Dirava ese Kara Ia Karaia Neganai Do Oi Mauri, A?
“Bema Dirava ese unai nega do ia hakwadogia lasi, taunimanima ta be do ia mauri diba lasi. To ia abia hidi taudia dekenai ia laloa dainai, unai nega do ia hakwadogia.”—MATAIO 24:22.
OI SIBONA emu namo be edena bamona oi laloa? Taunimanima momo hari inai negai be sibodia edia ura idia karaia hanaihanai, sibodia idia laloa bada. To, iseda namo o dika do ia havaraia gaudia ita laloa maoro mai eda ura ida be Baibel ese ia gwauraia dika lasi. (Efeso 5:33) Unai ena anina be iseda vaira negana do ita laloa danu. Unai dainai, vaira neganai oi dekenai dahaka do ia vara do oi ura diba be vaia maoro. Oi ura oi diba, a?
2 Ita diba Iesu ena aposetolo taudia ese edia vaira negana be unai bamona idia laloa mai edia ura ida. (Mataio 19:27) Iesu ida Olive Ororona ai idia noho neganai, unai be reana edia henanadai ena badina ta. Idia henanadai: “Inai gau ibounai edena negai do idia vara? Do idia mai kahirakahira toana be dahaka?” (Mareko 13:4) Iesu ese unai ura maorona, vaira negana dibaia urana, be ia laloa maragi lasi—idia edia ura bona iseda. Ia hahedinaraia loulou, unai ena anina ia murinai idia raka taudia dekenai be edena bamona bona dokonai be dahaka do ia vara.
3 Iesu ena haere be iseda nega ai anina do ia guguru vaitani peroveta herevana ta. Unai ita itaia diba iseda negai idia vara tanobada ibounai tuaridia bona ma tuari momo amo, momo edia mauri idia hadokoa tano mareremarere amo, gorere, bona mase ia havaraia aniani lasi negadia amo, bona daihanai gorere dikadia amo—lagani 1918 ena Spanish influenza amo ema bona hari AIDS gorerena. To, Iesu ena haere ena anina taina be lagani 70 C.E. ai Roma taudia ese Ierusalema idia hadikaia neganai bona unai nega vairanai ia vara. Iesu ese ena hahediba taudia ia sisiba henidia, ia gwau: “Umui sibona dekenai do umui naria namonamo, badina be idia ese umui do idia hakaua lao kaunsolo edia vairanai, bona dubu edia lalonai do idia dadabaia umui. Lau dainai do umui gini gavana bona king taudia edia vairanai, idia dekenai hereva momokani do umui hedinaraia totona.”—Mareko 13:9.
Iesu Ia Perovetalaia Gauna, Bona Ia Vara Dalana
4 Iesu be iena hahediba taudia do idia kara henia dalana sibona ia gwauraia guna lasi. Ia hadibadia idia sibona be edena bamona do idia karaia. Hegeregere, ia hamaorodia: “Umui ese dika rohoroho gauna umui itaia neganai, iena gabu lasi dekenai ia gini—namo duahia tauna ese inai hereva anina ia diba namonamo—unai neganai Iudea noho taudia namo idia heau lao ororo dekenai.” (Mareko 13:14) Unai sivarai hegeregerena Luka 21:20 ai be ia gwau: “Tuari orea ese Ierusalema do idia koua hagegea do umui itaia.” Unai nega ai anina be edena bamona ia vara momokani?
5 The International Standard Bible Encyclopedia (1982) ese ita ia hamaoroa: “Iuda taudia be Roma henunai idia maino lasi bona siahu taudia be edia dagedage, hahisia karana, bona koikoi idia habadaia. Lagani A.D. 66 ai, gwau-edeede karana ia vara. . . . Zealot taudia ese Masada idia abia neganai, tuari ia vara bona gabeai, Menahem henunai, Ierusalema idia lao. Unai nega tamona ai gavana ta ese ia naria hanuana Kaisarea ai, Iuda taudia be idia hamasedia, bona unai kara dika rohorohona ena sivarai be tano ena kahana ibounai dekenai ia lao. Moni matamata edia maka idia printaia, Lagani 1 ia lao Lagani 5 gwau-edeede negana.”
6 Roma Tuari Oreana Namba 12 Cestius Gallus henunai, be Suria amo ia lao, Galilea bona Iudea idia hadikaia, bena gabeai hanua badana idia tuari henia, bona “hanua helagana,” Ierusalema, ena atai kahana idia abia danu. (Nehemia 11:1; Mataio 4:5; 5:35; 27:53) Buka ladana The Roman Siege of Jerusalem be ia vara karana ia herevalaia ia gwau: “Dina ima lalonai Roma taudia idia ura magu ataiai idia daekau, to idia koudia loulou. To dokonai idia koudia taudia be io bona diba momo amo idia pidia dainai idia manoka. Roma tuari taudia ese testudo—sibodia idia naria totona edia kesi be edia kwarana ataiai idia atoa hebou karana—idia karaia bena magu ena henuna idia geia bona geiti idia gabua toho. Idia koudia taudia be idia gari dikadika.” Keristani taudia hanua lalonai be Iesu ena hereva idia laloa lou bona idia lalo-parara gau dika rohorohona ta be gabu helagana ai ia gini.a To hanua idia koua hegege dainai, unai Keristani taudia be Iesu ia hereva hegeregerena, edena bamona idia heau mauri diba?
7 Histori torea tauna Flavius Josephus ia gwau: “Cestius [Gallus] be idia koua hegege taudia edia helaro lasi toana bona taunimanima edia hemami ia diba lasi, to karaharaga ena tatau ia boiridia siri, ena be idia lusi lasi to ia laloa do idia kwalimu lasi, bona unai Hanua idia rakatania kava.” (The Jewish War, II, 540 [xix, 7]) Gallus be dahaka dainai ia giroa lou? Herevana dahaka badina ta dainai, to ia giroa neganai Keristani taudia be mai edia nega Iesu ena hahegani do idia badinaia bona do idia heau mauri ororo dekenai.
8 Mauri abia dalana be hereva do idia badinaia. Daudau lasi murinai Roma taudia be idia lao gwau-edeede karana haorea totona. Unai tuari gaukarana General Titus henunai ena dokona be Ierusalema idia koua hegege, April ia lao August 70 C.E. ai. Josephus ese Iuda taudia idia hisihisi dalana ia torea sivaraina bema ta ese ia duahia, ia gari bada herea diba. Roma taudia ese idia tuari henia negana ai idia mase sibona lasi, to Iuda taudia haida be sibodia idia tuari heheni Iuda oreadia ese idia hamasea, bona hitolo dainai taunimanima idia ania danu. Roma taudia idia kwalimu neganai, Iuda taudia 1,100,000 be idia mase vadaeni.b Idia mauri taudia 97,000 amo, haida be maoromaoro idia hamasedia; ma haida be igui hesiai taudia ai idia halaoa. Josephus ia gwau: “Lagani 17 idia hanaia taudia be idia guia bona Aigupito dekenai igui hesiai gaukara idia karaia totona idia siaia, to ma momo be Titus ese ia henidia provinsi idauidau dekenai gadara dikadia lalonai kaia amo idia mase totona eiava animal ese idia hamasedia totona.” Idia dekenai dahaka do idia karaia idia laloa noho lalonai danu, igui hesiai taudia 11,000 be hitolo ese ia hamasedia.
9 Keristani taudia be idia moale bada diba badina Lohiabada ena sisiba idia badinaia bona Roma tuari taudia idia do giroa mai lasi neganai hanua idia heautania. Unai dainai idia be Ierusalema ena latanai Iesu ese ia gwauraia ‘hisihisi bada herea, Dirava ese tanobada ia karaia nega dekena amo hisihisi unai bamona idia vara lasi ia mai bona harihari, gabeai danu unai bamona ta do ia vara lou lasi’ hisihisina, ena kahana ta amo idia roho mauri. (Mataio 24:21) Iesu be ma ia gwau: “Bema Dirava ese unai nega do ia hakwadogia lasi, taunimanima ta be do ia mauri diba lasi. To ia abia hidi taudia dekenai ia laloa dainai, unai nega do ia hakwadogia.” (Mataio 24:22) Unai nega ai ena anina be dahaka, bona ena anina hari inai negai be dahaka?
10 Guna ita gwau ‘taunimanima ta do ia mauri’ be lagani 70 C.E. ai Ierusalema latanai ia vara hisihisi badana amo idia mauri Iuda taudia ia herevalaia. Keristani taudia be idia heau mauri vadaeni dainai, Roma taudia ese nega kwadogi lalonai dika idia havaraia haraga neganai, Dirava be idia ia koua lasi. Eiava ita gwau, “abia hidi taudia” be dika amo idia heau siri dainai, hisihisi dinadia ia hakwadogia diba, unai amo Iuda ‘taudia’ haida idia mauri diba. Guna iseda lalohadai be idia mauri Iuda taudia ese iseda nega lalonai do ia vara hisihisi badana amo do idia roho mauri taudia idia laulaulaia.—Apokalupo 7:14.
11 To unai lalohadai be lagani 70 C.E. ai ia vara gauna danu ia hegeregere, a? Iesu ia gwau “taunimanima” haida be unai hisihisi amo “do idia mauri [“hahemauri do idia abia,” NW].” Idia mauri taudia 97,000 amo tausen momo be hitolo dainai idia mase eiava gadara dikadia idia karaia gabudia ai idia mase; vadaeni do oi gwau diba idia be ‘hahemauri’ idia abia, a? Josephus be Kaisarea ai unai gadara gabuna ta ia herevalaia ia gwau: “Animal ida idia heatu lalonai idia mase eiava sibodia idia heatu heheni lalonai idia mase eiava idia gabua mase taudia edia namba be 2,500 ia hanaia.” Ena be hanua hadikaia tuarina ai idia mase lasi, to idia be momokani ‘hahemauri’ idia abia lasi. Bona Iesu ese idia be ia mai noho “hisihisi badana” amo mai moale ida do idia roho mauri taudia hegeregerena ia lalodia, a?
Taunimanima be Hahemauri Idia Abia—Edena Bamona?
12 Lagani 70 C.E. ia abia neganai, Dirava ese Iuda taudia be iena abia hidi besena hegeregerena ia lalodia lasi. Iesu ese ia hahedinaraia Dirava ese unai bese ia dadaraia vadaeni bona ena hanua badana, ena dubu, bona ena tomadiho dalana ibounai haorea karana do ia koua lasi. (Mataio 23:37–24:2) Dirava ese bese matamatana ta ia abia hidi, lauma Israela unai. (Kara 15:14; Roma 2:28, 29; Galatia 6:16) Unai bese lalonai be Dirava ese bese idauidau amo ia abia hidi tatau bona hahine bona ia ese lauma helaga amo ia horodia. (Mataio 22:14; Ioane 15:19; Kara 10:1, 2, 34, 35, 44, 45) Lagani haida gunanai, Cestius Gallus ese tuari ia do karaia lasi neganai, Petero ese ‘revareva Dirava ena taudia dekenai ia torea. Tamana Dirava ese idaunegai idia ia abia hidi, iena Lauma Helaga ese idia ia hahelagaia vadaeni.’ Unai lauma helaga amo idia horoa taudia be “King ena hahelagaia taudia, bese helagana, bona Dirava ena orea korikori taudia. Dirava ese [idia] ia abia hidi.” (1 Petero 1:1, 2; 2:9) Dirava ese unai abia hidi taudia do ia abia lao guba, Iesu ida idia lohia totona.—Kolose 1:1, 2; 3:12; Tito 1:1; Apokalupo 17:14.
13 Daidia be abia hidi taudia ita diba be heduru gauna, badina Iesu ia gwau Dirava ese ia “abia hidi taudia dekenai ia laloa dainai,” hisihisi negana do ia hakwadogia. Greek herevana, idia hahanaia “[idia] dekenai ia laloa dainai,” be idia hahanaia diba “idia edia namo dainai.” (Mareko 2:27; Ioane 12:30; 1 Korinto 8:11; 9:10, 23; 11:9; 2 Timoteo 2:10; Apokalupo 2:3) Unai dainai Iesu be reana ia gwau diba, ‘Bema Dirava ese unai nega do ia hakwadogia lasi, taunimanima ta be do ia mauri diba lasi. To ia abia hidi taudia edia namo dainai, unai nega do ia hakwadogia.’c (Mataio 24:22) Ia vara gauna ta be Ierusalema lalonai idia koudia Keristani abia hidi taudia dekenai namo ia havaraia, o ‘idia edia namo dainai’ ia vara, a?
14 Oi laloa lou lagani 66 C.E. ai, Roma taudia be tano amo idia raka hanai, Ierusalema ena atai kahana idia abia, bena magu ena henuna idia geia matamaia. Josephus be ia gwau: “Bema ia haheauka bona nega sisina daudau hanua ia koua hegege, ia ese Hanua do ia abia.” Mani oi sibona oi henanadai, ‘Dahaka dainai Roma ami oreana mai ena siahu be karaharaga tuari gaukarana idia hadokoa bona idia giroa lou “kava”?’ Rupert Furneaux, tuari edia sivarai gunadia edia anina ia herevalaia namonamo diba tauna, ia gwau: “Histori torea tauna ta lasi be Gallus ena abia hidi idau hereana bona kererena momokani ena badina namona ta ia gwauraia goevagoeva diba.” Herevana ena badina be dahaka, to unai kara ena anina be hisihisi ena nega ia hakwadogia. Roma taudia idia giroa, bona idia lao lalonai, Iuda taudia ese idia tuari henidia. To horoa Keristani “abia hidi taudia” hanua lalonai be edena bamona? Hanua koua hegege karana idia hadokoa dainai hahemauri idia abia, hisihisi lalonai mase idia davaria diba dalana idia reaia unai. Unai hegeregerena, lagani 66 C.E. ai hisihisi negana idia hakwadogia ena namo idia abia taudia be Mataio 24:22 ese ia herevalaia “taunimanima,” hahemauri idia abia taudia.
Oiemu Vaira Negana be Edena Bamona?
15 Reana ta do ia henanadai, ‘Dahaka dainai inai lalohadai maorona Iesu ena hereva dekenai do lau diba be mai anina bada?’ Badina momo dainai ita gwau diba Iesu ena peroveta herevana be dala badana ai do ia guguru, lagani 70 C.E. bona unai lagani vairanai anina ia vara dalana do ia hanaia.d (Mataio 24:7; Luka 21:10, 11; Apokalupo 6:2-8 itaia.) Lagani momo vadaeni lalodiai, Iehova ena Witness taudia ese iseda nega lalonai dala badana ai ena anina ia guguru noho idia harorolaia, unai ese ia hahedinaraia kahirakahira “hisihisi bada herea” be do ia vara. Unai nega lalonai, Mataio 24:22 ena hereva be edena bamona do ia guguru?
16 Ierusalema latanai ia vara hisihisina murinai, lagani 20 bamona idia ore neganai, aposetolo Ioane ese Apokalupo bukana ia torea. Ia hamomokania hisihisi bada herea be vairai ia noho. Bona, ita dekenai dahaka do ia vara ita laloa mai eda ura ida lalonai, eda lalona ia namo diba badina Apokalupo ese ita ia hadibaia taunimanima be ia mai noho hisihisi badana amo do idia roho mauri. Ioane ese “hutuma bada herea, . . . bese idauidau bona iduhu idauidau bona kopina idauidau bona gado idauidau amo,” ia perovetalaia. Idia be daidia? Gado ta guba amo ia haere: “Inai be hisihisi badana lalona amo idia mai taudia.” (Apokalupo 7:9, 14, NW) Oibe, do idia roho mauri! Apokalupo ese ita ia hadibaia hisihisi badana lalonai idia vara gaudia be edena bamona do idia vara bona Mataio 24:22 ena anina be edena bamona do ia guguru.
17 Unai hisihisi ena matamana ai be ariara hahine ese ia laulaulaia gauna ladana ‘Babulonia Badana’ do idia dagedage henia. (Apokalupo 14:8; 17:1, 2) Ia be tanobada hegegemadai ena tomadiho koikoi ibounai, bona kerere bada herea Kerisendom oreana danu. Apokalupo 17:16-18 ena hereva hegeregerena, Dirava ese politikol oreana ena lalonai unai ariara hahinena hadikaia lalohadaina do ia atoa.e Unai kara ena toana Dirava ese ia horoa “abia hidi” taudia bona edia bamodia, “hutuma bada herea taudia,” dekenai be mani oi laloa. Tomadiho oreadia latanai unai hadikaia ore dagedage karana idia karaia lalonai, toana be tomadiho orea iboudiai, Iehova ena taunimanima danu, be do idia haorea.
18 Unai be dala badana ai Mataio 24:22 ena hereva do ia guguru negana. Ierusalema lalonai toana be abia hidi taudia ese dika do idia davaria. Unai hegeregerena, toana be Iehova ena hesiai taudia danu be tomadiho oreadia dekenai idia karaia dagedage karana ai do idia mase ore; toana be Dirava ena “taunimanima” be unai dagedage amo do idia haoredia. To, lagani 66 C.E. ai ia vara gauna ita laloatao be namo. Roma taudia ese idia havaraia hisihisina be idia hakwadogia, bena unai amo Dirava ese ia horoa abia hidi taudia be mai edia dala idia heau mauri totona. Unai dainai ita abidadama diba, unai dagedage karana tomadiho oreadia latanai be tanobada hegegemadai ai tomadiho momokani taudia edia kongregesen do ia haorea lasi. Do ia vara haraga, toana be “dina tamona” ai ia vara bamona. To, dala ta amo do idia hakwadogia, bena ena gaukara do ia hagugurua lasi, unai amo Dirava ena taunimanima be “hahemauri” idia abia diba.—Apokalupo 18:8.
19 Satani Diabolo ena tanobada oreana ena kahana ma haida be do idia noho sisina, bona edia ariara hahinena ida edia kara heheni dalana idia haboioa be do idia taitailaia. (Apokalupo 18:9-19) Bena gabeai, do idia itaia Dirava ena hesiai taudia momokanidia idia noho, ‘mai maino idia noho taudia, mai hanua magudia lasi’ bona toana be do idia abidia haraga diba. To idia tuari henia taudia do idia hoa! Dirava ena hesiai taudia be do idia dagedage henia momokani eiava idia hadikaia gwauraia dainai, Ia ese hisihisi badana ena dokona kahana ai iena inai taudia edia davana do Ia henia.—Esekiela 38:10-12, 14, 18-23.
20 Hisihisi badana ena kahana iharuana be lagani 70 C.E. ai Roma taudia ese Ierusalema bona idia noholaia taudia idia tuari henia karana ida ia hegeregere. Unai nega ai be momokani “hisihisi bada herea do idia vara, Dirava ese tanobada ia karaia nega dekena amo hisihisi unai bamona idia vara lasi ia mai bona harihari, gabeai danu unai bamona ta do ia vara lou lasi.” (Mataio 24:21) Ita abidadama diba Dirava ena abia hidi taudia bona edia bamodia be dika lalonai do idia noho lasi, mase do idia davaria lasi unai. Momokani, idia be tanobada ena gabu ta do idia heau lao lasi. Keristani ginigunadia Ierusalema dekenai be hanua amo ororo gabudia idia heau lao, hegeregere Ioridane idia hanaia Pela dekenai. To, vaira negana ai, Dirava ena abidadama Witness taudia be tanobada ibounai idia noho, unai dainai edia namo bona mauri be tano ena kahana ta idia lao karana amo do ia vara lasi.
21 Unai dika havaraia karana be Roma tuari oreana eiava ma taunimanima edia orea ta ena amo lasi. Lasi, to Apokalupo bukana ia gwau unai davana henia oreana be guba amo ia mai. Oibe unai hisihisi badana ena dokona kahana be taunimanima edia tuari orea ta ese do ia havaraia lasi, to “Dirava ena Hereva,” King Iesu Keriso unai, bona ‘tuari oreadia guba dekenai,’ idia toreisi lou vadaeni horoa taudia danu, ese unai do idia havaraia. “King ibounai edia King, bona lohia ibounai edia Lohia” ese davana henia karana do ia karaia guguru, Roma taudia ese lagani 70 C.E. ai idia karaia dalana do ia hanaia. Unai kara amo Dirava gwau-edeede henia taudia ibounai do ia haorea—king taudia, tuari biagudia, ura kwalimu bona igui hesiai taudia, maragidia bona badadia. Satani ena tanobada oreadia edia dokona be do ia vara danu.—Apokalupo 2:26, 27; 17:14; 19:11-21; 1 Ioane 5:19.
22 Oi laloatao “taunimanima,” horoa orena taudia bona “hutuma bada herea” taudia, be hisihisi badana ena kahana ginigunana ai Babulonia Badana do ia ore haraga neganai, hahemauri idia davaria vadaeni. Unai hegeregerena Iehova ena kahanai idia heau lao ‘taudia’ be hahemauri do idia abia. Lagani 70 C.E. ai gwau-edeede Iuda taudia ese idia davaria gauna amo do ia idau momokani!
23 Oiemu vaira negana bona emu lalokau taudia edia danu oi laloa noho lalonai, Apokalupo 7:16, 17 ai ia noho gwauhamatana mani oi laloa, ia gwau: “Idia be do idia hitolo lou lasi, do idia ranu mase lou lasi, dina, o siahu gauna ta ese idia do ia araia lasi. Badina be Mamoe ena Natuna, helai gabuna badana ena huanai ia noho, ese idia do ia naria. Ia ese mauri ranuna, ia lohilohi gauna, dekenai do ia hakaudia lao. Bona Dirava ese edia taitai ena ranu ibounai edia matana dekena amo do ia dahua ore.” Momokani, unai be ‘hahemauri’ dalana hereadaena, bona noho daudau dalana.
[Footnotes]
a Gima Kohorona, June 1, 1996 gauna, rau 14-19 itaia.
b Josephus ia gwau: “Titus ia vareai neganai hanua ena goada dainai ia hoa . . . Ia boiboi badabada: ‘Dirava be iseda kahana ai; badina taunimanima edia imana o edia tuari gaudia be dahaka do ia karaia diba inai kohoro badadia dekenai?’ ”
c Hoa gauna be Shem-Tob ena toretore ai Mataio 24:22 ai idia torea Heberu herevana be ʽa·vurʹ, bona ena anina be “idia edia namo dainai, idia dekenai ia laloa dainai, ia vara totona.”—Vaira sivaraina, rau 13 itaia.
d Gima Kohorona, February 15, 1994 gauna, rau 11 bona 12 itaia, bona rau 14 bona 15 ai Iesu ena peroveta hereva Mataio karoa 24, Mareko karoa 13, bona Luka karoa 21 ai idia hahegeregerea mauadia itaia danu.
e Apokalupo—Ena hagugurua Negana Ia Kahirakahira!, rau 235-58, lagani 1988 ai Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. ese idia halasia bukana itaia.
Edena Bamona Do Oi Haere?
◻ Roma ami taudia ese Ierusalema idia tuari henia ena kahana rua be dahaka?
◻ Dahaka dainai lagani 70 C.E. ai idia mauri taudia 97,000 be Mataio 24:22 ese ia gwauraia ‘taudia’ lasi?
◻ Ierusalema ena hisihisi negana be edena bamona idia hakwadogia, bona unai amo “taunimanima” be edena bamona hahemauri idia abia?
◻ Ia mai noho hisihisi badana lalonai, nega be edena bamona do idia hakwadogia bona “taunimanima” be edena bamona hahemauri do idia abia?
[Study Questions]
1, 2. (a) Dahaka dainai iseda vaira negana ita laloa mai eda ura ida be vaia taunimanima edia laloa dalana? (b) Reana vaia taunimanima edia ura dainai dahaka henanadai badadia idia vara?
3. Dahaka dainai Iesu ena haere be iseda nega ida ita laloa hebou?
4. Iesu ena haere lalonai sisiba haida be dahaka?
5. Iudea dekenai lagani 66 C.E. ai Iuda taudia huanai dahaka ia vara?
6. Iuda taudia edia gwau-edeede dainai Roma taudia be dahaka idia karaia?
7. Lagani 66 C.E. ai Roma taudia be kahirakahira idia kwalimu, bena dahaka idia karaia?
8. Roma taudia ese Ierusalema idia tuari henia ena kahana iharuana be dahaka, bona idia mauri taudia ese dahaka idia davaria?
9. Dahaka dainai Keristani taudia be Iuda taudia ese idia davaria gauna idia mamia lasi, to dahaka henanadai idia do noho?
10. Guna Mataio 24:22 be edena bamona ita herevalaia?
11. Dahaka dainai toana be Mataio 24:22 ita herevalaia dalana ita laloa lou be namo?
12. Keristani ginigunadia edia nega ai, Dirava ese ia lalodia “abia hidi” taudia be daidia?
13. Iesu ena hereva Mataio 24:22 ai ena anina be reana dahaka?
14. Roma tuari taudia be lagani 66 C.E. ai Ierusalema amo idia giroa lou haraga neganai, “taunimanima” be edena bamona hahemauri idia abia?
15. Dahaka dainai oi gwau Mataio karoa 24 ena anina iseda nega ai ita laloa bada be namo?
16. Ia mai noho hisihisi badana dekenai Apokalupo ese dahaka hagoadaia hereva momokanina ia gwauraia?
17. Hisihisi badana ena kahana ginigunana ai dahaka do ia vara?
18. Dahaka dainai hisihisi badana ena kahana ginigunana ai toana be “taunimanima” ta do ia roho mauri lasi?
19. (a) Hisihisi badana ena kahana ginigunana murinai, dahaka be do ia hedinarai? (b) Unai amo, murinai dahaka do ia vara?
20. Dahaka dainai Dirava ena taunimanima be hisihisi badana ena kahana iharuana amo dika do idia davaria lasi?
21. Tuari ginigabena ai daidia do idia tuari bona ena dokonai dahaka do ia vara?
22. Edena dala ma ta ai “taunimanima” be hahemauri do idia abia?
23. Idia roho mauri “taunimanima” be dahaka do idia abia?
[Picture on page 16]
Iuda taudia edia moni, gwau-edeede murinai idia karaia gauna. Heberu revarevana ia gwau “Lagani Iharuana,” anina be lagani 67 C.E., sibodia idia naria lagani iharuana
[Credit Line]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Picture on page 17]
Roma taudia edia moni, lagani 71 C.E. ai idia karaia gauna. Lauri kahanai be Roma tuari tauna; idiba kahanai be Iuda hahine ta ia tai noho. Unai hereva “IVDAEA CAPTA” ena anina be “Idia Guia Iudea”
[Credit Line]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.