Babulono Badana Ena Hadikaia Ore Negana
“Hahine ena baguna dekenai be ladana ta ia torea. Inai ladana ena anina be hunia gauna: ‘Babulono Badana, ariara hahine ibounai bona tanobada ena kara mirodia ibounai edia sinana.’ ” “Dina tamona lalonai hisihisi idauidau ia dekenai do idia ginidae, gorere, lalohisihisi, bona hitolo bada. Lahi ese do ia araia ore, Badina be Lohiabada Dirava, unai lebulebu hahine ia kota henia Diravana be mai ena siahu bada.”—Apokalupo 17:5; 18:8.
LAGANI 100 C. E. ia do mai lasi neganai, aposetolo Ioane ese unai hereva ia torea bona ita hoalaia be maoro. Unai ‘ariara hahine ibounai edia sinana’ be daika? Edena bamona ia ese Dirava ia habadua bona unai dainai Dirava ese do ia kota henia mai ena siahu bada? Momokani ariara hahinena Babulono Badana dekenai Dirava ena hadikaia karana be do ia dika momokani. Unai dainai namona be unai ariara hahine ena kara ita tahua bona ita itaia ena dokona ena anina be dahaka ita dekenai.—Apokalupo 18:21.
Babulono Badana ese daika eiava dahaka ia laulaulaia? Bible ia gwau tanobada lohia be ia ida idia heudahanai bona ia ida bisinesi idia karaia. (Apokalupo 18:3) Unai dainai ia ese politikol taudia bona bisinesi badadia ia laulaulaidia diba lasi. Vadaeni inai tanobada ena orea badana ihatoina sibona ese unai ‘ariara hahine ibounai edia sinana’ ena dagi dekenai ia gini diba. Ia be ta lasi, to Satana ena tanobada ena tomadiho koikoi oreana sibona!a
Inai henanadai idia noho: Badina be dahaka, edena dala amo, bona edena negai Babulono Badana do idia hadikaia ore? Eiava: Badina be dahaka, edena dala amo, bona edena negai tomadiho koikoi be hari tanobada amo do ia boio?
Kerisendom ena Keristen Lasi Sivaraina
Ita be tomadiho koikoi ena sivarai ita laloa neganai, reana ita be idau negai peroveta herevana ta ita laloa, ia gwau: “Badina lai dekenai idia hadohado noho, bena anina do idia abia gauna be koe-hirihiri.” (Hosea 8:7) Unai be Keristen aposetolo Paulo ena hereva hegeregerena, ia gwau: “Umui laloa kerere lasi, Dirava ita koia diba lasi. Bema tau ta aniani uhena ia hadoa, vadaeni unai bamona aniani sibona be do ia abia.” (Galatia 6:7) Unai dainai tomadiho koikoi ese dahaka ia hadoa tanobada ibounai dekenai? Bona ia ese dahaka do ia gogoa?
Iesu Keriso ese iena murinai idia raka taudia ia hadibaia idia ese edia dekena taudia sibona lasi to edia inai taudia danu do idia lalokau henidia. (Mataio 5:43, 44) Heberu Revarevadia amo ia hereva neganai, Paulo ese Keristen taudia ia hadibadia edena bamona idia ese edia inai taudia idia kara henidia be namo. Ia gwau: “Oi dekenai badu henia tauna, bema ia hitolo, aniani do oi henia, bema ia ranu mase, ranu do oi henia. Unai bamona do umui karaia, be ia ese iena kara do ia laloa, bona do ia hemarai bada. Namo lasi dika ese umui do ia halusia, to emui kara namo dekena amo dika dekenai do umui kwalimu.”—Roma 12:20, 21.
To Kerisendom ena tomadiho oreadia edia sivarai be inai heheni karana bona rara bubua karana amo ia honu. Idau negai bona hari danu idia karaia tomadiho tuaridia edia hanua hamakohia karadia, hahine hadikaia karadia bona taunimanima hamasedia karadia idia hanamodia bona idia gwau idia namo. Hegeregere, Fascist Italy ese Abyssinia (1935) ia hadikaia neganai, bona Franco ena “tomadiho tuarina” Spanish Civil War (1936-39) ia vara neganai, Katolik Dubu ena gunalaia taudia ese idia hanamodia.
Tomadiho idia hepapahuahulaia neganai taunimanima haida au latanai idia araia. Gado dekenai Bible ia hahanaia tauna William Tyndale ese “Taravatu Matamata” ia hahanaia nao gado dekenai. Unai murinai, lagani 1536 lalonai, iena aiona idia gigia ela bona ia mase bona au dekenai iena tauanina idia araia. Unai nega ia do vara lasi neganai, Pope Martin V ena hereva dainai, dubu siahu taudia, mai badu danu ese gado dekenai Bible ia hahanaia tauna, Wycliffe, ena turidia garana amo idia kokia oho. Badina idia ura iena turina gabua karana idia moalelaia. Unai be lagani 44 ia mase murinai Katolik Inquisition neganai, Iuda bese taudia daha daha momo bona “dubu inai taudia” edia kohu idia dadia, idia dagedage henidia, bona au dekenai idia aradia mase—kara ibounai be Keriso ena ladana dekenai idia karaia! Spain ena tomadiho tauna Michael Servetus, Roman Katolik taudia bona Protestant taudia danu ese idia dagedage henia tauna unai, be au dekenai idia araia mase, Protestant tauna John Calvin ese ia haganidia dainai. Hari inai nega ena tanobada tuari rua dekenai, “Keristen” dubu taudia ese tuari taudia idia hanamodia, bona edia bese abia isi momo ami edia dubu taudia ese tuari taudia idia hagoadadia taunimanima hamasedia totona.
Unai be Keristen korikori ena kara hegeregerena lasi! Aposetolo Paulo ia hereva: “Umui be Dirava ena taudia, ia ese umui ia lalokau henia, bona umui ia abia hidi, iena. Unai dainai inai bamona karadia, dabua bamona do umui atoa: bogahisihisi, durua, manau, manada bona haheauka. Bema tau ta ese ena bamona tauna ia maumauraia, ia kara dika henia dainai, namona be unai dika do ia gwauatao. Lohiabada ese umui emui dika ia gwauatao, vadaeni unai bamona do umui karaia danu. To unai kara ibounai ia hanaia kara be lalokau. Umui lalokau henia, vadaeni do umui noho hebou namo herea, mai laloa tamona danu.”—Kolose 3:12-14.
Roma Keristen taudia dekenai, Paulo ia torea: “Bema tau ta ese umui dekenai ia kara dika henia neganai, iena kara dika davana do umui karaia lasi, to taunimanima ibounai edia vairana dekenai kara namo sibona do umui karaia. Maino karaia daladia umui tahua dala idauidau ibounai dekenai, taunimanima danu mai maino danu do umui noho totona. Lauegu lalokau taudia e, dika ena davana do umui karaia lasi, davana be, Dirava sibona. Badina be Buka Helaga ia gwau, ‘Dika ena davana be lau sibona ese do lau karaia.’ ” (Roma 12:17-19) Keristen ena taravatu ena diari dainai, ita itaia Kerisendom ese unai bamona ia karaia lasi momokani. Ia ese badu bona koikoi ia hadoa bona ia ese mase sibona do ia gogoa.
Keristen Lasi Tomadiho Oreadia bona edia Sivarai
Babulono Badana dekenai, Kerisendom ena orea ia noho to ma haida danu idia noho. Hari tanobada ena tomadiho badadia iboudiai be unai ariara hahine ena rara bubua kererena dekenai idia vareai. Hegeregere, Japan ena Shinto tomadiho orea ita samania badina Tanobada Ibounai Tuari Iharuana lalonai Japan tuari taudia edia kara be mai siahu momokani bona mai ena dagedage dikana danu. Tanobada sivarai torea tauna Paul Johnson ia laloa badina Nao taudia edia taravatu idia kwalimu dainai, bona “tanobada aukana dekenai sibodia edia gini idia hagoadaia totona” idia be “gavamani ena tomadiho idia hamatamaia bona lohia taravatu karana idia karaia, unai idia gwauraia Shinto bona bushido [“tuari tauna ena kara”]. . . . Pavapava tomadiho henia hanaihanai karana idia hamatamaia bona unai kara be tuari orea dekenai ia bada, bona 1920 amo unai tano ena bese ena taravatu, kokumin dotoku, idia hadibaia sikuli iboudiai dekenai.” Dahaka ia vara? Lagani 1941 ai, Japan ese bomu idia hapoua Pearl Harbour dekenai bona Tanobada Ibounai Tuari Iharuana idia vareai neganai, “Shinto . . . be gunaguna tomadiho maragina oreana sibona bona ia ore gwauraia, to idia habadaia lao ela bona kara matamata dekenai gavamani ena orea bamona ai ia lao. Unai dainai, ita hoa mai gari danu, tomadiho ese unai nega ena dika matamatadia ia koua lasi, to ia ese ia hanamodia.”
Lagani 1947 ai, idia be India idia hapararaia neganai, tomadiho edia kara be idauidau dainai, tanobada sivarai torea tauna Johnson ia gwau: “Taunimanima 5 eiava 6 milion bamona be dala idauidau dekenai idia heau lao. . . . Unai negai idia mase taudia edia namba be 1 ia lao 2 milion bamona. Hari idia duahia neganai namba be 200,000 ia lao 600,000 bamona.” Hari inai negai danu, Hindu gabu dekenai taunimanima idia alaia bona idia hahemaraia edia tomadiho dainai. Harijan taudia, eiava guna idia gwauraidia idia dauatoho diba lasi taudia, idia hamasedia kohu momo tano biagudia edia ura dainai.
Hindu karana dekenai meamea karadia momo idia karaia. (Apokalupo 18:23) India toretore tauna Sudhir Kakar ia gwau “Hindu taudia momo be meamea bona meamea idia karaia taudia edia kara idia tahua bona idia matauraia momo” bona danu ia gwau: “Hisiu ena toa idia tahua taudia, peroveta taudia, meamea taudia bona sadhus [sibodia dekenai idia kara auka “helaga” taudia] bona dirava ena gaukara idia karaia taudia idia matauraidia bada badina idia laloa unai taudia be atai taudia momokani ida idia turana momokani.”—India Today, April 30, 1988.
Bona danu, Hindu taudia, Sikh taudia, bona ma East kahana tomadiho oreadia idia hepapahuahu hanaihanai. Inai tuari ibounai dekenai tomadiho ta ta ese badu, heiriheiri, bona ala-ala karadia idia haboua noho. Inai be Babulono Badana ena huahua ma ta.
Bona hari idia vara tuari sivaraidia ita itaia neganai, Iuda taudia danu be ala-ala bona taunimanima hadikaia karadia idia karaia danu. Dirava ena matana dekenai Iuda ena Hasidic oreana ese ma Iuda oreadia bona Iuda lasi oreadia idia dagedage henia dainai ita laloa unai be gau namona lasi.
Tanobada tuari ena sivarai ita stadilaia neganai, ita itaia badina be dahaka Hahemaoro Tauna Badana ese Babulono Badana ia hadikaia ore be namo. “Badina be ia ese peroveta taudia ia alaia mase. Ia ese Dirava ena helaga taudia edia rarana ia bubua. Bona tanobada dekenai idia alaia mase taudia ibounai edia rarana be, Ia lalonai idia davaria vadaeni.” (Apokalupo 18:24) Dirava ena matana dekenai tomadiho koikoi be tano idauidau edia tuari bona tanobada tuari dekenai idia vareai dainai, “tanobada dekenai idia alaia mase taudia ibounai” edia rara ia dekenai ia davaria.
Bible ena hereva hegeregerena, Babulono Badana idia hahemaoro henia badina iena sivarai dekenai idia itaia ia be lauma dalana dekenai tanobada lohia taudia ida heudahanai ia karaia , bona tuari dekenai rara ia bubua, bona ena puripuri karadia dainai. Unai dainai, Iehova Dirava ese ia hahemaoro henia vadaeni Satana ena tomadiho orea tanobada ibounai ia hadikaia ore be namo.—Apokalupo 18:3, 23, 24.
Tomadiho Koikoi Ia Ore Dalana
Laulau herevadia amo, Apokalupo bukana ese Babulono Badana ena doko ia herevalaia. Apokalupo 17:16 dekenai ita duahia: “Bona dagedage gauna mai ena doana 10, oi itaia vadaeni gaudia ese ariara hahine do idia badu henia. Do idia hadikaia momokani, iena dabua do idia kokia, kopina kavakava do idia rakatania. Vadaeni iena tauanina do idia ania, bona lahi dekenai do idia gabua.” Unai “doana 10” ese hari idia noho politikol siahudia bona ia ese ia durua gauna, United Nations ia laulaulaidia. Unai be “dagedage gauna kakakakana” bona ia be rara idia bubua, Diabolo ena politikol oreadia ia laulaulaidia.—Apokalupo 16:2; 17:3.b
Bible ena peroveta hereva hegeregerena, United Nations ida idia hebamo politikol oreadia be do idia giroa bona tomadiho ena tanobada orea do ia hadikaia ore momokani. Tomadiho koikoi iboudiai unai. Politikol oreadia haida be edia badu idia hahedinaraia vadaeni, badina tomadiho koikoi haida be edia politikol karadia dekenai idia vareai toho. Komiunis bamona tanodia haida dekenai edia gavamani be Dirava dadaraia karana idia abia dae bona tomadiho ena siahu idia hamaragia ore, Albania dekenai idia karaia bamona, eiava idia gaukaralaia siahu lasi hesiai kekeni bamona, Russia bona China dekenai idia karaia bamona. Gabu haida dekenai, politikol lohia taudia haida idia badu momokani badina Katolik dubu taudia be idia tuari ogogami taudia durudia totona bada lasi gabudia dekenai. Taunimanima edia kara idia koua momokani lasi gabu haida dekenai, politikol taudia haida idia badu badina dubu taudia be politikol karadia bona taunimanima edia hepapahuahu karadia dekenai idia vareai dainai.
Gabeai do ita itaia dahaka hepapahuahu do idia vara bona politikol oreadia ese dahaka do idia karaia tomadiho koikoi dekenai. To gau tamona ita diba momokani—Babulono Badana idia hadikaia ore neganai unai taudia sibodia lasi ese idia ura idia hadikaia, to unai be Dirava ena ura dainai danu. Apokalupo 17:17 ia gwau: “Dirava ese iena palani be unai king 10 edia lalona dekenai do ia atoa. Vadaeni mai edia laloa tamona idia ese edia dagi siahuna be dagedage gauna dekenai do idia henia. Unai bamona do idia karaia ela bona Dirava ese iena hereva ibounai do ia hamomokania vadaeni.”—Ieremia 51:12, 13 danu hahegeregerea.
Namo lasi oi kerere. Babulono Badana idia hadikaia ore neganai ita gwau lasi unai be politikol oreadia ese tomadiho oreadia edia kara bona edia hekokoroku idia badu henia dainai. Politikol orea taudia idia diba lasi to Dirava ese idia do ia gaukaralaidia tanobada ibounai tomadiho koikoi idia haorea totona. Oibe, “iena kara dikadia be momo herea momokani, ororo bamona idia daekau lao ela bona guba dekenai. Bona Dirava ese iena kara dikadia do ia laloaboio lasi.”—Apokalupo 18:5.
Iehova ia hahemaoro vadaeni unai hekokoroku tomadiho koikoi oreana ia hemarai be namo. Peroveta hereva ia gwau: “Ia ese sibona ia habadaia, bona lebulebu idauidau ia karaia momo. Vadaeni umui ese hisihisi bona tai do umui henia momo, iena lebulebu ia karaia momo hegeregerena. Badina be sibona dekenai ia hereva, ia gwau, ‘Lau be kwini, lauegu helai gabuna badana dekenai lau helai, lau be vabu lasi, lau dekenai be metau ta do ia mai lasi dainai, lau be do lau tai lasi.’ Unai bamona ia laloa dainai, dina tamona lalonai hisihisi idauidau ia dekenai do idia ginidae, gorere, lalohisihisi, bona hitolo bada. Lahi ese do ia araia ore, badina be Lohiabada Dirava, unai lebulebu hahine ia kota henia Diravana be mai ena siahu bada.”—Apokalupo 18:7, 8.
Hadikaia Ore be Edena Negai?
Unai “dina tamona” eiava kara haraga idia hadikaia ore negana, ia ginidae gwauraia. Babulono Badana idia hadikaia ore neganai unai ese “iseda Dirava ena dika davana henia dinana” ia hamatamaia. (Isaia 61:2) Unai murinai, Dirava ena tuari maorona, Aramagedono do ia vara. Lagani 1914 amo tanobada dekenai idia vara gaudia ese idia hahedinaraia Satana ena tanobada ena nega ia ore gwauraia. Unai dainai, Dirava ena Basileia ena lohia ia hamatamaia unai.—Luka 21:32-36; Apokalupo 16:14-16.
Tomadiho momokani taudia be edena bamona do idia laloa Babulono Badana idia haorea neganai? Apokalupo ia gwau: “Gubai noho taudia e, Babulono ena moru do umui moalelaia, Dirava ena helaga taudia, bona aposetolo taudia bona peroveta taudia, do umui moale bada, badina be umui dekenai Babulono ese ia kara henia hegeregerena, Dirava ese ena dika davana ia henia vadaeni.” (Apokalupo 18:20) Tanobada ibounai dekenai do idia moale bada Iehova ese iena ura ia hagugurua neganai bona iena ladana ia hahelagaia neganai. Peroveta hereva ia gwau: “Inai murinai regena ta lau kamonai. Regena be taunimanima hutuma bada guba dekenai idia noho edia gadona. Idia hereva, idia gwau, ‘Aleluia! Dirava ita hanamoa! Hahemauri, bona hairai, bona siahu, be iseda Dirava dekenai idia noho. Badina be iena kota henia kara be momokani bona maoromaoro. Ia ese ariara hahine badana ia kota henia vadaeni, unai hahine ese iena matabodaga kara dekena amo tanobada ia hadikaia. Dirava ese ia panisia, badina be unai hahine ese Dirava ena hesiai taudia ia alaia mase dainai.’ ”—Apokalupo 19:1, 2.
Babulono Badana idia hadikaia ore murinai, Dirava ese Satana ena orea ia haorea danu bona unai anina be hahenamo momo Dirava idia tomadiho henidia taudia momokani dekenai. Idia danu be tanobada dekenai idia hatoredia isi taudia haida. Iesu be idia dekenai ia gwauhamata vadaeni hegeregerena: “Hereva momokani be do umui diba, bona hereva momokani ese umui do ia ruhaia.”—Ioane 8:31, 32; Apokalupo 19:11-21.
Tomadiho momokani taudia be tomadiho koikoi herevadia idia karaia lasi. Unai herevadia be Dirava idia hadikaia idau negai amo ema bona hari. Tanobada matamata mai kara maoromaorona dekenai, idia be mase garina do idia gari lasi, badina “Dirava ena noho gabuna be taunimanima edia huanai do ia noho, bona idia be iena bese taudia do idia lao. Dirava be idia danu do ia noho, bona ia be edia Dirava do ia lao. Ia ese matana ranu ibounai edia matana dekena amo do ia dahua. Mase bona lalohisihisi, bona taitai, bona hisihisi be do idia ore momokani. Badina be gau gunadia be idia ore vadaeni.” (Apokalupo 21:3, 4) Gau gunadia anina be Satana ena tanobada tomadiho koikoi orea ibounai, Babulono Badana unai.
[Footnotes]
a Babulono Badana ena kara oi hamomokania hereva ma haida be July 1, 1989 ena Gima Kohorona dekenai oi itaia.
b Inai laulau ena anina bona Apokalupo dekenai idia noho laulau ma haida edia anina oi diba totona, namona be Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. ese idia torea bukana Revelation— Its Grand Climax At Hand!, oi itaia.
[Blurb on page 5]
“Ita hoa mai gari danu, tomadiho ese unai nega ena dika matamatadia ia koua lasi to ia ese ia hanamodia.”
[Picture on page 4]
Wycliffe bona Tyndale idia dagedage henidia Bible be gado dekenai idia hahanaia dainai
[Credit Line]
From an old engraving in the Bibliothèque Nationale