Dapat Kita Magdamgo

NAGADAMGO ka bala? Indi gid masuay ang maghaumhaum nga nagadamgo ikaw, kay kita tanan nagadamgo samtang nagakatulog, bisan pa kon ayhan magsiling kita nga wala kita nagadamgo. Ginabanta nga kapin sa 95 porsiento sang tanan nga damgo ang indi madumduman. Ano ang imo madumduman? Ang matuod, ang mga damgo nga masami naton madumduman amo ang bag-o lang naton madamgo antes kita magbugtaw.

Natukiban sang mga nagapangusisa sa damgo nga ang pagtulog isa ka progresibo nga proseso nga nagahamuok gid sa una nga pila ka oras kag dayon naganabaw sa ulihi. Ang pagdamgo nagakahanabo labi na sa tion sang rap­id eye move­ment (madasig nga hulag sang mga mata), nga ginatawag REM ­sleep (pagtulog). Ini kag ang non-REM ­sleep nagabulosbulos. Ang tagsa ka siklo sang non-REM/REM ­sleep nagadugay sing mga 90 minutos, kag ining mga siklo ginasulit sing lima ukon anom ka beses sa bug-os nga gab-⁠i, kag ang katapusan nagakatabo antes gid kita magbugtaw.

Sayop ang maghunahuna nga sa tion sang pagtulog pinakadiutay ang ginahimo sang imo utok. Natukiban nga ang imo utok kapin ka aktibo sa tion nga nagadamgo ikaw sangsa pila ka tion nga nagamata ikaw, luwas sa pila ka neu­ron sa bahin sang utok nga may kaangtanan sa igtalupangod kag memorya. Daw nagapahuway ini sa tion sang REM ­sleep. Apang sa kabilugan ang mga selula sang nerbio sa utok dalayon nga nagakomunikar sa iban nga mga selula.

Ang aton utok makatilingala nga isa ka masibod nga bahin sang lawas nga may binilyon ka elemento nga nagapaguwa sing mga isa ka gatos pa duha ukon tatlo ka gatos ka sinyales kada segundo. Ang mga elemento sa utok sang tawo mas madamo sangsa mga tawo sa duta. Ginabanta sang pila ka mananalawsaw nga nagaunod ini sing halin sa 20 bilyones tubtob sa kapin sa 50 bilyones ka elemento. Ang pagkasibod sini nagapamatuod sa ginsiling sang manunulat sang Biblia nga si David nahanungod sa lawas sang tawo: “Magadayaw ako sa imo bangod makatilingala nga ginhimo ako sa isa ka makapulunaw nga paagi. Makatilingala ang imo mga binuhatan.”​—⁠Salmo 139:⁠14.

Ang Kalibutan sang mga Damgo

Kon nagamata kita, ang aton lima ka sentido dalayon nga nagapaalinton sing impormasyon kag mga laragway sa utok, apang indi subong sini kon nagakatulog kita. Ang utok kinabubut-on nga nagahimo sing mga laragway bisan pa wala sing ginapaalinton ang mga sentido. Busa, ang aton makita sa mga damgo kag ang mga aksion nga aton maeksperiensiahan sa sini daw mga halusinasyon lamang kon kaisa. Nagapahimo ini sa aton sing mga butang nga supak sa kasuguan sang kinaugali, subong sang paglupad kaangay ni Peter Pan ukon pagkahulog gikan sa banglid nga wala sing halit. Ang tion mahimo nga baliskad amo kon ngaa ang kahapon ginahimo nga karon. Ukon kon nagatinguha kita sa pagpalagyo, daw subong bala nga indi naton makontrol ang aton mga hulag​—⁠ang aton mga tiil nagapalamug-at. Sa pagkamatuod, ang mga butang nga ginapatihan gid naton kag naeksperiensiahan sang nagamata pa kita mahimo nga makaapektar sang aton mga damgo. Madamo nga nakaeksperiensia sing makahaladlok nga mga kapintas sang inaway ang indi madali malipat sini, ukon malipatan man sang iban ang balatyagon sang ginaatake sila sang isa ka kriminal. Ining makatulublag nga mga eksperiensia samtang nagamata kita mahimo magguwa sa aton mga damgo, ginabangdan sang malain nga mga damgo. Ang kinaandan nga mga butang nga yara sa aton hunahuna buot kita magtulog mahimo magguwa sa aton mga damgo.

Kon kaisa kon may ginalubad kita nga problema, ang solusyon nagaabot sa aton samtang nagakatulog kita. Mahimo ginapakita sini nga indi tanan nga pagtulog mga pagdamgo lamang. Ang isa ka bahin sini ginahinguyang sa paghunahuna.

Ang isa ka libro nahanungod sa mga damgo kag sa aton utok nagsiling: “Ang labing kinaandan nga porma sang pagpanghikot sang hunahuna sa tion sang pagtulog indi ang pagdamgo kundi ang paghunahuna. Ang paghunahuna samtang nagakatulog wala ginaupdan sang indi kinaugali nga mga balatyagon kag indi kalatingalahan. Daw kinaandan ini, sa masami nagapakita sang matuod nga mga hitabo sang kahapon ukon sa buwas, kag masami nga amo lang gihapon, indi mapahituon, kag sulit-sulit.”

Ginabatyag sang iban nga mga tawo nga ang ila mga damgo may pinasahi nga mga mensahe para sa ila. Agod mahibaluan ang kahulugan sang mga damgo, nagahanda sila sing papel sa tupad sang ila katre agod nga masulat nila ini dayon pagbugtaw nila. Tuhoy sa pagkamapuslanon sang mga libro nga nagatinguha sa paghatag sing kahulugan sa mga simbolo sang mga damgo, ang The Dream Game, ni Ann Fara­day, nagasiling: “Ang mga libro tuhoy sa mga damgo nga ginatan-awan ninyo sang mga kahulugan sang mga tema kag mga simbolo sang mga damgo walay pulos tanan, bisan pa kon ini ginakilala na ukon napasad sa teoriya sang modernong sikolohiya.”

Sanglit ang mga damgo daw nagasugod sa utok mismo, indi makatarunganon hunahunaon nga may pinasahi ini nga mga mensahe para sa aton. Dapat naton tamdon ini subong isa ka normal nga pagpanghikot sang utok nga nagabulig sa pag-amlig sini sa isa ka mapagros nga kahimtangan.

Apang ano ang masiling sa mga tawo nga nagasiling nga gindamgo nila ang pagkapatay sang isa ka paryente ukon abyan kag nabatian nila pagkaaga nga napatay matuod ang amo nga tawo? Wala bala ina nagapakita nga ang mga damgo makatagna sing palaabuton? Sa masunod nga artikulo, binagbinagon naton kon ano ang sa likod sang matagnaon nga mga damgo.