Ngaa May Krisis sa Kompiansa?

‘MAY masaligan pa bala ikaw karon nga mga adlaw?’ Ayhan nabatian mo na ang pila ka nalugaw-an nga indibiduwal nga nagapamangkot sini. Ukon ayhan napamangkot mo na gani ini sa imo kaugalingon sang ginagamuhan ikaw bangod sang mga hitabo sa imo kabuhi.

Indi mapanghiwala nga may kakulang sing kompiansa sa mga institusyon kag sa iban pa nga tawo sa bug-os nga kalibutan. Sa masami, ining pagkawala sing kompiansa ginapakamatarong. May yara gid bala nagapaabot nga tumanon sang kalabanan nga politiko ang ila mga pangako antes sang eleksion? Ginpakita sang isa ka surbe sa 1,000 ka estudyante sa Alemanya sang 1990 nga samtang 16.5 porsiento sa ila ang nagasalig nga malubad sang mga politiko ang mga problema sa kalibutan, doble ang nagpabutyag sing daku nga pangduhaduha. Kag ang kalabanan nagsiling nga wala sila sing kompiansa sa ikasarang sang mga politiko sa paglubad sa mga problema subong man sa ila kahanda sa paghimo sini.

Ang pamantalaan nga Stuttgarter Nachrichten nagreklamo: “Madamo gid nga politiko nga ang una nga ginahunahuna amo ang ila kaugalingon nga mga interes kag dayon, siguro, ang mga interes sang ila mga bumuluto.” Ang mga tawo sa iban nga mga pungsod nagaugyon sa sini. Ang pamantalaan nga The European nagsiling tuhoy sa isa ka pungsod: “Ang pagkamaduhaduhaon sang mga pamatan-on sa mga politiko may maayo nga sadsaran kag ginaugyunan sang ila mga katigulangan.” Nagsiling ini nga ‘ang mga bumuluto masami nga nagapahalin sa mga partido sang politika gikan sa palangakuan.’ Ang pamantalaan dugang pa nga nagsiling: “Gilayon nga mamutikan sang bisan sin-o nga nagahinguyang sing tion sa mga pamatan-on [didto] ang ila pagkawala sing kompiansa kag pagsalangisag.” Apang, kon wala sing kompiansa sang publiko, diutay lang ang mahimuan sang isa ka demokratiko nga gobierno. Ang Presidente anay sang Estados Unidos nga si John F. Kennedy nagsiling: “Ang sadsaran sang epektibo nga gobierno amo ang pagsalig sang publiko.”

Nahanungod sa kompiansa sa patag sang pundo nga kuwarta, bangod sang hinali nga paglala sang ekonomiya kag paglain sang get-rich-quick nga mga pamaagi madamo ang nagapangalag-ag. Sang indi makontrol ang pagtaas-nubo sang mga stock market sang Oktubre 1997, isa ka magasin sa balita ang nagsiling tuhoy sa “isa ka daku kag kon kaisa dirasonable nga pagkawala sing kompiansa” kag subong man tuhoy sa “makalalaton nga pagkawala sing kompiansa.” Nagsiling man ini nga “nadula na gid ang kompiansa [sa isa ka pungsod sa Asia] amo nga ang pagluntad mismo sang rehimen . . . yara sa katalagman.” Sa sumaryo, ginsiling sini ang dimapanghiwala: “Ang ekonomiya nagasandig sa kompiansa.”

Napaslawan man ang relihion sa pagpalig-on sing kompiansa. Ang relihioso nga balasahon sa Alemanya nga Christ in der Gegenwart masinulub-on nga nagkomento: “Ang kompiansa sang mga pumuluyo sa Simbahan padayon nga nagakadula.” Sa ulot sang 1986 kag 1992, ang kadamuon sang mga Aleman nga may daku, ukon sa dimagkubos may maayo, nga kompiansa sa simbahan nagnubo halin sa 40 tubtob sa 33 porsiento. Sa katunayan, sa Sidlangan nga Alemanya anay, nagnubo pa ini sa 20 porsiento. Subong man, ang mga tawo nga may diutay ukon wala sing kompiansa sa simbahan nagdugang halin sa 56 pakadto sa 66 porsiento sa anay Katundan nga Alemanya kag 71 porsiento sa anay Sidlangan nga Alemanya.

Maathag nga nagadiutay ang kompiansa indi lamang sa patag sang politika, pundo nga kuwarta, kag relihion​—⁠ang tatlo ka haligi sang tawhanon nga katilingban. Ang isa pa ka halimbawa amo ang pagpatuman sa kasuguan. Ang kasaypanan sa mga kasuguan kriminal, kabudlayan sa pagpatuman sa kasuguan sing makatarunganon, kag ginaduhaduhaan nga mga desisyon sa korte, nagpaluya sa pagsalig sang mga tawo. Suno sa Time nga magasin, “ang kabang-awan sang mga banwahanon kag sang kapulisan naglab-ot sa punto nga wala na sing kompiansa sa isa ka sistema nga nagapaguwa sa makatalagam nga mga kriminal halin sa prisuhan sa tapos lamang sang malip-ot nga tion.” Bangod sang mga panumbungon tuhoy sa kagarukan kag kapintas sang mga kapulisan, ang kompiansa bisan sa kapulisan nagakadula.

Nahanungod sa politika sang mga pungsod, ginapakita sang ginakanselar nga mga paghambalanay sa paghidait kag wala matuman nga kasugtanan tuhoy sa umalagi nga pag-untat sa inaway ang pagkawala sing kompiansa. Ginatudlo ni Bill Richardson, embahador sang Estados Unidos sa Nasyones Unidas, ang panguna nga upang sa pagtigayon sing paghidait sa Natung-an nga Sidlangan, paagi sa simple nga paghambal: “Wala sing kompiansa.”

Subong man sa personal nga kasangkaron, madamo nga tawo ang wala na sing kompiansa bisan sa suod nga mga himata kag mga abyan, nga amo kuntani ang kinaandan nga ginapalapitan sang mga tawo para sa paghangop kag lugpay kon may mga problema sila. Kaangay gid ini sa kahimtangan nga ginlaragway sang Hebreong manalagna nga si Miqueas: “Indi kamo magtuo sa isa ka kaupod. Indi kamo magsalig sa suod nga abyan. Sa iya nga nagasandiay sa imo sabak bantayi ang buluksan sang imo baba.”​—⁠Miqueas 7:⁠5.

Tanda sang mga Tion

Ang Aleman nga sikologo nga si Arthur Fischer ginkutlo sining karon lang nga nagasiling: “Ang kompiansa sa pagpauswag sa katilingban kag sa personal nga palaabuton sang isa nagnubo gid sing daku sa tanan nga patag. Nagaduhaduha ang mga pamatan-on kon bala mabuligan sila sang mga institusyon sang katilingban. Wala na sila sing kompiansa, sa politika, sa relihion, ukon sa bisan ano man nga organisasyon.” Indi katingalahan nga ang sosyologo nga si Ulrich Beck nagasiling tuhoy sa isa ka “kultura sang pagduhaduha” sa gung-an nga mga awtoridad, institusyon, kag mga eksperto.

Sa amo nga kultura, ang mga tawo may huyog sa pagpangalag-ag, sa pagsikway sa tanan nga awtoridad, kag sa pagkabuhi suno sa personal nga mga talaksan, nagahimo sing mga desisyon nga wala sing laygay ukon panuytoy halin sa iban. Ang iban nasobrahan ka maduhaduhaon, ayhan wala pa gani sing patugsiling, kon nagapakig-angot sa mga tawo nga ginapatihan nila nga indi na nila masaligan. Ining panimuot nagapalambo sing indi maayo nga kahimtangan, subong sang ginlaragway sa Biblia: “Sa katapusan nga mga adlaw magaabot ang makahalanguyos nga mga tion. Kay ang mga tawo mangin mga mahigugmaon sang kaugalingon, mga mahigugmaon sang kuwarta, mga bugalon, mga palabilabihon, mga mapasipalahon, mga malalison sa mga ginikanan, mga dimapinasalamaton, mga dimatutom, mga wala sing kinaugali nga gugma, mga indi tampad sa bisan anong kasugtanan, mga mapatupatuon, mga wala sing pagpugong sa kaugalingon, mga mabangis, mga wala sing gugma sa kaayuhan, mga maluib, mga matig-a sing ulo, mga nagahabok sa pagpadayaw, mga mahigugmaon sa kinasadya sa baylo sang sa Dios, nga may dagway sang diosnon nga debosyon apang nagapanghiwala sang gahom sini.” (2 Timoteo 3:​1-5; Hulubaton 18:1) Sa pagkamatuod, ang krisis sa kompiansa karon isa ka tanda sang mga tion, isa ka tanda sang “katapusan nga mga adlaw.”

Sa isa ka kalibutan nga may krisis sa kompiansa, kag puno sang mga tawo nga kaangay sa ginalaragway sa ibabaw, indi gid makalilipay sing bug-os ang kabuhi. Apang realistiko bala ang paghunahuna nga ang mga butang magabag-o? Malandas pa ayhan ang krisis sa kompiansa karon? Kon huo, paano kag san-o?