King Ena Gadi Taudia be Sivarai Namona Idia Kamonai
Lagani 59 C.E. ai, gadi taudia edia ofesa badana Iulio bona ena gadi taudia ese dibura taudia be Roma dekenai idia abia lao. Porta Capena ena geiti amo hanua lalonai idia vareai. Palatine Ororona amo idia ese King Nero ena ruma badana idia itaia diba. Unai ruma be gadi taudia ese idia gimaia, bona idia be mai edia tuari kaia.a Iulio bona ena gadi taudia ese dibura taudia idia hakaua ela bona Roma hanuana ena hebou gabuna badana idia hanaia, bena Viminal Ororona dekenai idia daekau. Danu, idia ese Roma diravadia edia boubou patadia momo idia noho uma ta idia hanaia, bena tuari taudia edia treinini gabuna badana ta dekenai idia hanaia lao.
King ena gadi taudia edia laulau, reana Arch of Claudius amo idia abia; ia be lagani 51 C.E. ai idia haginia
Unai dibura tauna ta be aposetolo Paulo. Hua haida gunanai, davara ai lai gubana ta ia vara neganai, aneru ta ese Paulo ia hamaoroa: “Oi be Kaisara vairanai do oi gini.” (Kara 27:24) Paulo dekenai aneru ena hereva be kahirakahira do ia guguru, a? Paulo be Roma ena siti ia itaia neganai, reana lagani haida gunanai Ierusalema ai, Iesu ese Antonia ena Kohoro dekenai ia gwauraia herevadia ia laloatao. Iesu ia gwau: “Oi gari lasi! Ierusalema ai lau oi gwauraia hedinarai hegeregerena, namona be Roma dekenai danu lau oi gwauraia hedinarai.”—Kara 23:10, 11.
Reana Paulo be gadi taudia edia kamepa badana ladana, Castra Praetoria ia itaia, ena haba latadia bona kohoro be biriki kakakakadia amo idia karaia. Unai kamepa ai gadi taudia 12,000, hanua ena pulisi bona hosi ai idia guia tuari taudia tausen haida idia noho. Unai kamepa ese ia hahedinaraia Roma ena king ena siahu be bada. King ena gadi taudia edia maduna ta be, Roma basileia ena siti ma haida edia dibura taudia idia naria. Unai dainai, Iulio ese unai dibura taudia be gadi taudia edia kamepa dekenai ia abia lao. Hua haida murinai, idia be Roma dekenai idia ginidae.—Kara 27:1-3, 43, 44.
PAULO BE HARORO IA HADOKOA LASI
Roma idia lao noho lalonai, hoa karadia haida idia vara. Davara ai lai gubana ta ia vara neganai, Paulo ia peroveta bouti be do ia dika, to idia ibounai be do idia roho mauri. Poisini gaigai ta ese Paulo ia koria, to ia mase lasi. Gabeai, Melita motumotu ai Paulo ese gorere taudia ia hanamoa dainai, haida idia gwau ia be dirava ta. Gadi taudia haida be reana unai sivarai idia kamonai, bona idia herevalaia.
Roma tadikaka be Laga-Ani Ruma Toi bona Apia ena maketi dekenai Paulo idia naria, bona unuseniai idia hedavari. (Kara 28:15) Paulo ia ura dikadika Roma dekenai do ia haroro. To edena bamona ia haroro diba, badina hari ia be dibura tauna ta? (Roma 1:14, 15) Haida idia laloa, dibura taudia be gadi taudia edia kapten dekenai idia abia lao guna. Bema unai be momokani, anina be Paulo be gadi taudia edia kapten, Afranius Burrus dekenai idia abia lao guna. Afranius Burrus be dagi bada tauna, to king ena siahu henunai ia gaukara.b Paulo be gadi taudia edia ofesa ese idia naria lasi, to gadi tauna tamona ese ia naria. Iulio ese Paulo dekenai gwaumaoro ia henia, sibona ena noho gabuna ta do ia tahua, unai amo haida ese ia do idia vadivadi henia bona do ia haroro henidia.—Kara 28:16, 30, 31.
PAULO BE “DAGI BADA BONA DAGI MARAGI TAUDIA” IA HARORO HENIDIA
Castra Praetoria ena haba, hari inai negai
Reana Burrus ese Paulo be gadi taudia edia kamepa ai, eiava king ena ruma ai ia henanadai henia guna, gabeai Nero dekenai ia abia lao. Paulo ese unai nega ia gaukaralaia, dagi bada tauna ta ia haroro henia totona. (Kara 26:19-23) Ita diba lasi bema Burrus ia laloa Paulo be mai ena kerere eiava lasi. To ita diba gauna be, Burrus ese Paulo be Castra Praetoria ena dibura ruma dekenai ia siaia lao lasi.c
Paulo ese Iuda tomadiho gunalaia taudia bona ma haida be ena ruma dekenai ia boiria, bona ia haroro henidia. Ia ese King ena gadi taudia dekenai sivarai namona ia harorolaia danu. Paulo be “daba amo ela bona hanuaboi,” Iuda taudia dekenai Iesu bona Basileia ia harorolaia neganai, unai gadi taudia idia kamonai danu.—Kara 28:17, 23.
Paulo ese ena revareva ai do ia torea herevadia ia gwauraia neganai, gadi taudia idia kamonai
Dina ta ta ai, gadi taudia edia grup idauidau ese king ena ruma idia gimaia. Danu, reana dina ta ta ai Paulo be gadi taudia idauidau ese idia naria. Unai dainai, idia momo ia haroro henidia. Paulo ese Efeso, Filipi, Kolose bona Heberu Keristani taudia dekenai do ia siaia revareva dekenai idia torea herevadia ia gwauraia neganai, unai gadi taudia idia kamonai. Danu, Paulo be Keristani tauna ladana Filemona dekenai revareva ta ia torea neganai, unai gadi taudia ese idia itaia. Paulo be dibura ruma ai ia noho neganai, ia ese Onesimo, igui hesiai gaukara amo ia heau boio tauna ta, ia durua. Ia be Paulo ena natuna ta bamona ai ia lao, to gabeai ena biaguna dekenai ia giroa lou. (File. 10) Paulo be ia idia naria gadi taudia ia laloa bada danu. (1 Kor. 9:22) Reana Paulo be idia ta ida tuari dabua ena kahana idauidau idia herevalaia, bona ia dibaia gaudia be ena haheitalai ta lalonai ia gaukaralaia.—Efe. 6:13-17.
‘MAI GARI LASI IDA DIRAVA ENA HEREVA HAROROLAIA’
Gadi taudia be Roma Basileia ai idia noho taudia, king, ena famili, bona ena hesiai taudia idia diba namonamo. Unai dainai, gadi taudia sibona lasi, to ma haida danu be sivarai namona idia kamonai, bona idia haida be Keristani taudia ai idia lao. (Fili. 1:12, 13; 4:22) Danu, Paulo ena haheitalai namona ese Roma tadikaka ia hagoadaia, “mai gari lasi ida Dirava ena hereva idia harorolaia” totona.—Fili. 1:14.
Herevana edeseniai ita noho, to ita davaria taudia ita haroro henia diba
Paulo ena haheitalai ese ita ia hagoadaia, ‘nega namodia bona dikadia ai sivarai namona ita harorolaia’ totona. (2 Tim. 4:2) Hegeregere, reana ita buruka dainai ruma sibona dekenai ita noho, hospital ai ita noho o Iehova ita badinaia dainai dibura ruma ai ita idia atoa. Herevana edeseniai ita noho, to ita davaria taudia ita haroro henia diba. Reana ita idia naria bona durua taudia ita haroro henia diba. Bema dala idauidau ai mai gari lasi ida ita haroro, ita hahedinaraia sivarai namona harorolaia gaukarana be gau ta ese ia koua diba lasi.—2 Tim. 2:8, 9.