Ia Hunia Dava Bada Gauna Ia Hedinarai Makarios Baibel Ena Sivarai
LAGANI 1993 ai tahua gaukara ia karaia tauna ta ese St. Petersburg ai, Russian National Library lalonai, Orthodox Review magasin gunadia momo ia davaria. Lagani 1860 ia lao lagani 1867 edia magasin lalodiai dava bada gauna ta ia noho, lagani 100 lalonai Russia taudia amo idia hunia. Ia be Baibel ena Heberu Revarevadia ibounai, eiava “Taravatu Gunana” Russia gado dekenai!
Unai Baibel idia hahanaia taudia be Mikhail Iakovlevich Glukharev, ena ladana ma ta be Archimandrite Makarios, bona Gerasim Petrovich Pavsky. Idia ruaosi be tau badadia Russia ena Otodoks Dubu lalonai bona gado idia stadilaia taudia. Unai tatau rua edia gaukara be lagani 1800 murinai idia hamatamaia neganai, Russia gado ai Baibel ibounai ia do noho lasi.
Momokani, Baibel be Slavonic gado ai, unai gado be guna bena gabeai hari ia noho Russia gado idia gaukaralaia. To, lagani 1850 bamona ai, taunimanima ese Slavonic gado idia gaukaralaia lasi, to haroro taudia sibodia ese dubu lalonai idia gaukaralaia. West kahana dekenai danu unai bamona ia vara, unuseniai Roman Katolik Dubu ia ura Baibel be Latin gado sibona ai ia noho ena be nega daudau lalonai taunimanima be Latin gado idia gaukaralaia lasi.
Makarios bona Pavsky idia hekwarahi Baibel be taunimanima ese idia lalo-pararalaia gadona dekenai idia hahanaia totona. Unai dainai, nega daudau lalonai idia laloa boio Baibel idia davaria be mai anina bada Russia ena toretore bona tomadiho karadia dekenai.
To, Makarios bona Pavsky be daika? Bona dahaka dainai edia gaukara Baibel be taunimanima ese idia lalo-pararalaia gadona dekenai idia torea totona be haida ese idia koua toho? Edia sivarai dainai Baibel idia lalokau henia taudia ibounai idia hoa bona edia abidadama ia hagoadaia.
Russia Baibel Idia Abia be Namo
Makarios bona Pavsky sibona lasi, to guna haida idia laloa Baibel be taunimanima idia gaukaralaia gadona dekenai idia torea be namo. Lagani 100 gunanai, Russia ena pavapava, Peter Ginigunana eiava Peter Badana, be unai ia itaia danu. Ia ese Buka Helaga be mai hemataurai ida ia laloa bona ia gwau: “Baibel be buka iboudiai ia hereaia, bona taunimanima edia maduna ibounai Dirava bona edia dekena tauna dekenai be ia lalonai idia noho.”
Unai dainai, lagani 1716 ai, Peter ese iena opesi taudia ia oda henidia Amsterdam ai Baibel ta do idia printaia bona davana be ia ese ia karaia. Rau ta ta dekenai kahana ta be Russia gado ai bona kahana ta be Dutch gado ai edia siri do idia printaia. Lagani tamona sibona ia ore murinai, lagani 1717 ai, Keristani Greek Revarevadia, eiava “Taravatu Matamatana” ena kahana idia printaia ore.
Lagani 1721 ai, Heberu Revarevadia ena Dutch kahana ena volium hani idia printaia ore. Idia printaia rau edia kahana ta dekenai gau ta idia torea lasi, gabeai Russia gado ena siri idia printaia totona. Peter ese unai Baibel be “Kaunsolo Helagana” Russia Otodoks Dubu oreana—dubu ia biagua siahu bada oreana—dekenai ia henia gaukara ginigabena do idia karaia, bona idia hariharilaia totona. To, unai orea be unai ia karaia lasi.
Lagani toi hua haida murinai, Peter ia mase. Ena Baibel be edena bamona? Rau ena kahana dekenai Russia gado ena siri do idia printaia be idia printaia lasi. Unai Baibel be ruma ena henunai daiutuna lalonai idia atodia, bona idia bodaga—gabeai kopi namona ta idia davaria lasi! Kaunsolo oreana idia gwau “idia noho buka ibounai be bisinesi taudia dekenai do idia hoihoilaia.”
Hahanaia Gaukara Idia Hamatamaia
Lagani 1812 ai, British and Foreign Bible Society ena memba tauna ta, John Paterson, be Russia dekenai ia mai. Paterson ese St. Petersburg ena diba bada taudia edia lalona ia veria Baibel Society ta do idia haginia. December 6, 1812 ai—unai lagani tamona ai, Russia ami ese Napoléon Ginigunana ena tuari taudia idia luludia—Pavapava Czar Alexander Ginigunana ese gwaumaoro ia henia Russian Bible Society ese gaukara ia karaia totona. Lagani 1815 ai pavapava ese Society ena seamani, Prince Aleksandr Golitsyn, ia oda henia kaunsolo dekenai do ia gwau, “namona be Russia taudia danu ese Dirava ena Hereva be edia gado korikorina, Russia gado, dekenai idia duahia be namo.”
Gwaumaoro idia henia bona Heberu gado Baibel amo Heberu Revarevadia idia hahanaia Russia gado dekenai. Heberu Revarevadia be Slavonic gado dekenai idia hahanaia neganai idia ese Greek Septuagint idia gaukaralaia. Baibel be Russia gado dekenai do idia hahanaia taudia idia hamaorodia edia gaukara lalonai do idia badinaia hakaua gaudia badadia be maoro, goeva, bona kerere lasi. Unai lagani gunadia ai, Baibel be Russia gado ai idia hahanaia totona idia hekwarahi gaukarana dekenai dahaka ia vara?
Baibel Hahanaia Gaukarana Idia Hadikaia
Lalohadai matamatadia idia ura lasi taudia dubu bona gavamani lalonai ese tomadiho matamatadia bona politikol taudia dainai idia gima. Unai bamona dubu gunalaia taudia haida idia gwau Slavonic gado—tomadiho kara lalonai idia gaukaralaia gadona—be Baibel ena hereva ia gwauraia hedinarai namonamo, Russia gado be unai bamona lasi.
Lagani 1826 ai, Russian Bible Society ena gaukara idia koua. Bible Society ese ia halasia Baibel tausen momo idia gabua. Unai dainai, tomadiho bona sene karadia ese Baibel idia halusia. Roman Katolik Dubu ena kara ia tohotohoa bona lagani 1836 ai kaunsolo ese taravatu ia karaia, ia gwau: “Dubu ena dagi lasi taudia ese Baibel duahiduahi idia kamonai be maoro, to ia maoro lasi tau ta be sibona Baibel ena kahana, hegeregere Taravatu Gunana do ia duahia bema haroro tauna ta ese ia durua lasi.” Baibel hahanaia gaukarana idia hadikaia unai.
Pavsky Ena Gaukara
Unai ia vara noho lalonai, Gerasim Pavsky, Heberu gado ia hadibaia profesa tauna ta, ese Heberu Revarevadia be Russia gado dekenai hahanaia gaukarana ia karaia. Lagani 1821 ai Salamo ia hahanaia ore. Haraga momokani pavapava tauna ese ia abia dae, bona January 1822 ai, Salamo bukana be taunimanima dekenai idia halasia. Momo ese idia abia dae bona ma nega 12 idia printaia lou—kopi ibounai 100,000 idia printaia!
Pavsky ena hekwarahi dainai gado idia hadibaia taudia bona tomadiho idia stadilaia taudia momo ese idia matauraia. Ia idia gwauraia kara maoromaoro tauna bona ena gaukara idia ura hadikaia daladia ia hanaia. Ena be dubu ese Russian Bible Society ena gaukara idia dagedage henia bona haida idia laloa ia be tano idauna ena ura ia hahedinaraia, to Profesa Pavsky ese ena klas lalonai Baibel ena siri ia hahanaidia noho. Ia idia laloa bada stiuden taudia ese ia duahia siri idia torea bona, gabeai, iena gaukara idia atoa hebou. Lagani 1839 ai, mai gari lasi ida sikuli ena printa masini ai kopi 150 idia printaia—printa gaudia idia sekea taudia edia gwaumaoro idia abia lasi unai karaia totona.
Pavsky ena hahanaia gaukara idia duahia taudia ese idia ura henia bada, bona idia ura taudia edia namba ia bada ia lao. To lagani 1841, ai maumau herevana ta idia gwauraia kaunsolo oreana dekenai, unai hahanaia gauna ena “dika” idia herevalaia bona idia gwau ia be Otodoks tomadiho ena hahediba herevadia amo ia idau. Lagani rua murinai kaunsolo ese taravatu ta ia karaia: “G. Pavsky ese ia hahanaia Taravatu Gunana, imana amo idia torea gaudia bona idia printaia gaudia ibounai umui dadia bona umui hadikaia ore.”
Dirava Ena Ladana Idia Hahairaia
Herevana unai ia vara, to Pavsky ese Baibel hahanaia urana ia habadaia lou vadaeni. Ia ese vaira negana ai Baibel idia hahanaia taudia totona mai anina bada gauna ta ia haheitalaia—Dirava ena ladana.
Tahua gaukara ia karaia Russia tauna ta Korsunsky, ia gwau: ‘Dirava ena ladana korikorina, ena ladana iboudiai amo ia helaga bada gauna, be Heberu revarevadia 4 יהוה ai idia torea bona hari idia gwauraia Iehova.’ Idaunega Baibel edia kopi lalodiai, Heberu Revarevadia sibona lalonai unai Dirava ena lada idauna be nega tausen momo ia hedinarai. To, Iuda taudia be lalohadai kererena idia abia, idia laloa Dirava ena ladana be helaga momokani dainai do idia torea eiava idia gwauraia lasi. Korsunsky ese unai ia herevalaia, ia gwau: ‘Herevahereva eiava toretore lalonai, iena gabu dekenai Adonai idia atoa, nega momo unai hereva idia hahanaia ena anina be “Lohiabada.” ’
Ia hedinarai goevagoeva, Dirava ena ladana gaukaralaia karana idia rakatania be gari kava karana dainai Dirava gari henia dainai lasi. Baibel lalonai gabu ta lasi dekenai ia gwau Dirava ena ladana do ita gaukaralaia lasi. Dirava sibona ese Mose ia hamaoroa: “Dirava ia hereva lou Mose dekenai, ia gwau, ‘Israela taudia dekenai dohore oi hamaoroa, oi gwau, “Lohiabada, umui emui sene taudia edia Dirava, . . . ese ia siaia lau umui dekenai.” ’ Lauegu ladana be inai, ia lao hanaihanai, gabeai ia mai nega ibounai lalonai inai bamona lauegu ladana dohore umui gwauraia.” (Esodo 3:15) Baibel ese Dirava idia tomadiho henia taudia ia hamaoroa loulou: “Lohiabada do umui hanamoa, bona iena durua abia totona, iena ladana do umui boiboi henia.” (Isaia 12:4) To herevana, Baibel hahanaia taudia momo ese Iuda taudia edia sene karana idia badinaia bona Dirava ena ladana idia gaukaralaia lasi.
To, Pavsky be unai sene karana ia badinaia lasi. Salamo bukana sibona ia hahanaia lalonai, unai lada Iehova be nega 35 mai kahana ia hedinarai. Iena gari lasi karana ese iena nega lalonai ia noho tauna ta ia hagoadaia.
Archimandrite Makarios
Unai tauna be Makarios, bisop ena henunai ia gaukara tauna, ia be Russia ena Otodoks misinari tauna bona gado momo ia diba. Iena mauri lagani be 7 sibona neganai, ia ese Russia gado herevadia ia hahanaia Latin gado dekenai. Ena mauri lagani be 20 ia abia neganai, ia be Heberu, German bona French gado ia diba. To, ia manau bona ena maduna Dirava vairanai ese ia durua ia sibona ia laloa bada lasi totona. Ia ese gado idia diba momo taudia ma haida edia sisiba ia tahua loulou.
Makarios ia ura Russia lalonai misinari gaukara ia haidaua. Ia laloa Keristani tomadiho be Russia dekenai idia noho Muslim bona Jew taudia dekenai idia do abia lao lasi neganai, dubu ese “sikuli do idia haginidia bona Russia gado ai idia torea Baibel do idia hariharilaia taunimanima durudia totona.” March 1839 ai, Makarios be St. Petersburg ai ia ginidae, ena ura be gwaumaoro do ia abia Heberu Revarevadia be Russia gado ai do ia hahanaia totona.
Makarios be Baibel bukadia Isaia bona Iobu ia hahanaia vadaeni. To, kaunsolo taudia ese gwaumaoro idia henia lasi Heberu Revarevadia be Russia gado ai ia hahanaia totona. Oibe, Makarios idia hamaoroa Heberu Revarevadia be Russia gado ai do ia hahanaia lalohadaina do ia laloaboio be namo. Kaunsolo ese hahemaoro herevana idia karaia, ena deit be April 11, 1841, Makarios idia oda henia “pura 3 ia lao pura 6 bamona Tomsk ena bisop ta ena ruma dekenai do ia noho bona ena kara dainai do ia helalo-kerehai, bona guriguri bona kara haida amo ena lalona do ia hagoevaia.”
Makarios Ia Gari Lasi
December 1841 ia lao bona January 1842 ai, Makarios ese ena helalo-kerehai toana ia hahedinaraia. To unai ia haorea murinai, karaharaga ia ese Heberu Revarevadia ma haida ia hahanaia matamaia. Pavsky ese ia hahanaia Heberu Revarevadia ena kopi ta ia abia bona ia gaukaralaia iena gaukara ia sekea totona. Pavsky bamona, ia ura lasi Dirava ena ladana do ia hunia. Unai ladana Iehova be Makarios ia hahanaia Baibel lalonai nega 3,500 mai kahana ia hedinarai!
Makarios ese kopi haida be ena gaukara idia durua turadia dekenai ia siaia. Ena be imana amo ia torea kopi haida be taunimanima ese idia abia vadaeni, dubu ese iena gaukara printaia dalana idia koua. Makarios ese palani ia karaia ena Baibel be tano idauna dekenai do ia abia lao. Ia lao gwauraia neganai, ia gorere bena daudau lasi murinai ia mase, lagani 1847 ai. Ia hahanaia Baibel be iena nega lalonai idia printaia lasi.
Idia Printaia!
Dokonai, politik bona tomadiho daladia idia idau. Unai tano ai lalohadai matamata abia dae negana ia vara, bona lagani 1856 ai kaunsolo ese Baibel be Russia gado ai idia hahanaia gaukarana ia abia dae lou. Unai nega namona ai, lagani 1860 bona lagani 1867 huanai, Makarios Baibel ena kahana ta ta be Orthodox Review magasin lalonai idia halasia, hereva kwarana ladana Russia Gado Hahanaia Gaukarana Idia Tohoa henunai.
Chernigov ena bisop badana Filaret, Russia gado ai idia torea tomadiho bukadia ia stadilaia tauna, ese Makarios Baibel ia hanamoa, ia gwau: “Iena hahanaia gaukara be Heberu toretore ia badinaia, bona gado be ia goeva bona ia maoro.”
To, Makarios Baibel be taunimanima dekenai idia halasia lasi. Oibe, idia laloaboio vaitani. Lagani 1876 ai, kaunsolo ena gwaumaoro ida, Baibel ibounai, Heberu Revarevadia bona Greek Revarevadia be Russia gado dekenai idia hahanaia. Unai Baibel ibounai be nega momo idia gwauraia kaunsolo ese ia hahanaia gauna. Idia be Makarios bona Pavsky ese idia hanaia toretore idia gaukaralaia Russia Otodoks Dubu ese ia “abia dae” Baibel idia hahanaia totona. To Heberu gado Baibel lalonai Dirava ena ladana idia torea gabudia haida sibona amo Dirava ena ladana idia torea Russia Baibel lalonai.
Makarios Baibel Hari
Taunimanima ese Makarios Baibel idia diba lasi ema bona lagani 1993. Matamanai ita itaia hegeregerena, unai neganai ena kopi ta be Orthodox Review magasin lalonai idia davaria, Russian National Library ena buka idaudia edia kahana dekenai. Iehova ena Witness taudia idia lalo-parara unai Baibel be taunimanima dekenai idia hariharilaia be mai anina bada. Unai laiberi ese gwaumaoro idia henia Iehova ena Witness taudia edia Tomadiho Oreana Russia dekenai ese Makarios Baibel ena kopi ta idia abia, printa gaukarana idia hegaegaelaia totona.
Bena Iehova ena Witness taudia ese gaukara idia hegaegaelaia Italy dekenai Baibel ibounai 300,000 idia printaia, Russia dekenai bona Russia gado idia gaukaralaia tanodia ma haida dekenai idia hariharilaia totona. Unai Baibel lalonai Makarios ese ia hahanaia Heberu Revarevadia ena kahana badana sibona ia noho lasi, to ia lalonai Pavsky ese ia hahanaia Salamo, bona Otodoks Dubu kaunsolo ena gwaumaoro amo idia hahanaia Greek Revarevadia idia noho danu.
January 1997 ai, St. Petersburg, Russia dekenai idia karaia nius hebouhebouna ai unai Baibel idia halasia. (Rau 26 itaia.) Unai Baibel matamatana ese idia duahia Russia taudia be daradara amo do ia ruhadia bona lauma dalanai do ia durudia.
Unai Baibel idia halasia be kwalimu toana tomadiho bona buka torea karana dekenai! Danu ia be iseda abidadama ia hagoadaia Isaia 40:8 ena momokani ita laloa lou neganai: “Oibe, rei idia kakoro haraga, bona herahera idia mase noho, to Dirava ena hereva, be do ia gini noho ela bona hanaihanai.”
[Box/Picture on page 26]
Diba Bada Taudia ese Baibel Idia Hanamoa
“BUKA namo hereana ma ta idia halasia: Makarios Baibel.” Unai hereva amo, Komsomolskaya Pravda niuspepa ese Makarios Baibel ena halasia herevana ia gwauraia.
Unai niuspepa ia hahedinaraia “idia hanaia lagani 120” sibona lalonai nega ginigunana Baibel be Russia gado ai idia halasia, bena ia gwau: “Lagani momo lalonai dubu ese buka helagadia be taunimanima ese idia duahia diba gado dekenai printaia gaukarana idia koua. Dubu ese idia hahanaia Baibel haida idia dadaraia murinai, lagani 1876 ai, ta dekenai gwaumaoro idia henia, bona unai gauna idia gwauraia kaunsolo ese ia hahanaia gauna. To, dubu lalodiai idia gaukaralaia lasi. Unuseniai, ema bona hari, idia abia dae Baibel tamona be Slavonic gado gauna.”
St. Petersburg Echo niuspepa danu be Makarios Baibel idia halasia ena namo ia herevalaia, ia gwau: “St. Petersburg State University, Herzen Pedagogical University, bona State Museum of Religious History edia diba taudia ese unai Baibel matamatana idia abia isi.” Unai niuspepa ese lagani 1800 murinai Makarios bona Pavsky ese Russia gado dekenai Baibel idia hahanaia gaukarana ia herevalaia, bona ia gwau: “Ela bona unai nega ai, Russia dekenai Baibel be Slavonic gado sibona dekenai idia duahia diba, unai gado be pris taudia sibodia ese idia lalo-pararalaia.”
Iehova ena Witness taudia ese Makarios Baibel idia halasia ena sivarai be inai lagani ai St. Petersburg dekenai idia karaia nius hebouhebouna ta dekenai idia gwauraia hedinarai. Dina ta ta idia halasia Nevskoye Vremya niuspepa ia gwau: “Aonega taudia . . . idia hereva goadagoada unai Baibel be mai anina bada Russia bona St. Petersburg taudia edia sene maurina dekenai. Herevana taunimanima be dahaka idia laloa inai tomadiho oreana dekenai, inai Baibel, guna ita diba lasi gauna, idia halasia be momokani mai ena namo bada herea.”
Momokani, Dirava idia lalokau henia taudia ibounai be idia moale, iena Hereva be taunimanima ese idia duahia bona idia lalo-pararalaia gado dekenai idia halasia neganai. Gabu ibounai Baibel idia lalokau henia taudia idia moale badina tanobada hegegemadai Russia gado idia veria taudia milioni momo totona Baibel ma ta idia halasia.
[Picture]
Makarios Baibel idia halasia be inai nius hebouhebouna dekenai idia gwauraia hedinarai
[Picture on page 23]
St. Petersburg National Library unuseniai ia hunia dava bada gauna idia davaria
[Picture on page 23]
Peter Badana ese Baibel be Russia gado ai ia halasia toho
[Credit Line]
Corbis-Bettmann
[Picture on page 24]
Gerasim Pavsky, Baibel be Russia gado dekenai hahanaia gaukarana ia durua
[Picture on page 25]
Archimandrite Makarios, iena ladana idia atoa Russia Baibel matamatana dekenai