“Iunives Lalonai, Diba Abia Masini Hereana Ta”
BADINA namona dainai, beibi ena harana idia gwauraia, “iunives lalonai diba abia masini hereana ta.” Beibi ta ia vara neganai, gau idauidau ia itaia, ia kamonai, bona ia mamia matamaia.
Danu, beibi ta ia ura bada taunimanima edia vaira toadia, edia gado regedia, bona edia daua toho karana ia diba. Penelope Leach ese ia torea bukana ta (Babyhood) lalonai ia gwau: “Diba tahua taudia ese beibi ia ura ia itaia, kamonai, bona ia abia hemamina dainai ia moalelaia gaudia idia stadilaia. Taunimanima badadia ese ia dekenai unai gaudia idia hahedinaraia.” Unai dainai natuna ia tubu daekau noho lalonai, tama sina edia gaukara be mai anina bada!
“Maragina [Beibi] Bamona Lau Hereva”
Tama sina bona doketa momo idia hoa, badina beibi ta be kamonai karana sibona amo gado ia dibaia. Tahua gaukara idia karaia taudia idia davaria, dina haida murinai beibi ese ena sinana ena gadona bona haida edia gadona edia idau ia diba, to sinana ena gadona ia ura henia bada; wiki haida murinai, ena tama sina idia herevalaia gado bona gado ma haida edia idau ia dibaia; bona hua haida murinai, beibi be hereva ta ta edia idau ia diba bona herevahereva karana bona regerege kava edia idau ia diba.
Aposetolo Paulo ia gwau: “Lau maragi [beibi] neganai, maragina [beibi] bamona lau hereva.” (1 Korinto 13:11) Beibi be edena bamona ia hereva? Nega momo, regeregere momo ia karaia bona unai rege edia anina ita lalopararalaia lasi. To unai be regeregere kava sibona, a? Lasi! Diba bada hahinena, Lise Eliot ena buka ta (What’s Going On in There?—How the Brain and Mind Develop in the First Five Years of Life) lalonai ia hahedinaraia, ta ia herevahereva neganai, “iena udu bibina, malana, udu guhina, bona gado baubauna edia masolo idauidau idia gaukara hebou.” Ma ia gwau: “Beibi idia karaia regerege amo idia hahedinaraia edia tama sina ese idia lalodia be namo, to unai be mai anina bada, badina idia ia hegaegaelaia idia herevahereva totona.”
Tama sina be mai moale ida beibi idia hereva henia, bona unai be mai anina bada danu. Unai ese beibi ena ura ia habadaia idia ia hereva henia lou totona. Unai bamona kara ese beibi ia durua herevahereva dalana ia diba totona, unai diba be ena mauri dinadia ibounai do ia gaukaralaia.
Tama Sina Edia Maduna Idia Idau
Tama sina idia bisi bada, badina dina ta ta ai beibi ena ura gaudia idia karaia. Beibi ia tai neganai, ta ia noho be namo, beibi ia rosia, ia ubua, bona ena napi ia senisia totona. Tama sina ese beibi dekenai unai bamona idia karaia be gau badana. Unai dala amo natuna naria maduna idia hagugurua.—1 Tesalonika 2:7.
Ataiai ia noho herevana dainai, beibi ta ia laloa ena tama sina idia noho ena badina be ena ura gaudia ibounai idia karaia totona. Unai lalohadai be maoro lasi, to unai ita lalopararalaia diba. Badina beibi ta ia vara bona lagani ta mai kahana lalonai, ia be dina ta ta unai kara ia manadalaia. Ia mamia, iena ura gaudia idia karaia haraga be namo. Famili sisiba henia tauna, John Rosemond, ia gwau: “Beibi ta be lagani rua ia do abia lasi neganai, unai lalohadai ia abia. To ma lagani 16 lalonai iena lalohadai ia hamaoromaoroa be namo! Bona unai be tama sina edia gaukara edia natuna idia hadibaia, unai lalohadai ia maoro lasi.”
Beibi ena mauri lagani be rua neganai, tama sina edia maduna ia idau, guna idia be natuna idia naria, to hari idia be natuna hadibaia taudia ai idia lao, unai nega amo natuna do ia diba iena ura sibona idia karaia lalohadaina be kerere. Beibi ia laloparara ena tama sina be ia idia badinaia lasi, to ia ese idia ia badinaia be namo. Ia lalohisihisi, ia ura ena tama sina ese ena ura do idia badinaia. Edena dala ai?
Natuna Edia Tai Lolo Karana Haheaukalaia
Beibi edia lagani be rua neganai, edia kara idia idau haraga, nega momo idia badu bona idia tai lolo. Tama sina dekenai, unai be lalohisihisi negana! Bena daudau lasi natuna maragidia ese hereva haida do idia gwauraia matamaia, hegeregere “Lasi!” o “Lau ura lasi!” Ia sibona dekenai bona ena tama sina dekenai ia badu bona ia abia hemami idauidau dainai, ia moale lasi. Ia ura lasi ena tama sina edia badinai ia noho, to ma ia ura idia badinai ia noho. Ena tama sina idia daradara, badina natuna ena kara momo idia lalopararalaia lasi, bona idia karaia gaudia ta ese ena lalona ia hamoalea lasi. Dahaka dainai unai bamona ia karaia?
Beibi ia raka matamaia neganai, ena mauri lalonai idia idau gaudia haida mani ita laloa. Guna, bema gau ta ia ura, ia tai sibona bena badadia ese idia durua haraga. To hari ia laloparara matamaia, bema gau ta ia ura, ia sibona ese gau haida do ia karaia be namo. Nega ia lao noho lalonai, ia laloparara ia ese ena tama sina ia kamonai henia be namo, unai be Baibel ena hereva bamona, ia gwau: “Natudia e, gau ibounai dekenai emui tama sina do umui kamonai henia.”—Kolose 3:20.
Unai nega aukana lalonai, tama sina ese edia natuna maragina idia biagua be namo. Bona bema unai be lalokau dalanai idia karaia, unai ese natuna do ia durua tama sina do ia kamonai henidia totona. Ia dibaia gaudia ese ia tubu daekau lalonai ia do ia durua.
Kara Haida Idia Dibaia
Animal bona masini danu be hereva ta ta idia tohotohoa diba. To taunimanima sibona be gau idauidau idia laloa namonamo diba. Unai dainai, natuna maragina ena mauri lagani be rua eiava toi neganai, ia ese hemami idauidau hegeregere, moale, hemarai, bona kerere ena mamina ia dibaia. Oibe, taunimanima badadia idia abia hemami ia mamia matamaia, bona gabeai ia bada neganai, kara maorodia karaia totona do ia goada, herevana ma haida be kara kerere idia karaia.
Natuna ena mauri lagani be rua o toi neganai, tama sina ese moale gauna ma ta idia itaia. Edia natuna be ma haida edia hemami ia laloa matamaia. Guna ena mauri lagani be rua neganai, ma haida badinai ia gadara sibona, to hari, idia ida ia gadara hebou. Danu ia laloparara, bema tama sina edia hemami idia namo negadiai, ia ura idia ia hamoalea. Unai dala amo, do ia auka lasi ena tama sina ese do idia hadibaia totona.
Mauri lagani toi natuna be maoro bona kerere, namo bona dika edia idau ia dibaia matamaia. Unai be nega namona tama sina ese edia natudia idia hadibaia taunimanima namodia ai idia lao totona.
[Blurb on page 13]
Dina haida murinai beibi ese ena sinana ena gadona bona haida edia gadona edia idau ia diba, to sinana ena gadona ia ura henia bada
[Blurb on page 14]
Mauri lagani toi natuna be maoro bona kerere, namo bona dika edia idau ia dibaia matamaia
[Box on page 14]
NATUDIA IDIA TAI LOLO ENA BADINA
John Rosemond be buka ta (New Parent Power) lalonai ia gwau: “Tama sina haida idia mamia edia natudia idia tai lolo, badina edia ura gaudia idia henia lasi. Bema tama sina edia kerere dainai, natuna ia tai lolo, namona be tama sina edia kerere idia hamaoromaoroa haraga. Unai dainai ena be guna idia gwau lasi, to gabeai idia gwau, io. Eiava bema idia kwadia, natuna hamoalea totona, guna ia noia gauna sibona idia henia lasi, to gau ma haida idia henia danu, unai amo tama sina edia hemami ia dika lasi. Unai negai, natuna ena tai ia hadokoa bona tama eiava sina ia moale. To unai amo natuna ia diba, gabeai bema gau ta ia ura, do ia tai lolo.”