Idia Vara Kava Gau Dikadia—Dirava Ena Kerere, A?
“DIRAVA e, ai dekenai dahaka oi karaia?”
November 13, 1985 ai, Colombia dekenai, mai ena sinou Nevado del Ruiz ororona be ia pou bona dika bada ia havaraia, bona idia gwau ia roho mauri tauna ta be unai dika ia itaia neganai, atai herevana ia gwauraia. Ororo ena tano be kopukopu ai ia lao bona ia dedi diho; Armero siti ibounai ia koua momokani bona hanuaboi tamona lalonai taunimanima 20,000 bona ma haida idia mase.
Ita diba roho mauri tauna be reana unai bamona do ia hereva diba. Dirava ia havaraia gaudia haida be mai edia siahu bada, bona taunimanima idia goada lasi idia koudia totona, unai dainai, gunaguna amo ia mai hari idia vara kava gau dikadia idia vara neganai, taunimanima idia gwau Dirava ese unai dika ia havaradia. Idaunegai, taunimanima ese edia davara, guba, tanobada, ororo, lahi ororona, bona ma gau haida diravadia idia hamoaledia totona, idia dekenai boubou gaudia idia henia, taunimanima idia bouboulaia danu, dika ta idia abia garina. Hari inai negai danu, taunimanima haida idia laloa idia vara kava gau dikadia idia davaria badina siahu ta ese edia mauri ia biagua, eiava Dirava ese unai dika ia havaraia dainai.
Tanobada ibounai lalonai idia vara gau dikadia ese taunimanima momo idia hahisia bona idia hamasedia, to ia maoro ita gwau unai be Dirava ena kerere, a? Ia ese unai dika ia havaradia, a? Haere do ita diba totona, namona be idia vara kava gau dikadia edia badina do ita laloa namonamo. Oibe, namona be idia hamomokania vadaeni herevadia do ita tahua.
“Idia Vara Kava Gau Dikadia” be Dahaka?
Tangshan, China dekenai, tano mareremarere ia vara neganai, China ena siahu taudia edia ripoti lalonai ia gwau taunimanima 242,000 idia mase; lai-gubana, ladana Hurricane Andrew, be South Florida bona Louisiana, United States dekenai, ia botaia neganai, dika bada ia havaraia bona hanamoa totona kina bilion momo idia negea, unai idia vara kava gau dikadia be tanobada ibounai lalonai nius dekenai idia kikilaia. To, bema unai tano mareremarere be taunimanima idia noho lasi tano gagaena, ladana Gobi Desert, ai ia vara, unai be kilomita 1,100 Tangshan ena notwest kahanai, eiava bema Hurricane Andrew be gabu idauna ta dekenai ia toa, reana tano ia hanaia bona davara sibona ia botaia, be edena bamona? Reana taunimanima do idia laloatao lasi.
Vadaeni, ia hedinarai goevagoeva, idia vara kava gau dikadia ita herevalaia neganai, ita gwau lasi vaia unai be tanobada ena siahu bada gaudia sibona. Lagani ta ta iboudiai tano mareremarere momo idia vara, badadia bona maragidia, bona medu bada, lai-gubadia, ororo idia pou, bona siahu gaudia ma haida idia vara, to unai idia vara gaudia be buka dekenai idia torea sibona. To, bema unai siahu gaudia ese taunimanima idia hamasedia, dika bada idia havaraia bona taunimanima edia mauri dalana idia hadikaia neganai, idia gwau unai be ia vara kava gau dikadia.
Namona be inai ita laloa, nega haida, siahu gaudia idia havaraia gau dikadia edia bada bona unai siahu gaudia edia bada be hegeregere lasi. Gau dikana ta ia vara kava neganai, reana ena siahu be bada lasi, to dika bada herea ia havaraia diba. Inai bamona: Lagani 1971 ai, San Fernando, California, United States dekenai, tano mareremarere ta ia vara, bona Richter sikeili dekenai ena siahu ena bada be 6.6, bona taunimanima 65 ia hamasedia. Lagani ta murinai, Managua, Nicaragua ai, tano mareremarere ena bada be 6.2, to taunimanima 5,000 ia hamasedia!
Vadaeni, siahu gaudia ese idia havaraia gau dikadia idia bada idia lao dainai, ita henanadai, ita gwau, Unai siahu gaudia be idia havaraia gau dikadia idia vara kava, a? Eiava taunimanima edia kara haida dainai unai hekwakwanai idia habadaia?
Daika Ia Kerere?
Baibel lalonai, ia gwau Iehova Dirava be Gau Ibounai Havaraia Tauna Badana, tanobada dekenai siahu gaudia danu. (Genese 1:1; Nehemia 9:6; Heberu 3:4; Apokalupo 4:11) Ita gwau lasi ia ese lai eiava medu edia toana ibounai ia biagua. To, tanobada bona tano ena kahana ibounai totona ia ese taravatu ia atoa. Inai bamona, Kohelete 1:5-7 ai, tanobada dekenai ita mauri noho diba ena badina toi ita duahia—dina ta ta iboudiai dina ia daekau bona ia diho, lai ese ena dala gunadia ai ma ia toa loulou, bona ranu be guba amo ia diho bona ma ia giroa lou. Ena be taunimanima idia diba eiava idia diba lasi, to lagani tausen momo lalodiai Dirava ese ia haginia taravatudia dainai, tanobada dekenai siahu bona keru, tano, tubutubu bona mauri gaudia ia biagudia. Oibe, Kohelete ia torea tauna ese ia hahedinaraia Dirava ese ia havaraia gau iboudiai edia heau dalana idia idau lasi, to taunimanima be idau, edia mauri ia noho daudau lasi.
Iehova be Gau Ibounai Havaraia Diravana, to unai sibona lasi, ia ese unai siahu gaudia ia biagudia diba danu. Baibel lalonai, Iehova ese ena ura ia havaraia totona ia ese unai siahu gaudia ia gaukaralaidia edia sivarai ita duahia diba. Idia haida be inai: Mose ena nega lalonai, Davara Kakakaka ena ranu ia hapararaia, bona Iosua ena nega lalonai, guba dekenai dina bona hua edia heau dalana ia hadokoa. (Esodo 14:21-28; Iosua 10:12, 13) Iesu Keriso, Dirava ena Natuna, idia perovetalaia Mesia tauna unai, ese Galilea Gohuna dekenai lai-gubana ia hadokoa neganai, ia hahedinaraia ia be mai ena goada siahu gaudia ia biagudia totona. (Mareko 4:37-39) Unai bamona sivaraidia dainai ita daradara lasi, ita diba Iehova Dirava bona iena Natuna, Iesu Keriso, ese tanobada dekenai mauri gaudia durudia totona siahu gaudia idia biagudia diba.—2 Sisiga 20:6; Ieremia 32:17; Mataio 19:26.
Unai be momokani dainai, hari inai nega lalonai, bema ita gwau idia vara kava gau dikadia edia namba ia bada ia lao be Dirava ena kerere, unai ia maoro, a? Unai henanadai haerelaia totona, namona be ita tahua guna herevana be inai: Vanegai sibona, idia vara gau dikadia edia siahu ia bada ia lao, bona toana be ta ese ia koudia diba lasi hamomokania hereva idia noho eiava lasi.
Unai hereva dekenai, namona be Natural Disasters—Acts of God or Acts of Man? buka ena hereva oi laloa, ia gwau: “Ita gwau diba lasi keru bona siahu negadia idia idau dainai doe, abata, bona lai-gubadia idia vara. Bona tanobada lalona ia stadilaia tauna ta ia gwau diba lasi tano idia mareremarere, ororo idia pou, bona tsunami (unai be davara henuna tanona ia mareremarere bona hurehure badadia ia havaradia) edia siahu ia bada ia lao.” Unai hegeregerena, Earthshock bukana lalonai ia gwau: “Tanobada bese iboudiai edia tano dekenai nadi idia noho, bona idia lalodiai, guna tano dekenai idia vara gau badadia bona maragidia edia sivarai idia noho. Bema guna idia vara gaudia be hari idia vara, taunimanima dekenai dika bada do ia havaraia—bona dina vairadia ai unai gau dikadia do idia vara lou, saiens taudia ese idia hamomokania.” Unai ena anina be, idaunegai amo ema bona hari, tanobada bona tanobada dekenai idia vara siahu gaudia be idia idau momokani lasi. Unai dainai, tanobada ena lalona dekenai idia vara karadia idia stadilaia taudia haida idia davaria gauna ese ia hahedinaraia tano lalona dekenai idia vara siahu gaudia edia namba ia bada ia lao eiava lasi be herevana, to hari inai negai tanobada ena siahu gaudia ia biagua taravatudia idia do noho dainai, tanobada ia heau kava lasi.
Vadaeni, idia vara kava gau dikadia edia namba ia bada ia lao ena sivarai ita duahia neganai, ena anina be dahaka? Bema tanobada ena siahu gaudia dainai unai kerere idia vara lasi, reana ita gwau diba unai be taunimanima edia kerere dainai idia vara. Bona, danu, mai edia diba taudia ese idia hahedinaraia, taunimanima edia kara dainai iseda tanobada bona hodahoda dekenai, idia vara kava gau dikadia momo idia vara bona idia dekena amo dika idia vara haraga. Idia tubu bada noho besedia lalodiai, aniani bada idia abia be gau badana, unai dainai uma karaia taudia ese edia tano dekenai aniani idia hadoa loulou, eiava tano matamatana idia abia totona, mai anina bada au badadia idia utudia bena unai gabu idia hagoevaia bona uma idia hadoa. Unai idia karaia neganai, gabu momo dekenai lai ese tano namona ia kokia. Taunimanima idia hutuma idia lao neganai, dika idia vara diba gabudia dekenai ruma dikadia momo gabu tamona dekenai idia haginidia kava. Kohu momo tanodia dekenai, hegeregere California ena San Andreas Fault gabuna dekenai, ena be idia hamaorodia dika do idia davaria diba, to taunimanima milion momo be unuseniai idia noho. Vadaeni, ia vara momo lasi karana—lai-gubana, abata, eiava tano mareremarere—ta ia vara neganai, idia davaria dikana be vaia “tanobada ena kara” idia gwauraia be maoro lasi, ani?
Haheitalai ta be Africa ena Sahel gabuna dekenai doe ia vara neganai. Doe ita laloa neganai, ita laloa ia vara badina medu be lasi eiava ranu be lasi dainai, bena aniani be lasi neganai, taunimanima idia hitolo, bona idia mase. To, unai gabu dekenai ranu be lasi dainai doe bona hitolo mase idia vara, a? Nature on the Rampage bukana ia gwau: “Saiens bona heduru oreadia idia davaria gauna ese ia hahedinaraia hari hitolo mase karana ia do noho ena badina be doe dainai lasi, to ia vara badina nega daudau lalonai tano bona ranu idia gaukaralaia kerere dainai. . . . Sahel be tano gagaena ai ia lao noho be taunimanima edia kerere.” South Africa ena niuspepa ta, The Natal Witness, ia gwau: “Aniani maragi dainai doe ia vara lasi; to aniani idia abia diba lasi dainai ia vara. Ogogami ese doe ia havaraia.”
Idia vara gau dikadia ma haida idia havaraia dika gaudia be unai bamona danu. Idia davaria gauna be inai: Ogogami besedia dekediai idia vara kava gau dikadia amo idia mase taudia edia namba be kohu momo besedia idia mase taudia edia namba ia hanaia. Inai bamona, lagani 1960 ia lao 1981 ai, unai kara idia tahua taudia edia ripoti ia gwau, Japan lalonai tano mareremarere bona idia vara kava gau dikadia ma haida 43 idia davaria, bona unai dika lalonai taunimanima 2,700 idia mase; unai ena anina be idia vara kava gau dikadia ta ta amo, taunimanima 63 63 idia mase. Unai nega tamona lalonai, Peru dekenai idia vara kava gau dikadia be 31 bona idia lalonai taunimanima 91,000 idia mase, eiava dika ta ta amo taunimanima 2,900 2,900 idia mase. Dahaka dainai unai namba be ia idau herea? Tanobada ena siahu gaudia ese reana unai dika idia hamatamaia, to, taunimanima edia mauri, edia bisinesi, bona edia politik dainai, idia momo idia mase bona edia kohu momo idia dika ena badina badana be taunimanima edia kerere.
Hanamoa Dalana be Dahaka?
Saiens bona aonega taudia be lagani momo lalodiai dala idia tahua idia vara kava gau dikadia idia havaraia dikana idia hamaragia totona. Tanobada ena lalona dekenai gau haida idia havareaia ela bona ia diho momokani, tano ia mareremarere bona ororo ia pou ena badina idia tahua totona. Guba padana dekenai satelait masini amo idia ese lai idia toa dalana idia tahua, unai amo idia diba lai-gubadia, abata, bona doe do idia vara, bona taunimanima idia hadibaia guna diba. Unai stadi karana amo diba idia abia bona idia gwau unai ese ia durudia idia vara kava gau dikadia idia havaraia dikana idia hamaragia totona.
Edia hekwarahi amo namo ia vara, a? Unai gaukara karaia totona davana bada idia negea, masini momo idia gaukaralaia, bona tanobada ena namo idia naria oreana ta ia gwau: “Unai masini be mai edia namo. To, abidia totona bema moni bada idia negea bona idia hekwarahi bada, unai neganai unai masini be taunimanima idia durua momo lasi—bema idia noho dainai taunimanima ese do idia vara diba gau dikadia idia lalodia lasi—dika bada idia davaria diba.” Hegeregere, ena be ia namo idia diba nega momo Bangladesh ena kone kahirakahira tanona ena sinavai isena amo abata ranu bona davara hurehure badadia edia ranu ese tano idia koua, to Bangladesh taudia milion momo idia doridia unuseniai idia noho totona. Unai dainai, dika idia davaria loulou bona idia tausen tausen momo idia mase.
Ia hedinarai goevagoeva, masini amo diba idia abia ena heduru be mai ena dokona. Ma gau ta be inai, ena be taunimanima idia ura lasi, to edia dala be lasi dainai idia noho gabuna dekenai dika idia davaria diba, eiava edia mauri dalana amo tanobada idia hadikaia. Namona be diba idia abia taudia ese dala idia tahua unai hekwakwanai idia kokia totona. Unai ena anina be tanobada ena siahu gaudia ese idia havaraia gau dikadia ena bada do idia hamaragia toho. Anina be iseda mauri dalana, eiava taunimanima tura henia karana, bisinesi, bona politikol karadia do ita haidaua. Daika ese unai ia karaia diba? Tanobada ena siahu amo idia vara kava gau dikadia ia biagua diba Tauna sibona.
Dirava ese Do Ia Havaraia Karadia
Iehova Dirava ese idia vara kava gau dikadia idia havaraia hekwakwanai do ia hanamoa sibona lasi. To, taunimanima idia hahisidia karadia do ia kokidia. Ia ese mata-ganigani bona dagedage politikol, bisinesi, bona tomadiho oreadia do ia haoredia, badina unai “taunimanima haida ese edia bamodia idia biagudia dainai idia hahisidia.” (Kohelete 8:9) Baibel ena hereva idia diba taudia be idia diba ia lalonai peroveta hereva momo idia noho, bona unai hereva ese idia hahedinaraia, gabeai Dirava ese kara ta do ia karaia inai tanobada dekena amo kara dika bona hisihisi do ia haorea totona, bona mai ena maino bona kara maoromaoro tanobada paradaisona do ia havaraia lou.—Salamo 37:9-11, 29; Isaia 13:9; 65:17, 20-25; Ieremia 25:31-33; 2 Petero 3:7; Apokalupo 11:18.
Oibe, Iesu Keriso ese ena hahediba taudia ia hadibaia unai totona do idia guriguri, unai hereva be inai: “Oiemu Basileia do ia mai, oiemu ura gauna tanobada dekenai do ai karaia, guba dekenai idia karaia bamona.” (Mataio 6:10) Mesia ena Basileia ese taunimanima edia goevadae lasi lohia karana do ia kokia bona edia gabu dekenai do ia lohia, Daniel ia perovetalaia hegeregerena, ia gwau: “Unai pavapava edia negai, guba Diravana ese basileia ta do ia haginia, nega ta ai do idia hadikaia ore diba lasi gauna. Bena ena lohia siahuna do ia hanaia lasi bese idauna ta dekenai. Unai basileia iboudiai do ia hamakohidia maragimaragi bona idia do ia haoredia, bena ia sibona do ia gini ela bona hanaihanai.”—Daniel 2:44.
Hari, tanobada besedia idia karaia diba lasi gaudia, to Dirava ena Basileia ese gabeai do ia karaia diba gaudia be dahaka? Baibel ese gabeai do idia vara gau namodia ia gwauraia hedinarai. Inai rau ena laulau dekenai, idia hahedinaraia gaudia, hegeregere doe bona ogogami karadia lasi, to “aniani reidia be tano dekenai do idia vara momo; ororo edia dorina dekenai aniani momo do idia vara,” bona “au ese edia huahua do idia henia, bona tano ese aniani do ia henia. Idia be edia tano dekenai do idia noho namonamo.” (Salamo 72:16; Esekiel 34:27) Tanobada gaudia ia herevalaidia neganai, ita dekenai Baibel ia gwau: “Tano gagaena bona tano kaukauna do idia moale, tano gagaena do ia moale bona palaoapalaoa mai hairaidia momo herea do ia havaradia, vahuvahu bamona. . . . Badina be tano gagaena ai ranu do ia lohilohi dae bona tano kaukauna ai sinavai do idia aru; miri tanona mai siahuna be gohu ai do ia lao, bona ranu mase tanona be ranu lohilohi gabuna ai do ia lao.” (Isaia 35:1, 6, 7) Bona tuari do idia vara lou lasi.—Salamo 46:9.
Iehova Dirava ese edena dala amo unai ibounai do ia havaraia, bona edena dala amo tanobada ena siahu gaudia do ia biagudia dika do idia havaraia lasi totona, Baibel ese ia gwauraia hedinarai lasi. To, inai ita diba momokani, unai kara maoromaoro gavamani henunai idia noho taudia iboudiai be “do idia hekwarahi kava lasi, bona edia natudia idia havaradia lasi, dika totona; badina be idia be Iehova ena abia hidi taudia, bona edia natudia danu idia ida.”—Isaia 65:23.
Inai magasin ena rau lalodiai, bona Iehova ena Witness taudia edia Watch Tower Society oreana ese ia halasia bukadia ma haida dekenai, hanaihanai idia hahedinaraia Dirava ena Basileia be lagani 1914 ai guba dekenai ia lohia hamatamaia. Unai Basileia ena siahu henunai, kahirakahira lagani 80 lalodiai, tanobada ibounai dekenai unai sivarai idia harorolaia, bona ia gwauhamatalaia “guba matamata bona tanobada matamata” negana be kahirakahira do ia vara. Unai neganai, idia vara kava gau dikadia amo taunimanima ese dika do idia davaria lasi, to unai sibona lasi, lagani 6,000 lalodiai taunimanima ese idia davaria hisihisi bona hekwarahi bada karadia do ia haoredia danu. Unai nega do ia ginidae neganai, do ita gwau diba, “gau gunadia be idia ore vadaeni.”—2 Petero 3:13; Apokalupo 21:4.
To, hari inai nega, be edena bamona? Idia vara kava gau dikadia negana lalonai, Dirava ese kara ta ia karaia idia hekwarahi taudia durudia totona, a? Oibe, ia durudia, to reana taunimanima momo idia laloa dalana amo unai ia karaia lasi.
[Pictures on page 8, 9]
Taunimanima edia kara dainai idia vara kava gau dikadia momo idia vara
[Credit Lines]
Laif/Sipa Press
Chamussy/Sipa Press
Wesley Bocxe/Sipa Press
Jose Nicolas/Sipa Press