Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • w99 3/15 rau 29-31
  • ‘Davara Dekenai Dika Lau Davaria’

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • ‘Davara Dekenai Dika Lau Davaria’
  • 1999 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Roma ese Bouti Ia Gaukaralaia Bisinesi Totona
  • Guia Taudia Kohu Idia Mailaia Bouti Dekenai, A?
  • Davara amo Laolaona ​—⁠Dika Ia Vara Diba, A?
  • Sivarai Namona be Daudau Gabudia ai Idia Halasia
  • “Umui Ta Ena Mauri Do Ia Boio Lasi”
    Dirava Ena Basileia “Gwauraia Guguru”
  • Inai Oi Diba, A?
    Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia (Stadi)—2019
  • Paulo be Hisihisi amo Ia Kwalimu
    1999 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
  • Paulo be Roma Dekenai Idia Siaia Lao
    Baibel amo Do Oi Dibaia Gaudia
Ma Haida Itaia
1999 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
w99 3/15 rau 29-31

‘Davara Dekenai Dika Lau Davaria’

HANUABOI ena dibura lalonai, mai ena lara bouti ta lalonai taunimanima 276 idia noho, bona Mediterranean Davara ena motumotu ta kahirakahira dekenai ia mai. Bouti taria taudia bona idia guia taudia idia hesiku mase, badina dina 14 lalodiai davara ena hurehure bona lai badadia ese idia botadia. Daba ia rere neganai, tano idia itaia diba, bona ia noho kone dekenai idia heau toho. To bouti ena vaira kahana be miri boe dekenai ia kamokau momokani bona ia marere diba lasi, bona hurehure ese bouti ena murina kahana idia hamakohia. Idia noho taudia ibounai ese bouti idia rakatania bona Melita ena kone dekenai idia lao totona idia nahu eiava lagatoi ena au eiava gau ma haida idia dogoatao. Hurehure badadia idia rakatania diba, to idia keru bona idia hesiku momokani. Bouti idia guia taudia ta be Keristani aposetolo tauna Paulo. Ia idia abia lao Roma dekenai do idia kota henia totona.​—⁠Kara 27:​27-​44.

Paulo dekenai, Melita motumotu dekenai ena bouti ia mutu be davara dekenai ena mauri ia haorea gwauraia gauna ginigunana lasi. Lagani haida gunanai, ia gwau: “Nega toi lagatoi be davara dekenai ia dika, vadaeni davara lalonai kahirakahira lau boio. Hanuaboi ta bona dina ta davara dekenai lau hure. Ma ia gwau “davara bada dekenai lau dika.” (2 Korinto 11:​25-​27) Bouti amo ia laolao ese Paulo ia durua Dirava ese ia henia gaukara, “Iuda lasi taudia totona aposetolo gaukara,” ia hagugurua totona.​—⁠Roma 11:⁠13.

Aposetolo taudia edia nega ai, taunimanima momo be lagatoi dekenai laolao idia karaia, eiava? Edena dala ai Keristani tomadiho halasia gaukarana ia durua? Dika ia vara diba, a? Edena bamona lagatoi idia gaukaralaidia? Bona idia guia taudia be edeseniai idia mahuta?

Roma ese Bouti Ia Gaukaralaia Bisinesi Totona

Roma taudia ese Mediterranean idia gwauraia Mare Nostrum​—⁠Aiemai Davara. Roma ese unai davara hanaia daladia ia biagua tuari ia karaia totona sibona lasi, to badina ma haida danu. Roma Basileiana ena siti momo dekenai bouti vareai gabuna idia noho eiava unai gabu dekena amo edia kohu idia abia. Hegeregere, Roma ese ia kahirakahira ia noho hanua Ostia ena bouti vareai gabuna ia gaukaralaia, to Korinto ese Lechaeum bona Kenekrea ia gaukaralaia, bona Suria Antioka ese ia gaukaralaia gabuna be Seleukia. Davara amo unai gabu idauidau dekenai idia lao haraga diba dainai, Roma ese ena siti badadia dekenai revareva o hereva ta ia siaia haraga diba bona unai amo ena provinsi ia biagudia namonamo diba.

Roma ena aniani ena kahana badana be bouti ese idia abia lao. Roma taudia edia namba be milioni ta bamona dainai, uiti bada herea idia gaukaralaia​—⁠lagani ta ai, idia gaukaralaia uiti ena metau be ton 250,000 bona 400,000 padanai. Edeseni amo unai uiti idia abia? Flavius Josephus be Heroda Agripa Iharuana ena hereva ia gwauraia lou, ia gwau lagani ta ena hua 8 lalodiai North Africa ese aniani ia henia Roma dekenai, bona hua hani lalodiai Aigupito ese uiti ia siaia unai siti ia durua totona. Bouti tausen momo ese uiti idia abia lao unai siti dekenai.

Roma taudia idia ura moni bada gaudia idia abia danu dainai, bouti ese kohu idauidau idia abia lao. Auri, kapa, nadi goadadia, bona nadi hairaidia be bouti dekenai Kupro, Greece, bona Aigupito amo idia abia lao, bona au be Lebanona amo idia mailaia. Uaina be Semurana amo, au huahua aukadia be Damaseko amo, bona pama ena huahua be Palestine amo. Kilikia dekenai girisi muramura bona raba be bouti dekenai idia atoa, Mileto bona Laodikea dekenai mamoe ena huina idia abia, Suria bona Lebanona dekenai dabua idia abia, Turo bona Sidono dekenai dabua kakakaka idia abia. Tuatira ese kala idauidau edia dai ia siaia, bona Alesandria bona Sidono ese galasi idia siaia. Siliki bona kotini dabua, aivori, bona muramura idauidau be China bona India amo idia abia.

Paulo ia guia gauna, Melita dekenai ia mutu boutina, be edena bamona boutina? Ia ese uiti ia mailaia, ia be “Alesandria” amo bona “Italia do ia lao” lagatoina. (Kara 27:⁠6) Unai uiti mailaia bouti edia biagua taudia be Greece, Poinikia, bona Suria taudia, idia ese idia biagudia bona hegaegaelaia. To, Roma gavamani ese davana ia henia unai bouti idia gaukaralaia totona. Histori torea tauna William M. Ramsay, ia gwau: “Takisi gogoa gaukarana dekenai, gavamani ia davaria namona be ma haida dekenai davana idia henia unai gaukara do idia karaia totona, badina bouti, tatau, bona karaia kohudia abia be mai ena hekwarahi bada.”

Paulo ese Roma laolaona ena dokona kahana be lagatoi ta dekenai ia karaia, bona ena vairana kahana ai “Hekapa Memero” edia toana idia atoa. Unai bouti danu be Alesandria amo. Puteoli, Gulf of Naples dekenai, vaia uiti bouti idia kamokau gabuna ta, dekenai idia kamokau. (Kara 28:​11-​13) Puteoli​—⁠hari idia gwauraia Pozzuoli​—⁠amo bouti ia mailaia gaudia idia kokia bona tano dekenai idia abia lao, eiava bouti maragidia dekenai idia atoa bena kone ena not kahana idia lao bona Tiber Sinavai amo Roma dekenai idia mailaia.

Guia Taudia Kohu Idia Mailaia Bouti Dekenai, A?

Dahaka dainai Paulo bona ia idia gimaia ami taudia be kohu mailaia boutina idia guia? Unai henanadai haerelaia totona, namona be unai negai davara dekenai idia loaloa bouti dekenai idia guia taudia edia laolao dalana ita lalo-pararalaia.

Aposetolo taudia edia nega ai, taunimanima sibona idia abia lao bouti be lasi. Laolao taudia be kohu mailaia bouti idia guia. Bona taunimanima idauidau​—⁠hegeregere, Gavamani taudia, diba bada taudia, haroro taudia, meamea taudia, penipeni taudia, spot gadara taudia, bisinesi taudia, gabu ma ta idia vadivadi taudia, bona helaga gabudia dekenai idia lao taudia​—⁠be unai bamona bouti idia guia.

Momokani, bouti maragidia be kone kahirakahira idia lao, bona taunimanima bona kohu idia mailaia. Reana Paulo ese unai bamona bouti ia gaukaralaia Troa amo “Makedonia kahana dekenai” ia lao totona. Reana Atena amo idia mai bona idia lao bouti maragidia be nega haida ia gaukaralaia. Gabeai, Paulo be Troa amo Patara dekena ia lao neganai, Asia Minor ena kone kahirakahira idia noho motumotu ia hanaia, bona reana bouti maragidia ia gaukaralaia. (Kara 16:​8-​11; 17:​14, 15; 20:​1-6, 13-​15; 21:​1) Unai bamona bouti maragidia gaukaralaia dainai nega bada idia halusia lasi, to unai bouti be kone kahirakahira sibona idia heau diba. Unai dainai Paulo be Kupro bena Pamupulia dekenai ia lao, bona Efeso amo ia lao Kaisarea, bona Patara amo Turo dekenai ia lao neganai, ia guia bouti edia bada be unai bouti maragidia edia bada idia hanaia. (Kara 13:​4, 13; 18:​21, 22; 21:​1-3) Paulo ia guia boutina, Melita dekenai ia dika gauna, be do idia gwauraia bouti badana. Unai bamona bouti edia bada be edena bamona?

Diba bada tauna be buka momo ia duahia bona ia gwau: “Idaunegai taudia momo be edia gaukara totona ia hegeregere [boutina] ena metau be ton 70 ia lao 80 bamona. Greece taudia edia nega lalonai, taunimanima momo herea idia gaukaralaia bouti edia metau be ton 130. Nega momo, ena metau be ton 250 boutina oi itaia diba, to ia be vaia idia karaia boutina lasi. Roma Basileiana ena nega lalonai, gavamani ia gaukaralaia bouti edia metau ese unai idia hanaia, ia ura gaudia edia metau be ton 340. Idia bada momokani bouti edia metau be ton 1300, eiava unai ia hanaia sisina.” Lagani 100 C.E. murinai idia torea herevana ia gwau, Alesandria boutina Isis, uiti ia huaia boutina, ena lata be mita 55, ena lababa be mita 14, bona lalona kahana be mita 13 ia diho, bona uiti ton 1,000 be ia lalonai idia atoa diba bona reana taunimanima handred haida idia guia diba.

Uiti ia huaia boutina lalonai, idia guia taudia be edena bamona idia naria? Unai bouti edia gaukara badana be kohu huaia totona, idia guia taudia idia laloa guna lasi. Heduru o aniani idia henia lasi, ranu sibona idia henia. Hanuaboi ai bouti ena patapata dekenai idia mahuta, reana palai rumadia idia haginia bena dabai idia kokia. Ena be laolao taudia be bouti ena aniani hegaegaelaia gabuna idia gaukaralaia diba, to aniani karaia, ania, digu, bona mahuta totona idia gaukaralaia gaudia ibounai​—⁠uro, mereki, bilankesi​—⁠be sibodia idia mailaia.

Davara amo Laolaona ​—⁠Dika Ia Vara Diba, A?

Aposetolo taudia edia negai, tulu​—⁠kampasi danu​—⁠be lasi dainai, bouti idia taria taudia be edia matana amo idia itaia gaudia dekenai bouti idia taria. Unai dainai, idia itaia diba namonamo negadia ai​—⁠May ena dokona ai ia lao September 15 bamona ihuanai​—⁠be nega namona laolao totona. Hua rua vairanai bona hua rua murinai, reana bisinesi taudia do idia lao. To keru negana ai, ninoa bona ori ese tano o tano ai idia itaia gaudia idia hunia bona dina ena diari bona hanuaboi ai hisiu edia diari idia hunia danu. November 11 ia lao March 10 ai (Latin gado, mare clausum) bouti idia taria lasi, bema dala ma ta be lasi eiava ia be mai anina gauna neganai sibona do idia karaia. Bema kahirakahira laolao negana do ia ore, to idia lao sibona, reana ia vara diba gauna be keru negana do ia ginidae bena idau tano ena bouti kamokau gabuna dekenai do idia naria ela bona keru negana ia ore.​—⁠Kara 27:12; 28:⁠11.

Ena be bouti laolaona be mai ena nega bona dika idia davaria diba, to bouti guia ena namo ese tano dekenai idia karaia laolaona ena namo ia hanaia, a? Oibe! Davara amo idia lao ena namo be reana idia hesiku bada lasi, ena davana ia maragi, bona bouti ia heau haraga diba. Lai goadana ia mai neganai, bouti be dina ta lalonai kilomita 150 ia lao diba. Laolao daudauna lalonai, nega momo dina ta lalonai ta be kilomita 25 ia lao 30 bamona do ia raka diba.

Bouti ia heau haraga eiava ia heau haraga lasi be lai dainai ia vara. Bouti be Aigupito ia rakatania bona ia lao Italia dekenai, hanaihanai, laolao negana namona lalonai danu, lai be kahana idauna ai ia toa bona unai dainai idia hekwarahi bada. Laolao dalana kwadogina be Rodo, eiava Mura, eiava Lukia, Asia Minor, ena kone ena hanua ma ta amo. Lai gubana idia davaria bona dala maorona idia haboioa murinai, uiti ia huaia bouti Isis be Alesandria ia rakatania bena dina 70 murinai, Piraeus dekenai bouti ena dogo idia negea. Lai be notwest kahana amo bouti ia doria dainai, Italia amo idia giroa neganai, reana dina 20 ia lao dina 25 bamona murinai Alesandria dekenai do idia ginidae. To bema tano idia raka hanaia, unai laolao ena lata, bema oi lao, eiava oi giroa, be dina 150 lalonai do oi karaia diba bema medu ia diho lasi.

Sivarai Namona be Daudau Gabudia ai Idia Halasia

Paulo ia diba bema davara ia dika negana lalonai idia lao, dika idia davaria diba. Iena sisiba be September 15 murinai eiava October ia matamaia neganai, bouti amo idia laolao lasi be namo. Ia gwau: “Tatau e, lau diba vadaeni, iseda laolao do ia dika. Gau momo do idia boio. Kohu bona lagatoi sibona lasi, to ita danu sedira do ita mase.” (Kara 27:​9, 10) To, bouti ia biagua ami ofesa ese ena hereva ia kamonai lasi, bona unai dainai Melita dekenai edia lagatoi ia mutu.

Paulo ena misinari gaukarana ia karaia lalonai, nega hani bona reana nega ma haida ena lagatoi ia mutu. (Kara 27:​41-​44; 2 Korinto 11:25) To idaunegai haroro taudia ese do idia vara diba gaudia idia lalo-hekwarahilaia bada lasi bona sivarai namona harorolaia totona bouti amo idia laolao. Laolao daladia ibounai idia gaukaralaia Basileia ena sivarai halasia totona. Bona Iesu ena oda idia kamonai henia dainai, gabu daudaudia dekenai witness idia henia. (Mataio 28:​19, 20; Kara 1:⁠8) Edia haroro goadagoada karana, edia haheitalai namona idia badinaia taudia, bona Iehova ena lauma helaga ena hakaua dainai, sivarai namona be taunimanima idia noholaia gabudia daudaudia dekenai idia harorolaia vadaeni.

[Picture Credit Line on page 31]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2025)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia