Lauegu Ladana Do Umui Gwauraia Tanobada Ena Kahana Ibounai
ETAH
THULE
GODHAVN
GODTHÅB
JULIANEHÅB
ANGMAGSSALIK
THULE be idaunegai idia gaukaralaia ladana ta ena kahana ta, unai ladana ena anina be idia tahua gauna badana, ia be gabu ta, eiava ma gau ta. Hari Thule be tanobada ena motumotu badana, Greenland, ena not kahana ai ia noho hanua ta ena ladana. Lagani 1910 ai unai ladana idia henia, gabu matamata ia tahua loaloa Denmark tauna, Knud Rasmussen, be unuseni amo not momokani gabuna ia tahua loaloa neganai. Hari danu, Thule dekenai lao be moale loaloana bamona lasi to tahua loaloana bamona.
Thule idia tahua loaloa be mai anina bada. Badina Iesu ena oda: “Lauegu ladana do umui gwauraia . . . tanobada ena kahana ibounai,” idia badinaia dainai, Iehova ena Witness taudia idia ura bada Dirava ena Basileia ena sivarai namona be unai gabu, tanobada ena not hanuana korikorina ai, idia harorolaia.—Kara 1:8; Mataio 24:14.
‘Edena Negai Thule Dekenai Do Ita Lao Diba?’
Lagani 1955 ai, “tanobada ena kahana ibounai” dekenai, haroro gaukara idia ura karaia Denmark Witness tatau rua be Greenland dekenai idia ginidae. Gabeai ma haida idia ginidae, bona sisina sisina edia haroro teritori ia bada ia lao, saut bona west konena ai ela bona Melville Bay dekenai bona ist konena ena kahana ta ai. To daudau idia noho gabudia, hegeregere Thule bamona, be revareva bona telefon sibona amo idia haroro henia.
Dina ta lagani 1991 ai, Bo bona ena adavana, Helen, ful-taim hesiai gaukara idia karaia taudia rua, be nadi ta latanai idia gini Melville Bay ataiai. Not kahana idia raraia neganai idia laloa, ‘Edena negai Thule dekenai idia noho taudia dekenai ita lao diba Basileia ena sivarai namona do ita haroro totona?’
Lagani 1993 ai, Werner, ful-taim hesiai gaukara ia karaia tauna ma ta, be iena mita 5.5 boutina ladana Qaamaneq (Light) amo Melville Bay ia hanaia. Ia be kilomita 1,200 ia lao vadaeni, Godthåb amo ela bona Upernavik kahana ai. To, Melville Bay—ena padana be kilomita 400 Arctic davara parakana —ia hanaia be idau momokani. Kahirakahira lagani ibounai, aisi ese unai gohu ia koua. Ena be aisi ese iena ensini ta ia hadikaia to Werner ese unai gohu ia hanaia. Bona haroro gaukara sisina ia karaia bena ia giroa mai.
Thule Dekenai Idia Lao
Unai loaloa murinai, Werner ese palani matamatadia ia karaia matamaia. Ia ese Arne bona Karin—idia danu be mai edia bouti, iena lata be mita 7 mai ena mahuta gabudia hani bona anina bada gauna be ia be mai ena taria durua gaudia matamatadia—ia hereva henidia nega tamona Thule dekenai do idia lao totona. Bouti lalonai idia mahuta diba, bona bouti rua idia loaloa hebou dainai, Melville Bay idia hanaia be do ia dika momokani lasi. Taoni ai idia noho taudia 600 bona unai kahana ai idia noho hanua 6 dekenai idia haroro totona, heduru idia abia be namo. Unai dainai Bo bona Helen bona Jørgen bona Inge—haroro gaukara idia manadalaia bona unai gabu dekenai loaloa dekenai idia diba taudia—idia boiria. Unai grup taudia ima be Greenland gado idia herevalaia danu.
Idia ese Baibel bukadia idia siaia lao guna. Bouti danu be buka amo idia honu, bona mai anina bada gaudia hegeregere aniani bona ranu, bensini, ensini ma ta, bona raba bouti idia noho danu. Vadaeni, August 5, 1994 ai, hua momo lalonai idia hegaegae murinai, idia hebou bona bouti rua be idia hegeregere bona mai edia kohu ida Ilulissat ena bouti gabuna dekenai idia noho. Edia loaloa not kahanai ia matamaia unai. Werner, Bo, bona Helen be bouti maragina dekenai idia guia. Bo ia torea, ia gwau: “Oiemu mahuta gabuna ai oi helai o hekure diba bona gabu ta dekenai oi dogoatao, to ma gau ta oi karaia diba lasi.” Bouti ena buka ai edia loaloa idia torea gaudia mani ita itaia.
“Nega momo hurehure be lasi momokani. Gau namo herea idauidau ai itaia—davara ia diaridiari, ori badadia idia diho, dina ia diari bona guba be bulu, aisi ororodia edia toana bona kala idauidau, walrus korema be aisi latanai dina ena diari ia moalelaia, kone kahanai ororo koremadia bona palaka gabudia maragidia—ai itaia gaudia edia toana be idau hanaihanai.
“Emai loaloa lalonai ai laloa bada gauna be unai kahana ai idia noho hanuadia ai vadivadi henia. Nega ibounai taunimanima, nega momo idia be natudia, be nese dekenai idia noho, vadivadi taudia be daika idia itaia totona bona idia abia dae totona. Baibel bukadia ai hariharilaia bona orea ia hahedinaraia vidio ai henia torehai idia itaia totona. Ai noho lalonai momo be idia itaia diba. South Upernavik dekenai, taunimanima momo be kone dekenai ai do lao lasi neganai emai bouti dekenai idia mai. Unai adorahi ibounai, vadivadi taudia idia noho bouti dekenai bona edia Baibel henanadai momo ai haerelaia.”
Hari, edia loaloa ena kilomita 700 ginigunadia idia hanaia murinai, unai bouti rua be idia hegeregere Melville Bay idia hanaia totona.
Hekwarahi Gauna Badana
“Ai laloa unai be emai loaloa ena hekwarahi ena kahana badana. Bona, badina aisi ese Savissivik ena hanua (unuseniai teritori ia matamaia bona noho gabuna ai davaria diba) ia koua noho dainai, gohu ai hanaia matamaia murinai gabu ta dekenai ai laga-ani diba lasi to maoromaoro ai lao ela bona kahana dekenai ai ginidae.
“Vadaeni ai hanaia matamaia. Aisi momo ia noho dainai, kone amo sisina daudau ai lao. Ai moale, badina hurehure be lasi. Hora ginigunadia ai gau ta ia vara lasi—kilomita momo lalonai be ai heau sibona. Adorahi ia mai neganai Cape York ai itaia bona metairametaira bouti ai giroa not kahana dekenai, kone kahirakahira dekenai. Hari aisi ai davaria lou—idia noho daudau aisi uduna momokani be gabu ibounai ai itaia diba. Nega daudau lalonai aisi kahirakahira dekenai ai heau, nega haida metairametaira aisi bogaraginai ai heau. Ori idia diho danu, toana be mia korema vasiahuna bamona, bona dina ia diho neganai ena hairai be idau momokani. Bona hurehure! Oibe, ori idia diho, hurehure, bona aisi be nega tamona idia vara—ta sibona ia vara be hekwarahi badana vadaeni.”
Ai Idia Abia Dae
“Pituffik kahirakahira ai lao neganai, hurehure idia maragi idia lao. Dirava ese ia karaia tanobadana ese dala namo hereana ai ia abia dae: Guba be bulu momokani bona dina be ataiai ia noho; emai vairana kahana ai, ororo huanai davara ia aru vareai gabuna lababana ia diaridiari mai ena aisi ororodia ida; bona sisina daudau Dundas dekenai ia noho nadina ena toana ai itaia—Thule gunana unai!” Not kahanai kilomita 100 bamona idia lao, bena unai loaloa taudia be idia tahua gabuna dekenai idia ginidae.
Hari idia ura dikadika ruma-ta-ruma-ta haroro gaukara idia karaia matamaia. Iduara ginigunana ai idia rua dekenai be hereva auka idia henia. Idia ruaosi idia gwau: “Ai idia dadaraia, Denmark dekenai idia karaia bamona. To taunimanima momo be mai moale ida ai idia abia dae. Taunimanima idia laloa namonamo bona edia diba be bada. Haida idia gwau emai sivarai idia kamonai vadaeni bona idia moale hari ai ginidae. Taunimanima namodia ai davaria, hegeregere North Pole dekenai seal idia tahua loaloa gaukarana idia karaia labana taudia, bona unai gabu ena hanua taudia, idia dekenai kohu be momo lasi bona unai mauri idia moalelaia, bona hari inai negai ena noho dalana idia abia dae haraga lasi taudia ai davaria.”
Gabeai dina haida lalonai ibounai be ekspiriens namodia idia abia. Gabu iboudiai Baibel bukadia be mai moale ida idia abia dae. Ruma momo dekenai maoromaoro Baibel stadi idia matamaia. Inge be ruma ta dekenai kamonai tauna ta ia davaria ena sivarai ia gwauraia, ia gwau: “Ia be daiutu tamona rumana to ia be goeva bona namo herea. Dina toi ai ia lalonai ia noho manau tauna ai vadivadi henia bona ai ura henia bada. Ia be seal labana tauna korikorina, iena vanagi be iena ruma murimuriai ia noho. Ia ese bea kurokuro, walrus, bona momokani, seal momo ia pidia. Nega ginigabena ai vadivadi neganai, ia ida ai guriguri hebou, bona iena matana be ranu amo idia honu. Hari gau iboudiai be Iehova ena imana dekenai ai rakatania bona ai giroa diba totona ai laloa bada.”
Canada ena Eskimo taudia be Thule idia vadivadi momo. Inge ia torea, ia gwau: “Helen bona lau be Canada amo idia mai Eskimo taudia haida ai davaria. Greenland taudia danu idia herevahereva diba ai hoalaia; Arctic kahanai taunimanima edia gado be sisina hegeregere. Ena be Canada ena Eskimo taudia be mai edia toretore gadona, to emai buka Greenland gado ai idia duahia diba. Reana unai amo mauri dalana do idia davaria.”
Kilomita 50 ia lao 60 be bouti amo idia lao bona hanua haida idia vadivadi danu. “Qeqertat ena hanua dekenai ai lao neganai, kone kahirakahira ai lao, badina narwhal idia labana taudia ai ura davaria dainai. Bona momokani, ruma bese rua o toi edia kamepa be nadi patana dekenai ai davaria, edia dabua be animal edia kopina amo idia karaia bona edia palai ruma bona vanagi idia noho danu. Tatau be imana dekenai karaudi idia dogoatao bona ta ta be edia nega, edia nega ai nadi latanai idia helai idia ura bada narwhal idia tahua totona. Idia be dina momo lalonai idia naria vadaeni dainai, idia moale lasi ai idia itaia neganai, badina reana ai ese unai lakaradonodono ai hagaria garina! Idia be edia gaukara idia laloa sibona. Hahine ese buka haida idia abia dae, to unai be nega namona lasi herevahereva totona. Dokonai, nega be 11 okaloka hanuaboi ai, Qeqertat dekenai ai ginidae bona hanua dekenai haroro ai hadokoa be daba 2 okaloka bamona!”
“Dokonai be Siorapaluk hanua dekenai ai ginidae, unai be Greenland ena not kahana momokanina dekenai. Ia be miri konena dekenai ia noho, ava ia koua grin nadidia badinai bona unai gabu dekenai be ma gau ta ia tubu o noho lasi.” Momokani, Witness taudia be tanobada kahana ibounai, not kahana momokani ai, idia haroro vadaeni.
Loaloa Ia Ore
Witness taudia ese edia gaukara idia haorea vadaeni. Idia haroro ruma ta ruma ta ai bona palai rumana ta palai rumana ta dekenai, idia ese buka idia hariharilaia, sabskripsen idia karaia, vidio idia hahedinaraia, Greenland taudia momo idia hereva henia, bona Baibel stadi idia karaia. Nega ia ginidae edia noho gabuna dekenai idia giroa totona. “Unai hanuaboi ai, Moriusaq hanuana ai rakatania bona emai raba bouti ai baraia neganai, taunimanima momo be kone dekenai idia mai ai idia bamahuta henia totona, idia abia buka eiava buklet amo ai idia bamahuta henia.”
Gabeai, kone ena kahana daudauna ai Witness taudia idia hoa bada nadi latanai tau ta ese iena imana ia davea idia itaia—unai be taunimanima o vadivadi taudia idia noho lasi momokani gabuna! “Oibe, kone dekenai ai lao ia ai hedavari henia totona. Ia be tau matamata Berlin, Germany amo, ia be iena vanagi amo not kahanai kone kahirakahira ia lao noho bona hua tamona ia loaloa vadaeni. Germany dekenai Iehova ena Witness taudia be ia idia vadivadi loulou bona ia dekenai edia buka haida idia noho. Hora haida lalonai ia ida ai noho, bona ia hoa bada Witness taudia be unai bamona gabu dekenai ia davaria dainai.”
Savissivik hanua dekenai, idia lao neganai idia vadivadi lasi gabuna ai, taunimanima ese unai loaloa haroro taudia be mai moale bada ida idia abia dae. Unuseniai taunimanima haida be lagani gunanai buka idia abidia, idia duahia bona lauma aniani ma haida totona idia hitolo.
Idia giroa neganai, hora 14 lalonai Melville Bay idia hanaia. “Dina ia diho ai itaia, iniseniai ia be hora momo lalonai ia vara, bona hanaihanai kala idauidau momokani ia hahedinaraia. Dina ia daekau be dina ia diho murinai maoromaoro ia vara bona ia danu be hora momo lalonai ia vara. Guba ena notist kahanai dina ia diho ena kakakaka kalana idia do noho lalonai, dina be sisina saut kahanai ia daekau. Hereva—eiava laulau—ese dala maorona ai unai idia hahedinaraia diba lasi.” Unai hanuaboi ibounai lalonai idia ibounai idia mahuta lasi.
“Kullorsuaq dekenai ai ginidae neganai ai hesiku bada herea. To ai moale bona ai lalo-namo. Emai loaloa be mai kwalimu ida ai haorea! Loaloa ena dokona kahanai, kone dekenai idia noho taoni bona hanua dekenai kamonai taudia momo ai davaria. Nega momo idia henanadai, ‘Dahaka dainai umui haida be ai danu umui noho diba lasi? Umui giroa lou haraga dainai ai hebogahisi!’ ”
Qaarsut ai, ruma bese namona ese vadivadi taudia ima idia boiria idia ida aniani totona. “Unai bese taudia idia ura unuseniai do ai mahuta. To, badina dogo negea gabuna namodia be kilomita 40 ai idia noho dainai, ai gwau do ai noho lasi bona ai lao. Gabeai ai kamonai, daba momokani lalonai aisi ororona badana be davara dekenai ia dedi, bona guna ai noho gabuna dekenai hurehure badana ese bouti maragidia 14 ia bubua!”
Dokonai, unai grup be Ilulissat dekenai idia ginidae, edia Thule tahua loaloana idia haorea vadaeni. Unai nega lalonai, pablisa rua be Greenland ena ist kone kahana ena daudau gabudia dekenai idia loaloa. Unai loaloa rua lalonai, pablisa taudia ese buka 1,200, buklet 2,199, bona magasin 4,224 idia hariharilaia, bona sabskripsen 152 idia karaia. Idia davaria kamonai taudia matamata momo be hari telefon bona revareva amo idia durudia.
Ena be nega, goada, bona moni idia halusia, to Iehova ena Witness taudia be mai moale bada ida, edia Biaguna ena oda herevana, ‘lauegu ladana do umui gwauraia . . . tanobada ena kahana ibounai’ idia badinaia.—Kara 1:8.
[Box on page 28]
Greenland Ena Ist Kone Kahanai
UNAI nega tamona ai pablisa taudia be Thule dekenai idia ginidae neganai, Witness tauna mai ena adavana ida, Viggo bona Sonja, be ta ia do haroro lasi gabuna—Ittoqqortoormiit (Scoresbysund) Greenland ena ist kone kahanai—idia lao. Unuseniai idia lao totona Iceland dekenai idia lao, peleini amo idia giroa Constable Point dekenai Greenland ena kone kahanai, bena helicopter amo idia lao.
Greenland gado be edia gado korikorina painia taudia rua idia gwau: “Inai be nega ginigunana Iehova ena Witness taudia be inai gabu ai idia mai. Ena be daudau herea idia noho to idia be diba momo taudia. To, diba matamata idia ura danu. Sivarai kikilaia dekenai idia manada dainai, mai ura ida seal idia labana neganai bona mauri gaudia dekenai idia vara gaudia idia herevalaia.” Haroro gaukara be edena bamona idia abia dae?
“Ruma-ta-ruma-ta haroro gaukarana lalonai ai be J—— ai davaria, ia be dubu ena hadibaia tauna. Ia gwau ‘Tanikiu bada lau danu umui vadivadi dainai.’ Emai buka ai hahedinaraia bona gaukaralaia dalana ai hadibaia. Dina vairai ia mai ai dekenai bona ia ura Iehova ena ladana dekenai diba ia abia. Hadibaia herevana be iena Greenland gado Baibel ena futnout dekenai ai hahedinaraia. Ai rakatania murinai, emai turadia Nuuk ai ia rini henia bona emai vadivadi dainai ia tanikiu henia. Do ai hekwarahi unai tau durua noho totona.
“Ai be O—— ai davaria danu, ia be tisa tauna bona Iehova ena Witness taudia ia diba. Ia ese gwaumaoro ia henia iena sikuli natudia, edia mauri lagani be 14 ia lao 16 dekenai, hora rua lalonai ai hereva totona. Orea ia herevalaia vidio ai hahedinaraia idia dekenai bona edia henanadai ai haerelaia. Idia ese Memero Kekeni Edia Henanadai Haere Maorodiaa bukana bona ma buka haida idia abia dae haraga. Gabeai kekeni toi ai davaria. Edia henanadai be momo, bona idia ta be mai momokani ida ia ura kamonai. Ia henanadai, ‘Edena bamona ta be Witness tauna ai ia lao diba? Umui bamona taudia idia moale, ani. Egu tamana be umui emui kahana dekenai.’ Ai gwauhamata revareva do ai siaia.
“Hanua ta dekenai dubu hadibaia tauna ma ta, M——, ai davaria bona hereva namodia ai kikilaia hebou. Ia gwau labana dekenai idia lao tatau be idia giroa neganai, emai buka do ia henia. Unai dalana amo ia be aiemai ‘pablisa’ ta unai daudau gabuna dekenai.”
Ena be unai gabu lao totona maoromaoro idia lao lasi bona idia hekwarahi bada, to unai painia rua idia laloa edia hekwarahi dainai davana namona idia havaraia.
[Footnotes]
a Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. ese ia halasia.