Nagkuha ako sing lapis kag mainandamon nga ginsugdan ang akon pagpangita. Sa kakibot ko, ang tanan sa polyeto daw rasonable, kag kada pinamulong may nasitar nga mga kasulatan agod matan-aw sang nagabasa ang Biblia.

Sanglit wala kami sing Biblia, nagpalibog ako kon bala sayop lamang ang pag-aplikar sa mga kasulatan agod ibagay sa tinutuyo sang mga manunulat. Gani ginsulatan ko ang akon tiyo kag nangabay nga padalhan niya ako sing isa ka kopya sang kompleto nga Biblia. Gilayon sia nga nagpadala. Duha ka beses ko ini nga ginbasa halin sa Genesis tubtob sa Bugna, kag bisan pa madamo sa sini ang wala ko mahangpi, nawili ako sa mga tulun-an sang Daniel kag Bugna. Luyag ko mahangpan ang mga butang nga gintagna nila, apang wala sing isa nga sarang makabulig sa akon.

Nag-untat ako sa pag-eskwela sang 1929, kag wala madugay pagkatapos sadto ginpadalhan ako liwat sang akon tiyo sa Amerika sing mga kopya sang Ang Lalantawan. Labi pa gid nga naluyagan ko ini kag nangabay nga padalhan niya ako sini sing tayuyon. Ginsugdan ko man nga isugid sa iban ang paglaum para sa palaabuton nga natun-an ko gikan sa mga magasin. Apang nian ang akon kabuhi nagbalhin sing dramatiko.

Espirituwal nga Pag-uswag sa Burma

Ang mga manghod nga lalaki sang akon iloy nag-imigrar sa Burma (karon Myanmar), kag ang akon pamilya namat-od nga kon mag-upod ako sa ila, ang akon eksperiensia madugangan kag ayhan magabukas para sa akon sing mga kahigayunan sa negosyo. Naluyagan ko ang Sidlangan halin sang una, gani nalangkag ako sa pagkadto didto. Sa Burma, padayon ako nga nakabaton sing Ang Lalantawan halin sa akon tiyo, apang wala ko gid masumalang sing personal ang isa sang mga Estudyante sang Biblia, nga amo sadto ang tawag sa mga Saksi ni Jehova.

Isa ka adlaw nalipay ako nga makita ang pahibalo sa Ang Lalantawan tuhoy sa Light nga mga libro, ang duha ka tomo nga nagapaathag sang tulun-an nga Bugna sa Biblia. Dugang pa, nabalitaan ko nga ang hilikuton sang mga Saksi ni Jehova sa Burma ginaatipan sang sanga sang Watch Tow­er So­cie­ty sa India, nga nahamtang sa Bombay. Gilayon ako nga nagsulat sa pagpangabay sing Light nga mga libro, kag nangabay man nga ang mga Estudyante sang Biblia sa India ipadala agod magbantala sa Burma.

Ang mga libro gilayon nga nag-abot paagi sa koreo, kag pagligad sang isa ka semana ukon kapin pa, ginduaw ako sang lokal nga mga Estudyante sang Biblia sa Burma. Nalipay ako sa paghibalo nga may isa ka diutay nga grupo sa ila sa akon ginapuy-an sa Rangoon (karon Yan­gon), ang kapital sang Burma. Gin-agda nila ako sa pagtambong sa ila regular nga klase sang pagtuon sa Biblia kag sa pag-upod man sa ila sa pagbantala sa pamalaybalay. Nag-alang-alang ako sang primero apang wala magdugay naluyagan ko ang pagpaambit sing ihibalo sa Biblia sa mga Budhista, mga Hindu, kag mga Muslim, subong man sa mga Cristiano sa ngalan lamang.

Nian ginpadala sang sanga sang India sa Rangoon ang duha ka bug-os tion nga mga ministro (ginatawag mga payunir), nga sanday Ewart Francis kag Randall Hopley. Mga taga-Inglaterra sila apang pila ka tuig na nga nag-alagad sa India. Napalig-on nila ako sing daku, kag sang 1934, nabawtismuhan ako bilang simbulo sang akon dedikasyon kay Jehova.

Isa ka Maisog nga Saksi

Sang ulihi ang sanga sang India nagpadala sing dugang pa nga mga payunir sa Burma. Ang duha sa ila, sanday ­Claude Good­man kag Ron Tippin, nagduaw sa estasyon sang tren kag nakigsugilanon kay Syd­ney ­Coote, ang nagadumala sa estasyon. Ginbaton niya ang mga libro, ginbasa ini, kag ginsulatan ang iya minyo nga utod nga babayi, nga si Daisy D’Souza, sa Mandalay. Nawili man sia sa mga libro kag nangabay sing dugang pa.

Si Daisy, nga isa ka aktibo nga Katoliko, isa ka babayi nga may dikinaandan nga kaisog. Ginduaw niya ang iya mga kaingod kag ginsugiran sila sang mga butang nga natun-an niya. Kag sang ginduaw sia sang kura paroko, nga namangkot kon ngaa wala na sia nagasimba, ginpakita niya nga ang Biblia wala nagasakdag sang mga butang nga iya ginatudlo, subong sang kalayuhon nga impierno.

Sang ulihi, ginpamangkot sia sang pari: “Pagkatapos sining tanan nga tinuig sang pagsugid sa ila tuhoy sa kalayuhon nga impierno, paano ko sila sugiran nga wala gali sina nga duog? Wala na sing luyag magsimba.”

“Kon ikaw isa ka bunayag nga Cristiano,” sabat ni Daisy, “tudluan mo sila sing kamatuoran, bisan ano man ang matabo.” Nian nagdugang sia: “Kon indi ka, nian ako ang masugid sa ila!” Kag ginhimo niya ini.

Sanday Dick kag Daisy kag ang ila duha ka kamagulangan nga anak nga mga babayi ginbawtismuhan sa Rangoon kadungan ko. Pagligad sang tatlo ka tuig, sang 1937, napangasawa ko ang ila ikaduha nga anak nga babayi, si Phyllis.

Pagpalagyo Pakadto sa India

Ginsalakay sang mga Hapones ang Burma sang Inaway Kalibutanon II, kag ang Rangoon napukan sang Marso 8, 1942. Ang dumuluong nga mga sibilyan napilitan sa pagkadto sing dalidali sa India. Ginatos ang nanglat-as sa mga kagulangan, apang madamo ang napatay sa dalanon. Natabuan nga kilala ko sing personal ang opisyal nga nagadumala sang evacua­tion, gani nakakuha ako sing mga tiket sa isa sang katapusan nga de-kargo nga mga barko nga naghalin sa Rangoon pakadto sa Cal­cut­ta. Ang pagbiya sang amon balay kag sang kalabanan nga mga kagamitan namon sing dalidali subong sina masubo gid para sa amon tanan. Ang Burna nasakop sang mga Hapon halin sang 1942 tubtob sang 1945.

Namigado kami pag-abot namon sa India, kag indi mahapos makakita sing trabaho. Nagresulta ini sa isa ka pagtilaw sa pagtuo. Nakilala ko ang isa ka opisyal sang Britanya nga nagtanyag sa akon sing mataas sing suweldo nga trabaho nga wala nagakinahanglan makig-away, apang magatrabaho subong bahin sang establisamento militar. Paagi sa bulig ni Jehova napangindian ko ang tanyag kag busa nahuptan nga matinlo ang akon Cristianong konsiensia. (Isaias 2:​2-4) Sa iban man nga mga paagi, nabatyagan namon ang mahigugmaon nga kamot ni Jehova.

Nagpuyo kami sa New Delhi, ang kapital sang India, diin halos imposible makakuha sing dalayunan. Walay sapayan, nakakuha kami sing malapad nga apart­ment sa sentro mismo sang siudad. May daku ini nga hulot-palahuwayan nga may kaugalingon nga ganhaan, kag gingamit ini subong Kingdom Hall para sa Delhi Congregation sang mga Saksi ni Jehova sa masunod nga pila ka tuig. Apang, bangod sang pagdumili sa mga publikasyon sang Watch Tow­er So­cie­ty sang 1941 sa India, wala kami makakuha sing literatura sa Biblia.

Kon Paano Ginkuha ang Pagdumili

Isa ka Domingo sang 1943, ang mga nagtambong sa mga serbisyo sang mga simbahan sang Delhi nakabaton sing polyeto nga ginpirmahan sang 13 ka klerigo sang lainlain nga mga simbahan. Ini nagpaandam: “MGA BANWAHANON SANG DELHI MAG-ANDAM KAMO SA MGA SAKSI NI JEHOVA.” Ang panumbungon amo nga gindumilian kami sa India bangod sang politikanhon nga mga rason.

Sa pahanugot sang sanga talatapan sa Bombay, gilayon kami nga nag-imprinta kag nagpanagtag sing polyeto nga nagabuyagyag sa klero. Sanglit ako ang nagadumala nga manugtatap, akon ngalan kag direksion ang naimprinta sa ubos sang matigdas sing hambalanon nga polyeto. Wala magdugay pagkatapos sadto, sang makita sang mga pulis nga nagapanagtag kami ni Margrit Hoff­man sing mga kopya sang polyeto, gindakop kami kag ginbilanggo. Apang, napiyansahan kami wala madugay amo nga nakaguwa kami.

Sang ulihi, samtang nagaministeryo, si Margrit nagduaw sa balay ni Sir Srivastava, isa ka kilala nga ministro sang gabinete sang vice­roy sang India. Gin-abiabi sia ni Sir Srivastava, kag sa paghambalanay, ginsugiran niya sia nga ang aton literatura dimakatarunganon nga gindumilian sa India. Sadto nga adlaw nakilala man ni Margrit ang isa ka katapo sang parlamento halin sa estado sang Madras. Manugtambong sia sa isa ka sinapol sang parlamento sa siudad. Ginsambit ni Margrit sa iya ang dimakatarunganon nga pagdumili sa aton literatura, kag nangako sia nga ipamangkot ini sa masunod nga sinapol.

Sadto nga tion, nagatrabaho ako subong phy­sio­therapist sa isa ka lokal nga ospital. Ti, si Sir Srivastava natabuan nga nasamad, kag ginpadala ako sang ospital agod tan-awon kon ang phy­sio­therapy mahimo nga makabulig sa iya. Nakita ko nga si Sir Srivastava isa ka mainabyanon nga tawo, kag samtang nagasugilanunay kami, nasambit ko sa iya sing di-hungod nga kami ni Miss Hoff­man napaguwa sa bilangguan bangod sang piyansa. Ginpaathag ko nga bangod sang pag-ipit sang klero nga ang amon literatura sa Biblia gindumilian pasad sa politikanhon nga mga rason apang indi gid kami politikanhon. Ang tiglawas sang amon sanga, si Edwin Skin­ner, padayon ko, nangabay nga magpainterbyu agod ipaathag ang amon tindog, apang wala sia pagpasugti.

Mga pila ka adlaw sang ulihi, si Sir Srivastava nagsiling sa akon: “Si Mr. Jenkins [ang opisyal sang gobierno nga wala mahamuot sa amon hilikuton] manugretiro sa sulod sang pila ka adlaw, kag buslan sia ni Sir Francis Mudie. Pakadtua si Mr. Skin­ner, kag ipakilala ko sia kay Sir Francis.”

Ginhimos ni Sir Srivastava ang pagkit-anay subong sang ginpangako niya. Sa sini, ginsilingan ni Sir Francis Mudie si Broth­er Skin­ner: “Wala ako sing mapangako sa imo, apang usisaon ko ini.” Sanglit manugbukas ang parlamento sa sulod sang pila ka adlaw, si Broth­er Skin­ner nagpabilin agod hibaluon ang resulta. Suno sa iya ginpangako, ang katapo sang parlamento halin sa Madras nagtindog kag namangkot: “Matuod bala nga ang mga publikasyon sang Watch Tow­er Bi­ble and ­Tract So­cie­ty ginadumilian bangod sang politikanhon nga mga rason?”

“Indi, ang pagdumili ginpatuman subong paghalong,” sabat ni Sir Francis Mudie, “apang ang gobierno namat-od karon nga kuhaon ang pagdumili.”

Daw ano ka makalilipay nga higayon para sa amon sang mabatian namon ina nga balita! Isa ka semana sang ulihi ang sanga talatapan sa Bombay nakabaton sing sulat nga nagapamatuod sang pagtapos sa pagdumili.

Balik sa Nahapay sang Inaway nga Burma

Pagkatapos sang Inaway Kalibutanon II ang Burma gingahuman liwat sang Britanya, kag napulo sa amon nga mga Saksi ang nagbalik sa Rangoon pagligad sang pila ka bulan. Nalipay kami nga makita liwat ang pila ka nabilin nga lokal nga mga Saksi. Ang pungsod yara sa makaluluoy nga kahimtangan. Wala sing publiko nga mga serbisyo, lakip na ang elektrisidad kag publiko nga transportasyon. Gani nagbakal kami sing isa ka dyip gikan sa militar kag gingamit ini sa pagsugat sa mga tawo pakadto sa mga miting nga gin-organisar namon wala madugay nga nakabalik kami.

Isa ka interesado nga tawo ang nagtanyag sa amon sing lote, kag sa bulig sang mabuot nga mga tawo sa sina nga lugar, napatindog namon ang maarang-arang sing kadakuon nga Kingdom Hall. Kawayan ang mga haligi sini, amakan ang mga dingding, kag nipa ang atop. Diri, sang Abril 1947, si Broth­er Knorr, anay presidente sang Watch Tow­er So­cie­ty, kag ang iya sekretaryo, si Milton G. Henschel, naghatag sing mga pamulongpulong sang magduaw sila sa Rangoon. Sadto nga tion, 19 kami ka mga Saksi sa bug-os nga Burma. Apang ang pamulongpulong publiko ni Broth­er Knorr, nga ginhiwat sa New Ex­cel­sior ­Theatre, gintambungan sang 287!

Nagpuyo Kami sa Australia

Sang Enero 4, 1948, natigayon sang Burma ang kahilwayan gikan sa Gran Britanya, kag nagdesisyon ang kalabanan nga mga Europeo nga labing maayo ang maghalin sa pungsod. Pagkatapos sang mapangamuyuon nga pagbinagbinag, namat-od kami ni Phyl­lis nga dalhon ang amon anak nga babayi kag mag-imigrar sa Australia. Nagpuyo kami sa Perth, ang kapital sang Katundan nga Australia.

Ang pagbiya liwat sa Burma, kag sini nga tion sing permanente, isa gid ka masubo nga tion para sa amon. Sa tion kag tion, may nabalitaan kami gikan sa amon mga abyan didto, kag nalipay kami sa paghibalo nga ang hilikuton sang Ginharian padayon nga nag-uswag sa sinang pungsod.

Sugod sang 1978, sa apat ka tuig nalipay kami mag-alagad sa tanan nga nagahambal sing Griego nga mga kongregasyon sa dalagku nga mga siudad sang Australia. Nagkinahanglan ini sing madamo nga paglakbay, kay kapin sa 4,200 kilometros ang distansia halin sa katundan pakadto sa sidlangan nga bahin sining daku nga pungsod. Sang ulihi, ang klima, nga halos nanuhaytuhay sa lainlain nga mga estado, nagpaluya sang amon panglawas. Gani nagpuyo kami liwat sa Perth, diin padayon ako nga nagaalagad subong gulang sa isa sang 44 ka kongregasyon sang siudad.

Samtang nagaligad ang mga tinuig, ang akon panan-aw nagpigaw, kag nabudlayan ako magbasa. Apang, walay sapayan sang mga problema sa panglawas, ang amon mga tagipusuon bataon gihapon. Kami nga duha nagahulat sing masinaligon sa malipayon nga adlaw nga ang tanan nga nagakahadlok kay Jehova makakita sang silak sang adlaw sang iya kahamuot nga “magasubang, nga may pag-ayo sa iya mga pakpak; kag [kami] magaguwa kag magalinumpat subong sang mga tinday sang bulukutan.”​—⁠Malaquias 4:⁠2.⁠a

[Footnote]

[Piktyur sa pahina 24]

Ang akon pamilya upod nanday Brother Henschel kag Knorr sa Burma (Myanmar) sang 1947

[Piktyur sa pahina 25]

Si Basil Tsatos kag ang iya asawa, si Phyllis, sa Australia