Aids Gorerena Africa Lalonai—Kerisendom Ena Kerere Ena Bada be Edena Bamona?
Noga! ena toretore tauna Africa ai ese ia torea
Inai kahana lalonai, inai hereva “Kerisendom” ena anina be sibodia idia gwauraia Keristani oreadia momo; edia dala be Baibel ese ia gwauraia Keristani dalana amo ia idau.
Kerisendom
“Tanobada ena kahana haida, unuseniai idia noho taudia momo idia gwau Keristani dalana idia badinaia.”—Webster’s New World Dictionary.
AIDS Gorerena
“Tauanina lalonai gorere koua siahuna ia hegeregere lasi, badina be vairasi ta ese sel lalodiai gorere ia havaraia.”—Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary.
AIDS gorerena be tanobada ibounai lalonai ia tubu badabada. Haida idia gwau taunimanima milioni 17 ese HIV, AIDS gorerena ia havaraia vairasi, idia abia vadaeni. Bona unai vairasi be taunimanima momo dekenai ia hanai haraga noho.
Unai gorere ena anina medikol bona politikol gaukaradia dekenai bona taunimanima edia lalona dekenai be idia herevalaia momo vadaeni, to tomadiho ena anina ia dekenai idia herevalaia sisina sibona. Inai magasin idia duahia taudia haida dekenai, inai lalohadai, tomadiho be mai anina AIDS gorerena ia tubu dalana dekenai, be reana lalohadai kavana. To Africa tanona ai ia vara gauna oi laloa neganai, oi diba inai be lalohadai kavana lasi.
AIDS gorerena ese Africa ia hadikaia momokani.a Taunimanima haida idia gwau, tanobada ibounai lalonai AIDS gorerena idia abia taudia 100 100 amo 67 67 be Africa ai idia noho. Chad lalonai, idia hanai laganidia ima lalonai idia gwau unai gorere idia abia taudia edia momo be nega 100 amo ia daekau. To, haida idia gwau unai gorere idia abia taudia toi toi amo ta ta sibodia idia gwau idia abia. World Bank ena ripoti ta ia gwau, Africa ena taoni momo ai taunimanima badadia momo edia mase ena badina be AIDS gorerena .
Tomadiho be mai Anina Ia Dekenai, A?
Momokani, Keristani tomadiho dalana—Iesu Keriso ese ia hahedibalaia gauna—be mai ena kerere lasi unai dika dekenai. To, henu herevana ese ia hahedinaraia hegeregerena, inai hereva “Kerisendom” ena anina be sibodia idia gwauraia Keristani taudia ese idia noholaia tanodia. Bona ia hedinarai goevagoeva Kerisendom be mai ena kerere. Momokani, dubu oreadia ese AIDS vairasi idia havaraia lasi bona edia gaukara amo gabu idauidau dekenai idia abia lao lasi. To AIDS gorerena be Africa ai ia tubu badabada ena badina badana be tatau bona hahine idia sihari kava.b Taunimanima idia kara maoromaoro lasi dainai AIDS gorerena ia vara, unai dainai unai ese henanadai badadia haida tomadiho kahana ai ia havaraia. Africa ena “Keristani tomadiho dalana” be Western tanodia amo maoromaoro idia abia hanai. Tomadiho gunalaia taudia ese Africa taudia edia lalona idia veria edia tomadiho dalana do idia abia dae totona, idia gwau unai mauri dalana ese Africa ena sene daladia ia hereaia. Vadaeni, Kerisendom ena siahu ese ena tomadiho dalana idia abia dae matamata taudia edia kara ia hanamoa momokani, a? AIDS gorerena dainai ia vara gauna dikana ese ia hahedinaraia goevagoeva ia hanamoa lasi, to ia hadikaia.
Chad besena mani oi laloa. Iena siti badadia haniosi amo, toi lalodiai idia noho taudia momo be “Keristani taudia,” bona ta lalonai idia noho taudia momo be Muslim taudia. To, unai “Keristani” siti toi lalodiai unai gorere ia tubu badabada! Africa tanona ibounai lalonai be unai bamona. Africa ena ihuana ai bona ena saut kahana ai, sibodia idia gwauraia Keristani taudia momo idia noholaia tanodia ai, unai gorere idia abia taudia edia momo ese North Africa, Muslim taudia momo idia noho gabunai, unai gorere idia abia taudia edia momo ia hanaia.
Africa be “Keristani Tanona” ai Ia Lao Dalana
Badina be dahaka unai gorere be sibodia idia gwauraia Keriso ena orea taudia bogaragidiai ia tubu haraga? Ena be Africa taudia momo be sibodia idia gwauraia Keristani taudia, to momo lasi ese Keristani kara maoromaoro taravatudia Baibel lalonai idia badinaia. Toana be unai ia vara Kerisendom ena misinari taudia edia gaukara, Africa taudia “edia lalona giroa” gaukarana, karaia dalana dainai.
Lagani 1700 murinai, taunimanima ese Kerisendom ena sene hahediba herevadia idia dagedage henia. Baibel gorea toho karana ia bada dainai, momo ese Baibel idia laloa ia be idaunegai bukana sibona. Evolusen hahediba herevana idia abia dae matamaia, dubu biagua taudia danu. Daradara havaraia gaudia idia hadoa bamona. Edia abidadama Revareva Helagadia dekenai ia maragi ia lao. Unai ia vara dainai, Kerisendom ena gaukara, Africa taudia “edia lalona giroa” gaukarana, be tanobada taudia edia dala hegeregerena idia karaia be hoa gauna lasi. Dubu oreadia edia misinari taudia ese taunimanima be tauanina dalanai durudia dalana idia harorolaia momo, to edia tomadiho dalana idia abia dae taudia idia durudia bada lasi, Baibel ena kara maoromaoro taravatudia do idia badinaia totona. Reana misinari taudia idia diba lasi, to edia kara amo idia ese taunimanima edia noho dalana namona, ia noho vadaeni dalana, hadikaia karana idia durua.
Hegeregere, nega daudau lalonai vaia edia kara Africa besedia momo edia tatau ese hahine rua o ma haida idia adavaia. To sihari kava be nega ta ta sibona ia vara, badina be bese kahirakahira iboudiai be mai edia taravatu aukadia heudahanai dekenai. Joseph Darnas, ia ritaea vadaeni sikuli tisa ta, Chad ai taunimanima momo ese idia diba tauna, ese Noga! ia hamaoroa, dubu oreadia edia misinari taudia idia do ginidae lasi neganai, “taunimanima idia laloa heudahanai ese laki lasi negana ia mailaia.” Unai dainai, “heudahanai taudia idia panisia auka herea, badina be edia kara dainai hanua taudia ese dika idia davaria diba—nega momo edia davana be mase.” Unai be gari kava lalohadaina, a? Oibe, to unai bamona lalohadaina ese sihari kava karana ia hamaragia.
Bena Kerisendom ena misinari taudia idia ginidae. Idia gwau tau ta ese hahine rua o ma haida ia adavaia be kerere, to Baibel ena kara maoromaoro taravatudia idia ha-aukaia momokani lasi. Ena be Baibel ia gwau edia sihari kava bona edia heudahanai amo idia helalo-kerehai lasi taudia be Keristani ekalesia oreana amo idia atoa siri be namo, to Kerisendom ena tomadiho oreadia ese unai dala ai idia kerere taudia ta ta sibodia idia matahakani henidia. (1 Korinto 5:11-13) Ema bona hari, Africa ena politikol taudia momo mai edia ladana bada edia kara bodaga sivaraidia be bada, to idia be do tomadiho oreadia edia memba taudia mai edia ladana namona. Africa lalonai sibodia idia gwauraia Keristani taudia ta ta sibodia be edia adavadia sibona mo ida idia mahuta hebou.
Ma danu, pasto bona pris taudia haida ese haheitalai namona idia hahedinaraia lasi. Africa taudia ese edia bese idia laloa bada, unai dainai vaia edia kara idia headava bona natudia momo idia havaraia. Reana unai dainai Katolik pris taudia momo idia laloa edia gwauhamata, do idia sihari lasi bona do idia headava lasi gwauhamatana, do idia hamomokania lasi be namo. The New York Times niuspepana, May 3, 1980 gauna, ia gwau: “Gunika kahadia momo ai, . . . pris bona bisop taudia be mai edia hahine rua o ma haida.”
Unai bamona headavadia be taunimanima vairadiai idia hamomokania lasi gaudia, bona edia “adavadia” be idia ida idia noho hebou hahinedia sibona. Ita gwau diba lasi unai bamona kara dikana ena anina be maragi. Times niuspepana ia gwau, “Katolik tomadiho gunalaia tauna ta mai ladana bada” ia gwau: ‘Africa dekenai pris be siahu ena toana, ia be Iesu Keriso ena hesiai tauna lasi.’ Toana be unai “siahu taudia” edia hereva be, “Lauegu hereva oi badinaia, to egu kara oi tohotohoa lasi.”
Western Tanodia Edia Moale Gaudia Momo Idia Abia Vareai
Inai danu ita laloaboio lasi be namo: Vanegai laganidia lalodiai, vidio dikadia, matabodaga karadia idia hahedinaraia gaudia, momo herea be Africa lalonai idia abia vareai. Chad lalonai, vidio mai edia kara bodaga laulaudia be gabu idauidau iboudiai dekenai idia raraia—taunimanima edia ruma ai, motuka atoa rumadia ai, bona nega momo ariara ai, dina ia diho murinai. Unai vidio itaia davana be maragi, 25 francs (5 toea) sibona. Memero kekeni maragidia be unai gabu idia lao henidia. Unai vidio be edeseni amo idia mai? Idia momo be United States—taunimanima momo be sibodia idia gwauraia Keristani taudia tanona—amo idia mai!
Unai vidio momo, Western taudia edia kara hahedinaraia gaudia, be unai tano lalonai idia abia vareai dainai, unai ese idia itaia taudia ia hadikaia, a? Iehova ena Witness taudia edia misinari tauna ta, lagani 14 lalodiai Central Africa ai ia gaukara tauna, ia gwau: “Inai tano taudia momo be Western tanodia edia gau idia diba lasi, vidio ai idia itaia gaudia sibodia idia diba. Idia ura idia ese Western taudia, vidio edia muvini piksa ai idia itaia taudia, edia kara idia tohotohoa. Ena be edia ura idia hamomokania sivaraidia be buka ta lalonai lau itaia lasi, to iniseniai idia noho taudia momo idia laloa unai bamona gaudia ese sihari kava karadia idia havaraia.”
Hoa gauna be inai: Helt taudia ese mase havaraia gorerena, mahuta hebou karana amo ia hanai gorerena, koua totona idia gaukara goada noho lalonai, sibodia idia gwauraia Keristani besedia ese taunimanima edia lalona be matabodaga karadia, idia dainai idia mase diba karadia, do idia karaia totona idia veria gaudia, idia halasia! Tomadiho oreadia idia gaukara goada lasi, unai kara be sibodia edia tano ai eiava tano idaudia ai koua totona, to Africa ena gavamani haida, hegeregere Chad bona Cameroon edia, ese unai matabodaga laulaudia be edia tano dekenai abia vareai karana idia taravatua o idia koua toho. To nega momo unai kara dekenai idia kwalimu lasi.
Unai ibounai dainai, Africa ena “Keristani taudia” gabu momo dekenai ese kara maoromaoro dalana idia rakatania. Moni gaukaradia be momo lasi dainai, gaukara davaria totona nega momo tatau ese edia famili idia rakatania bona hua haida lalodiai gabu idauna ta ai idia noho. Ariara hahinedia ese unai bamona taudia edia lalona idia ania. To unai ariara hahinedia momo danu be ogogami taudia. Ma gau ta be tama sina idia ura edia natudia kekenidia idia adavaia gwauraia uhaudia ese moni momo do idia henidia, edia natudia edia davana. Uhau momo idia headava lasi, badina be moni idia davaria diba lasi, ulato edia davana henia totona. Unai dainai idia haida be kekeni idauidau ida idia mahuta hebou kava. Kara bodaga bona ogogami dainai, AIDS gorerena ia tubu haraga.
Unai Dika Koua Dalana
Momokani, Africa lalonai AIDS gorerena ia vara ena kerere ibounai be Kerisendom dekenai ia noho lasi. To ia hedinarai goevagoeva, unai kerere ena kahana badana be ia dekenai ia noho. Unai be mai anina bada, idia ura Iesu ese do ia gwauraidia “tomadiho taudia momokani” taudia dekenai.—Ioane 4:23.
Herevana kerere be daidia edia, to AIDS ia tubu badabada karana koua dalana be dahaka? Africa ena gavamani haida ese AIDS koua dalana idia tahua, kondom gaukaralaia karana idia harorolaia. To Doketa Samuel Brew-Graves, World Health Organization ena gwaukau tauna Nigeria ai, ia gwau: “Namona be taunimanima ta ta iboudiai ese mauri dalana goevana idia badinaia . . . , bona ruma bese ese . . . sihari kava ia dadaraia be namo.”
Idaunegai, taunimanima be AIDS gorerena idia do diba lasi neganai, Baibel ese sihari kava ia gwauraia dika, bona kara goeva, tauanina ena ura biagua karana, bona adavana badinaia karana ia gwauraia namo. (Aonega Herevadia 5:18-20; 1 Korinto 6:18) Iehova ena Witness taudia tausen momo Africa dekenai ese idia hamomokania diba, unai hakaua herevadia badinaia karana ese taunimanima ia naridia bada, AIDS bona mahuta hebou karana amo idia hanai goreredia ma haida do idia abia lasi totona. Edia kara, Baibel ena taravatu badinaia karana, ese Kerisendom ena kerere ia hahedinaraia. Unai Keristani taudia korikoridia ese do ia mai tanobadana matamatana, ia lalonai “kara maoromaoro sibona do ia noho” tanobadana, idia naria noho. (2 Petero 3:13) Abidadama taudia dekenai, unai be AIDS ena dika koua dalana korikorina.
[Footnotes]
a Ma hereva haida totona, Noga!, Issue 2, 1993, “AIDS Africa Dekenai Edena Bamona Do Ia Ore?” itaia.
b Unai gorere be rara abia hanai karana amo bona ta ese drag iena tauanina lalonai havareaia totona ma ta ena hekodo nila ia gaukaralaia karana amo ia hanai diba. Mai edia kerere lasi Keristani taudia haida ese unai gorere be edia adavadia, idia heudahanai eiava drag idia gaukaralaia taudia, edia amo idia abia.
[Blurb on page 21]
“Gunika kahadia momo ai, . . . pris bona bisop taudia be mai edia hahine rua o ma haida.”—The New York Times
[Picture on page 21]
Kerisendom ena haroro taudia edia haheitalai dikana dainai, sihari kava be Africa lalonai ia tubu badabada
[Picture on page 22]
Memero kekeni ese matabodaga laulaudia, “Keristani” besedia ese vidio ai idia siaia laulaudia, idia raraia