Gau Iboudiai Hamaoromaoroa Dirava bona Oi Padadiai
“Ena be emui dika be kakakaka bamona, to do idia kurokuro sinou bamona.”—ISAIA 1:18.
1, 2. (a) Bema ta be oi dekenai ia gwau: “Oi mai, do ita hereva hebou,” dahaka do oi laloa reana? (b) Dahaka dainai ita be Dirava ida unai bamona do ita hereva hebou diba lasi?
BEMA kerere ta be guna ia vara dainai oi be emu bamona ta ida hari umui hetura heheni lasi, bena bema ia gwau: “Oi mai, do ita hereva hebou,” edena bamona do oi laloa? Reana ia ura umui ruaosi do umui hereva hebou, umui ta ta be emui lalohadai unai kerere dekenai umui herevalaia totona, bona umui ta ta emui kerere umui gwauraia hedinarai bona sori herevadia umui gwauraia totona.
2 Bible haida lalodiai, Isaia 1:18 ena hereva inai bamona idia torea: “Umui mai, do ita hereva hebou.” To oi laloa Gau Iboudiai Havaraia Diravana be unai bamona ia noinoi diba a? Lasi momokani, ani? Ita ta lasi ia laloa Iehova ida gau ta do ia ‘hereva heboulaia’ diba, eiava unai herevahereva lalonai sibona ena kerere do ia gwauraia neganai, Iehova danu ese iena kerere do ia gwauraia hedinarai. To, bema ita ura Dirava ida maino do ita karaia, Isaia 1:18 ena hereva hegeregerena, dahaka ita karaia be namo?
3. Heberu hereva ta Isaia 1:18 ai be Motu gado ai idia hahanaia neganai “hereva hebou” idia torea; ena anina korikorina be dahaka?
3 Heberu hereva ta be Motu gado ai idia hahanaia neganai, idia gwau “hereva hebou.” Unai Heberu hereva ena anina be, “lalona hadaia, hamomokania.” Kota taudia edia hahemaoro herevana ia herevalaia, taunimanima rua idia hereva hebou karana sibona ia herevalaia lasi.a (Genese 31:37, 42; Iobu 9:33; Salamo 50:21; Isaia 2:4) Buka ta, ladana Wilson’s Old Testament Word Studies, ia gwau ena anina idauidau be inai: “maoro; hereva amo hamomokania, maoro bona momokani gauna hahedinaraia.” Vadaeni, Dirava ia hahegani, ia gwau: “Umui mai, gau iboudiai do ita hamaoromaoroa.”—The New American Bible.
4-6. Isaia be daika, bona edena nega lalonai ia peroveta?
4 Iehova Dirava ese peroveta tauna Isaia ia hagaukaraia unai hereva mai siahuna gwauraia totona. Isaia be daika, bona dahaka dainai ena hereva be mai anina iena negai idia noho taudia dekediai? Danu, iena hereva amo dahaka namo ita davaria diba?
5 Hari inai nega lalonai, taunimanima momo be inai hereva “peroveta tauna” idia kamonai neganai, idia ese tanobada gaudia ia laloa lasi tauna matamatana ta idia laloa, sibona ena lalohadai kavakavadia ia harorolaia tauna unai. Reana ma haida ese tau burukana bona kavakavana ta idia laloa, unai tau ia gwau ia be hegeregere, idia vara noho gaudia do ia hahemaorolaidia. To Isaia, Dirava ese ia hagaukaraia Bible bukana ta torea totona tauna, be unai bamona lasi; ia be idau vaitani, badina be ia be mai ena aonega bona mai ena lalo-maoro!
6 “Isaia, Amoso ena natuna,” be Iuda dekenai ia noho, bona lagani 40 mai kahana lalodiai, “Iuda ena pavapava Usia bona Iotam bona Ahasa bona Hesekia edia nega ai,” Iehova ena hesiai gaukara ia karaia. Isaia be lalo-manau tauna dainai, sibona ia gwauraia momo lasi. Haida idia gwau ia be Iuda ena pavapava edia varavarana ta. Ita diba ia be mai adavana bona mai ena natudia memerodia rua. Ena adavana ia mase murinai, reana ia headava lou bona ma natuna merona ta ia havaraia, unai mero ena ladana be Dirava ese peroveta herevana ta lalonai ia hatoa Emanuel.—Isaia 1:1; 7:3, 14; 8:3, 18.
7. Dahaka dainai Isaia ena peroveta herevana ita laloa be namo?
7 Isaia ena negai idia vara gaudia haida bona iseda negai idia vara gaudia haida be hegeregere. Oi diba vadaeni, hari inai negai tanobada besedia iboudiai be gari dekenai idia noho; idia tuari, eiava tuari herevadia amo idau besedia idia hagaridia. Tomadiho oreadia gunalaia taudia bona politikol taudia haida idia gwau Dirava idia tomadiho dainai taunimanima ese edia kara do idia tohotohoa be namo, to nega momo edia henaohenao bona lebulebu karadia edia sivarai be niuspepa dekenai ita duahia. Dirava ese unai gunalaia taudia, Kerisendom ena tomadiho oreadia gunalaia taudia danu, be edena bamona ia lalodia? Vaira neganai, dahaka do ia vara, idia bona idia murinai idia raka taudia dekenai? Bible bukana Isaia lalonai, Dirava ena haere unai henanadai dekenai be ita davaria. Ita ese danu hadibaia herevadia ita ta ta totona ita davaria, Dirava ena hesiai gaukara ita karaia negana lalonai ita badinaia totona.
Peroveta Tauna, Kara Dika Besena Dekenai
8. Bible bukana Isaia lalonai dahaka sivarai idia noho, bona Isaia ese ia torea herevadia be edena bamona?
8 Isaia ena buka oi duahia neganai, Iuda bona Ierusalem edia kerere sivaraidia, bona edia inai taudia ese idia tuari henidia sivaraidia, bona Dirava ese idia kahirakahira idia noho besedia do ia hadikadia herevadia, bona Israel do ia hanamoa lou bona do ia hamauria herevadia, be do oi davaria. Unai sivarai idauidau ia torea goevagoeva. Doketa I. Slotki ia gwau Bible stadilaia namonamo taudia ese Isaia idia hanamoa, badina be ia torea herevadia be mai edia mamina namo herea. Vadaeni, mani ita ese Isaia ena hereva ginigunana, karoa 1 lalonai, ita tahua.
9. Isaia ese karoa 1 lalonai ia torelaia karadia be reana daika ena nega lalonai idia karaia karadia, bona unai kara kereredia haida be dahaka?
9 Peroveta tauna ia gwau lasi edena lagani ai inai karoa ia torea. Karoa 6:1-13 be King Usia ena mase laganina lalonai ia torea. Unai dainai, bema karoa 1 ia lao 5 ia torea guna, reana King Usia ena lohia negana lalonai idia karaia hehuni gaudia ia torelaia unai. Usia (lagani 829-777 B.C.E.) be “Iehova vairanai ia kara maoromaoro,” unai dainai Dirava ese ena lohia negana ia hanamoa. To, ita diba unai neganai gau haida idia namo momokani lasi, badina Dirava ese Usia na ena hekokoroku karana dainai lepra gorerena amo ia do hadikaia lasi neganai, “boubou karadia idia karaia noho bona muramura mai bonana idia gabua noho unai atai gabudia ai.” (2 Sisiga 26:1-5, 16-23; 2 Hanua Pavapavadia 15:1-5) Reana Usia ena nega ena dika hehunina ia bada ia lao noho ela bona iena tubuna natuna, King Ahasa (lagani 762-745 B.C.E.) ese kara dikadia momo ia karaia, bona reana Isaia ese ia torelaia karadia be unai. To karoa 1 be edena lagani ai ia torea be herevana; mai anina bada gauna be inai: Dahaka dainai Dirava ia gwau: “Gau iboudiai do ita hamaoromaoroa”?
10. King Ahasa ena lohia neganai, Iuda lalonai dahaka kara idia karaia bona gunalaidia taudia ese idia karaia badabada?
10 Isaia ia gwau: “Kara dika besena o! Kara kerere ese ia hametaudia taudia, kara dika taudia edia natudia, kara koikoi idia karaia memerodia. Idia ese Iehova idia rakatania vadaeni, Israel ena Helaga Diravana idia dadaraia vadaeni, ena amo idia raka oho vaitani. . . . Kwara ibounai ia hisihisi, kudou ibounai ia manoka. Ae lalona amo ela bona kwara, namo ta be lasi.” (Isaia 1:4-6) King Ahasa ena lohia laganidia 16 lalodiai kaivakuku idia tomadiho henidia. Ia ese “ena natudia memerodia be gole-oho bouboudia ai ia halaodia, Iehova ese Israel taudia vairadia amo ia luludia oho besedia edia kara dika hereadia hegeregeredia. . . . Ia ese danu . . . muramura mai bonadia ia gabua, atai gabudia ai bona ororo ai bona au mauridia iboudiai henudiai.” (2 Sisiga 28:1-4; 2 Hanua Pavapavadia 16:3, 4) Lohia idia kara koikoi, lalo-ani monina idia abia dae, bona idia lebulebu. Edia kara dainai idia be idau negai hanuana Sodom ena pavapava hegeregeredia ai idia lao. (Isaia 1:10, 21-23; Genese 18:20, 21) Momokani, Dirava ese unai bamona taudia ia lalo-namo henidia diba lasi. Bona, lohia be unai bamona idia karaia neganai, taunimanima be edena bamona idia karaia?
11. Isaia 1:29, 30 ena hereva ena anina be dahaka?
11 Peroveta tauna Isaia ese unai taunimanima edia dika ia gwauraia hedinarai, ia gwau idia be mai edia au helagadia bona uma helagadia, unuseniai boubou gaudia be kaivakuku vairadiai idia bouboulaia, bona muramura mai bonana idia gabua dirava koikoidia dekenai. Unai “au badadia” dainai do idia hemarai. (Isaia 1:29; 65:3) Isaia ese unai kaivakuku tomadiho henidia taudia ia hamaorodia, ia gwau: “Umui be au badana, ena rau idia marai gauna, bona ranu lasi umana, hegeregeredia ai do umui lao.” (Isaia 1:30) Oibe, “Iehova idia rakatania taudia be do idia araia ore.” Idia be varo haurahaurana ai do idia lao, bona edia kaivakuku be lahi kimoremorena ai do idia lao—ruaosi do idia araia ore.—Isaia 1:28, 31.
12, 13. Edena dala amo Isaia ena nega bona iseda nega idia hegeregere?
12 Unai kara bona hari inai negai idia vara karadia be mani oi hahegeregeredia. Hua tamona lalonai, United States ena niuspepa edia sivarai haida be inai: Eleksen lalonai president ena dagi ia tahua tauna ta be ena ladana ia kokia, badina haida ese idia samania, idia gwau ia be matabodaga tauna; haroro tauna badana ta be ena dagi amo idia kokia, badina sibona ia gwau ia heudahanai, bona haida ese idia samania, idia gwau ia ese tatau ia sihari henidia, ena adavana be ma tau ta ia henia do ia sihari henia totona, bona unai tau ena adavana be ia ese ia sihari henia, bona ena dubu oreana ena moni be lalo-ani monina hegeregerena ia gaukaralaia, ena kerere hunia totona. (“Ripoti ta ia gwau, lagani 1984 amo ema kina 4 milion mai kahana ia kokia, kompensesen monina hegeregerena.” Time, May 11, 1987) Lagani 1986 ai, Austria dekenai, Rein hanuana ena Abbot (Katolik tomadiho oreana ta gunalaia tauna) ‘idia hadokoa bona idia samania, badina K6 milion ia haorea, labana taudia edia uda rumana badana ta haginia totona, bona pavapava gunadia edia bese taudia bona ariara hahinedia edia pati karaia totona.’ Reana oi ese unai bamona gunalaia taudia edia sivarai ma haida oi gwauraia diba. Vadaeni, oi laloa Dirava ese edena bamona ia lalodia?
13 Hari inai nega lalonai, taunimanima momo ese tomadiho idia dadaraia, badina be idia badulaia eiava idia hesikulaia dainai. Unai hegeregerena, England dekenai, taunimanima 100 100 amo toi toi sibodia idia lao guriguri. To ma haida ese tomadiho idia goadalaia. Tomadiho oreadia haida idia bada idia lao, badina taunimanima idia boiridia, “hahemauri” do idia abia, gado idauidau ai do idia hereva, bona gorere taudia do idia “hamauridia” neganai unai do idia itaia totona. Hutuma be gabu helagadia dekenai idia lao, badina be idia ura hoa karana ta do idia itaia. Ma haida ese edia “abidadama” hahedinaraia totona, edia tuina dekenai idia raka lao, Virgin of Guadalupe [Mexico City] itaia totona. Niuspepa ta ia gwau: “Ena be reana murimuri taudia idia laloa unai kaivakuku bona tomadiho henia goadagoada karana be Keristen karana bona tomadiho koikoi haboua karana ta, to Virgin be mai anina bada, Mexico ena Katolik tomadiho karana lalonai.”
Ena Lalo-Namo be Edena Bamona Oi Abia Diba?
14. Isaia ena amo, Iehova ese edena bamona ia hahedinaraia goevagoeva, idia gwau Ia idia tomadiho henia taudia haida ia abidia dae lasi?
14 Iehova ese ia hahedinaraia goevagoeva, sibodia idia gwauraia iena orea taudia to ‘mai Lauma bona mai momokani danu Tamana idia tomadiho henia’ lasi taudia, be ia ese ia ura henidia lasi momokani. (Ioane 4:23) Bema bese ta, eiava tomadiho oreana ta, eiava taunimanima ta, be Dirava ena ura, ia hahedinaraia vadaeni urana unai, ia badinaia lasi, iena tomadiho karadia iboudiai be anina lasi. Haheitalai ta be inai: Idau negai, Dirava ese Israel taudia ia haganidia, hebou haida bona boubou karadia haida do idia karaia, tomadiho momokani karadia unai. (Levitiko, karoa 1-7, 23) To, Isaia ese Dirava ena lalohadai idia dekenai ia gwauraia hedinarai—kamonai lasi Iuda taudia ese unai hebou bona boubou karadia idia karaia neganai, Dirava ia moale henidia lasi. Dirava ia gwau: “Emui imana umui abia isi neganai, lauegu vairana do lau hunia umui dekenai. Ena be guriguri momo umui gwauraia, to do lau kamonai lasi.” (Isaia 1:11-15) Hari inai negai danu be unai bamona. Dirava ese anina lasi tomadiho karadia idauidau eiava idia gwauraia loulou guriguridia ia ura henidia lasi, to edia kudouna amo idia mai kara maoromaorodia bona guriguridia ia ura henidia.
15. Badina be dahaka Isaia 1:18 ena hereva dainai ita be mai eda helaro namona? Inai hereva, “Umui mai, gau iboudiai do ita hamaoromaoroa” ena anina be dahaka?
15 Unai ita diba dainai ita be mai eda helaro namona; gauna inai: taunimanima ese Dirava ena lalo-namo idia abia diba. Edena bamona? Isaia ia gwau: “Sibona umui huria; sibona umui hagoevaia; lauegu matana amo emui kara dikadia umui kokidia; kara dika umui hadokoa. Kara namo karaia dalana umui tahua; hahemaoro goevagoeva dalana umui tahua.” Bena Isaia ese Dirava ena hahegani ia gwauraia, ia gwau: “Umui mai, gau iboudiai do ita hamaoromaoroa ita padadiai.” Iehova ese taunimanima ia boiridia lasi, ia ida do idia helai hebou bena idia ese edia kerere do idia gwauraia hedinarai bona ia danu be sibona ena kerere do ia gwauraia hedinarai. Lasi, Dirava ia diba vadaeni dahaka be maoro. Iena hahemaoro herevana be inai: Namona be taunimanima ese edia kara do idia haidaua, bona iena taravatu maoromaorodia do idia badinaia. Namona be hari inai negai danu taunimanima be unai bamona idia karaia. Edia kara idia haidaua diba, bona bema idia haidaua, Dirava ena lalo-namo do idia abia. Ena be ta ena kara be dika momokani, to ia haidaua diba. Isaia ese inai hereva ia torea: “Ena be emui kara dika be kakakaka bamona, to do lau hakurokurodia sinou hegeregerena.”—Isaia 1:16-18.
16. Kara dika sisibalaia herevadia, Bible amo idia abidia herevadia, be haida ese idia duahia murinai, dahaka idia karaia?
16 Taunimanima momo edia kara be, unai sisiba idia kamonaia, to idia laloa ia be mai anina ma ta dekenai. Isaia ena negai danu, momo be unai bamona idia laloa. Vadaeni, namona be taunimanima ta ta ese sibona ena kara sibona ena kara bona sibona ena lalohadai sibona ena lalohadai idia tahua namonamo. Bema Keristen tauna ia kara dika, hegeregere, bema ia hereva koikoi, eiava ia kara koikoi, eiava ia lebulebu, eiava ma kara dikana badana ta ia karaia, namona be ia helalo-kerehai bona helalo-kerehai karadia ia karaia. (Kara 26:20) Ai moale badina haida idia kara ‘gau iboudiai idia bona Iehova padadiai idia hamaoromaoroa’ totona. Hegeregere, December 1985 ena Gima Kohorona ese taunimanima edia kerere, taunimanima idia diba lasi to Dirava ia diba kereredia, hamaoromaorodia dalana ia herevalaia. (Mataio 6:6; Filipi 4:13) Ia gwauraia karadia toiosi be inai: rara abia hehuni karana, ta be sibona ena tauanina gadaralaia kerere karana, bona inuinu kekero karana. Unai hereva idia duahia bona idia laloa namonamo taudia momo ese revareva idia siaia ai dekenai, idia gwau ena heduru herevadia idia moalelaia. Idia gwau guna unai kara idia karaia, to unai hereva dainai idia helalo-kerehai bona edia kara idia haidaua.
17. Ena be kara dika rohorohodia ita karaia lasi, to Isaia 1:18 ena anina be dahaka ita dekenai, bona edena bamona ita ia durua diba?
17 Momokani, inai hereva idia laloa Keristen taudia momo be kara dika rohoroho idia karaia lasi. To, namona be Isaia ena hereva ese ita ia doria, sibona eda kudouna ita tahua namonamo totona. Reana ita be mai eda kara kererena ta, unai kara be Dirava dekenai ita hamaoromaoroa be namo, ani? Isaia ia gwau namona be iseda kudouna edia ura ia maoro. Ta be guriguri do ia laloa neganai, reana ia be sibona dekenai do ia henanadai, do ia gwau: ‘Lauegu guriguri be egu kudouna amo idia mai a, bona lauegu guriguri hegeregeredia karadia lau karaia toho mai egu diba ibounai ida a?’ Haida ese sibodia edia kudouna idia tahua neganai, idia davaria namona be edia kara idia hanamoa. Dirava idia noia, do ia durudia edia diba iena ura dekenai do ia habadaia, to Bible bona Keristen bukadia idia stadilaidia momo lasi. Ma haida ese Dirava idia noia, dala do ia kehoa edia haroro gaukarana do idia habadaia, to edia mauri dalana idia haidaua lasi, unai dainai edia moni gaukara negana idia hakwadogia diba lasi, edia haroro gaukara negana hadaudaua totona. Eiava Dirava oi noia ia ese emu gaukara, taunimanima be hahediba taudia ai halaodia gaukarana, do ia hanamoa, a? Vadaeni, oiemu hadibaia karana oi hanamoa toho mai emu goada ida, a? Kamonai taudia iboudiai oi lou henidia bona pura iboudiai nega oi atoa, ura taudia dekenai Bible stadi oi karaia totona, a? Bema oi gurigurilaia gauna be mai emu goada ibounai ida oi karaia toho, unai amo do oi hahedinaraia oi ura momokani Dirava ese emu guriguri do ia kamonaia.
18. Dahaka dainai gau haida Dirava bona ita padadiai ita hamaoromaoroa be gau badana?
18 Ita bona ita ia havaraia Diravana padadiai gau iboudiai ita ‘hamaoromaoroa’ be maoro. Isaia ena hereva mani oi laloa; ia gwau: “Boromakau maruanena be ia hoia tauna ia diba, bona doniki be ena biaguna ese ena aniani ia atoa patana ia diba; Israel sibona ia diba lasi, lauegu bese taudia idia kara lasi mai edia lalo-parara ida.” (Isaia 1:3) Ita ta ia ura lasi do idia gwau boromakau o doniki edia diba be bada to iena diba be maragi, ani? To bema ita laloa mauri ita ia henia Diravana bona ena taravatu dibaia bona badinaia karana ita hekwarahilaia be anina lasi, unai animal edia diba ese iseda diba ia hereaia.
19. Isaia ia gwau, Dirava dekenai gau iboudiai idia hamaoromaoroa taudia edia helaro namona be dahaka, bona ena anina be dahaka ita dekenai?
19 Isaia ia gwau iena bese taudia ese helaro namona do idia davaria diba. Ia gwau, dabua kakakakana be sinou hegeregerena idia hakurokuroa diba bamona, Dirava ena matana ai do idia goeva diba. (Isaia 1:18; Salamo 51:7; Daniel 7:9; Apokalupo 19:8) Ena be Israel taudia momo do idia kamonai lasi dainai, idau bese taudia ese do idia tuari henidia bona idia momo do idia abidia mauri, to bese orena taudia haida mai edia kamonai be do idia lou mai. Unai hegeregerena, ita be Iehova ena lalo-namo ita davaria diba; reana ita abia dalana be kongregesen ena naria taudia, ‘hahemaoro taudia bona sisiba henia taudia,’ edia heduru amo. (Isaia 1:20, 24-27; 1 Petro 5:2-4; Galatia 6:1, 2) Unai dainai, oi diba momokani, oi bona Dirava padadiai gau iboudiai oi hamaoromaoroa diba. Eiava, bema Dirava ena lalo-namo oi abia vadaeni, emu hetura karana ia dekenai oi hagoadaia diba. Unai totona oi hekwarahi be mai anina bada.
[Footnote]
a Doketa E. H. Plumptre ia gwau: “[King James Version Bible ena hereva] ena anina be, edia siahu be hegeregere taudia be idia hereva hebou. To unai Heberu hereva ena anina be idau; anina be, siahu tauna be unai bamona ia hahegani, kota dekenai diadi ta ese kerere tauna ia oda henia hegeregerena.”
Inai Hereva Oi Laloa Lou
◻ Inai hahegani, ‘Umui mai, gau iboudiai umui hamaoromaoroa’ Dirava dekenai, ena anina be dahaka?
◻ Edena dala ai Isaia ena nega bona iseda nega idia hegeregere?
◻ Isaia ia gwau, namona be ta ese dahaka ia karaia Dirava ena lalo-namo ia abia totona?
◻ Kara dika rohoroho dainai sibona lasi, to ma dahaka danu dainai, gau haida be ita bona Dirava padadiai ita hamaoromaoroa be namo?
[Picture on page 10]
Heremon Ororona inai, sinou ese ia koua. Murina kahanai be Galilea ena ororo maragidia
[Credit Line]
Photos, pages 10, 31: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Picture on page 13]
Isaia ia gwau, “Doniki be ena biaguna ese ena aniani ia atoa patana ia diba.” Unai ese ita dahaka ia hadibaia?