Iehova be Lauegu Nadi Badana
EMMANUEL LIONOUDAKIS ESE IA SIVARAILAIA
Lauegu sinana be mai badu ida lau ia hereva auka henia, ia gwau: “Bema oi abia hidi gauna do oi badinaia, vadaeni inai ruma do oi rakatania be namo.” Egu lalona lau hadaia Dirava ena Basileia harorolaia ful-taim gaukarana do lau karaia. To, lauegu ruma bese be pulisi ese lau idia abia loulou karana dainai idia abia hemaraina idia haheaukalaia diba lasi.
LAUEGU tama sina be manau taudia bona Dirava idia gari henia. Idia be Douliana hanuana dekenai idia noho, Greek ena motumotu ladana Crete ena west kahana ai, unuseniai lagani 1908 ai lau vara. Lau eregabe negana amo, lau idia hadibaia Dirava do lau gari henia bona matauraia totona. Dirava ena Hereva lau ura henia, ena be nega ta tisa taudia eiava Greek Otodoks pris taudia edia imana ai Baibel ta lau itaia lasi.
Lauegu dekena tauna ese C. T. Russell ia torea Studies in the Scriptures ena volium 6 bona The Harp of God ia duahia murinai, mai moale ida unai lalo-parara idia havaraia bukadia lalonai ia noho Baibel ena hereva be lau dekenai ia hadibaia. Unai buka be Bible Student taudia, unai negai Iehova ena Witness taudia be unai bamona idia gwauraia, ese idia halasia. Athens dekenai ia noho Watch Tower Society ena opesi amo Baibel ta bona buka haida lau abia. Lau do laloatao noho, hanuaboi lalonai lau bona egu dekena tauna ai helai, Iehova ai guriguri henia bona kandolo ena diari ai unai buka edia heduru amo Baibel ena hereva ai stadilaia namonamo.
Lauegu mauri lagani be 20 bona kahirakahira ia noho hanuana dekenai tisa gaukara lau karaia neganai, Baibel amo lau dibaia gau matamatadia be ma haida dekenai lau hadibaia matamaia. Daudau lasi murinai, Douliana dekenai ai hani be hanaihanai ai hebou, Baibel ai stadilaia totona. Ai ese pepapepa, buklet, buka, bona Baibel ai hariharilaia ma haida ese taunimanima edia helaro tamona, Dirava ena Basileia, idia dibaia totona.
Lagani 1931 ai, tanobada hegegemadai taunimanima tausen momo ida inai Baibel ladana Iehova ena Witness taudia ai abia. (Isaia 43:10) Murina laganina ai, ai be taunimanima ibounai hadibaia gaukarana ai karaia, dagi bada taudia dekenai aiemai ladana matamatana bona ena anina ai hahedinaraia. Unai ena anina be ai noho gabuna dekenai idia noho pris taudia, hahemaoro taudia, pulisi opesa, bona bisinesi taudia ibounai dekenai unai ladana ia herevalaia buklet namona ai henia.
Ai laloa hegeregerena, dubu gunalaia taudia ese dagedage bada herea idia havaraia. Pulisi ese lau idia abia negana ginigunana ai, lau idia siaia dina 20 dibura ai do lau noho. Lau idia ruhaia bena nega sisina murinai, lau idia dogoatao lou bona lau idia siaia hua ta dibura ai do lau noho. Diadi ese ai ia hamaoroa haroro gaukara ai hadokoa neganai, Kara 5:29 ena hereva hegeregerena ai haere: “Dirava ai kamonai henia be namo, taunimanima ai kamonai henia be dika.” Gabeai, lagani 1932 ai, Watch Tower ena gwaukau tauna ta be Douliana dekenai emai grup maragina ia vadivadi henia, bona ai hani ese bapatiso ai abia.
Lauma Dalanai Ruma Bese Lau Davaria
Haroro gaukara lau ura karaia badabada dainai, tisa gaukara amo lau doko. Lauegu sinana be unai dainai ia badu dikadika. Ia ura ruma do lau rakatania. Athens dekenai ia noho Watch Tower opesi amo gwaumaoro lau abia bona Crete dekenai, Iráklion ena siti ai ia noho hariharibada Keristani tadikaka ta ese ena ruma dekenai lau ia abia dae mai ena moale ida. Unai dainai, August 1933 ai, lauegu hanua ai idia noho tadikaka, bona kamonai taudia haida, idia mai basi abia gabuna dekenai, mai tai danu lau idia bamahuta henia totona. Unai nega be hebogahisi bada negana, bona ai ibounai ai taitai, badina ai diba lasi edena nega ai do ai hedavari lou.
Iráklion dekenai, lauma dalana ai ruma bese lalokauna ta lalonai lau vareai. Unuseniai, ma Keristani tadikaka toi bona taihu ta danu, hanaihanai stadi bona tomadiho totona ai hebou. Lau itaia Iesu ena gwauhamata ia guguru momokani, ia gwau: “Momokani lau hamaoroa umui, bema tau ta ese iena ruma ia rakatania, o iena tadikakana, o taihuna, o sinana, o tamana, o natuna, o tano, bema lau dainai bona Sivarai Namona dainai inai gaudia ia rakatania, hari inai mauri neganai, iena gau do ia habadaia nega 100 bamona, ruma, tadikakana, taihuna, [bona] sinana.” (Mareko 10:29, 30) Lauegu gaukara be unai siti bona ia kahirakahira ai ia noho hanuadia dekenai do lau haroro. Siti ibounai dekenai lau haroro murinai, Iráklion bona Lasithion kahirakahira gabudia dekenai lau gaukara.
Lau Sibona Lau Painia
Hora momo lau haorea hanua ta amo ma hanua ta dekenai lau lao totona. Danu, lau ese lau huaia printa gaudia edia metau be kilogram haida, badina buka bona magasin idia mai hanaihanai lasi. Mahuta gabuna be lasi dainai, hanua lalonai kofi idia inua rumana dekenai lau lao, lau naria ela bona hoihoi tauna ginigabena ese gabu ia rakatania—nega momo unai be hanuaboi 12 okoloka murinai— bena helai gauna latana dekenai lau mahuta, bona daba momokani unai ruma biaguna ese inuinu gaudia ia do hoihoilaia lasi neganai lau noga. Unai helai gaudia latanai sei momo ida lau mahuta.
Ena be taunimanima idia kamonai lasi, to Iehova dekenai egu eregabe ena goada lau henia dainai lau moale. Baibel ena hereva momokani ia ura henia tauna ta lau davaria neganai, unai ese egu ura unai mauri henia gaukarana dekenai ia hamatamataia lou. Egu lauma tadikaka ida hebamo karana ese lau ia hagoadaia danu. Hanaihanai dina 20 ia lao 50 murinai idia lau hedavari henia, Iráklion ena siti bona egu haroro gabuna edia daudau hegeregerena.
Lau sibona lau noho lau lalohisihisilaia bada adorahina ta lau do laloatao noho, egu Keristani tadikaka bona taihu be Iráklion dekenai edia adorahi hebouna idia abia lau laloa neganai, unai ese sibona lau noho ena lalohisihisi ia habadaia momokani. Idia lau ura itaia urana be ia bada herea momokani dainai, idia bona lau idia hapararaia kilomita 25 lau laloa lasi to lau raka. Nega ta unai bamona lau raka haraga lasi. Unai adorahi ai tadikaka edia hebamo namona lau moalelaia ese lau ia hagoadaia bada, unai be egu lauma durua gaudia lau haboua bamona!
Daudau lasi murinai, lauegu haroro goadagoada karana ese anina ia havaraia matamaia. Aposetolo edia negai bamona, ‘Lohiabada ese mauri ia henia taudia, be ai danu ia haboua.’ (Kara 2:47) Crete dekenai Iehova tomadiho henia taudia edia namba ia tubu matamaia. Ma haida ese haroro gaukara ai lau idia bamoa dainai, lau sibona lau noho ena lalohisihisi ia ore. Ai be tauanina dalanai ai hekwarahi bona dagedage bada ai haheaukalaia. Aiemai aniani dina ta ta totona be paraoa, bona bema ai haroro henia taudia ese buka eiava magasin abia totona gatoi haida, olive haida, eiava uma aniani idia henia, unai paraoa danu ai ania.
Crete ena sautist kahana ena taoni ladana Ierápetra dekenai, lau ese Minos Kokkinakis, dabua hoihoilaia tauna, lau haroro henia. Ena be lau hagoadaia loulou Baibel stadi ai hamatamaia totona, to ia bisi bada dainai ena nega be ia hegeregere lasi. To, gabeai, ena lalona ia hadaia stadi do ia goadalaia neganai, ena mauri lalonai gau momo ia haidaua. Ia danu be sivarai namona harorolaia tauna goadana bona namona ai ia lao. Kokkinakis ese ia haidaua gaudia ese Emmanuel Paterakis, Kokkinakis ena bisinesi dekenai ia gaukara lagani 18 merona, ena lalona ia veria, bona daudau lasi murinai ia danu ese Baibel buka bona magasin haida ia ura abia. Lau moale dikadika badina lauma dalanai ia tubu bona gabeai misinari tauna ai ia lao!a
Unai nega lalonai, lauegu hanua dekenai ia noho kongregesen be ia tubu noho bona hari pablisa taudia be 14. Lau ese egu taihuna Despina amo revareva lau duahia negana do lau laloaboio diba lasi, ia gwau ia bona egu tama sina ese hereva momokani idia abia dae bona hari idia be Iehova tomadiho henia bapatiso taudia!
Lau Idia Dagedage Henia Bona Lulua Karana Lau Haheaukalaia
Greek Otodoks Dubu dekenai aiemai haroro gaukara be kwadi ese uma idia hadikaia bamona, bona edia lalona idia hadaia ai do idia hadikaia ore totona. March 1938 ai, lau idia abia lao kota karaia tauna dekenai, ia ese lau ia hamaoroa unai gabu do lau rakatania haraga be namo. Lau haere aiemai haroro gaukara ese namo ia havaraia bona unai gaukara be siahu tauna badana, aiemai King Iesu Keriso, ese ia gwauraia gaukarana.—Mataio 28:19, 20; Kara 1:8.
Dina iharuana ai, unai gabu ena pulisi steiseni dekenai lau idia boiria lao. Unuseniai lau idia hadibaia lau be unai gabu dekenai dika lau havaraia tauna, bona lau idia hamaoroa lagani ta Aegean ena motumotu ladana Amorgos dekenai do lau noho. Dina haida murinai, egu imana idia kwatua bona bouti amo unai motumotu dekenai lau idia abia lao. Amorgos dekenai Iehova ena Witness taudia be lasi. Hua 6 murinai, lau hoa dikadika, badina lau kamonai Witness ma ta be unai motumotu dekenai idia lulua! Ia be daika? Unai be guna Crete dekenai lau stadi henia tauna, Minos Kokkinakis. Lau moale bada, lauma dalanai turana ta lau davaria dainai! Gabeai, hahenamo lau abia Amorgos ena davara dekenai ia lau bapatisoa.b
Crete dekenai lau giroa bena nega sisina murinai, lau idia dogoatao lou, bona unai nega ai lau be unai motumotu ena taoni maragina ladana Neapolis dekenai idia lulua, hua 6 lalonai do lau noho totona. Lau idia lulua hua 6 idia ore murinai, pulisi ese lau idia abia lou, dina 10 dibura ai lau noho, bena lau idia siaia Komiunis taudia idia atoa motumotuna dekenai hua hani do lau noho totona. Lau lalo-parara aposetolo Paulo ena hereva be momokani, ia gwau: “Keriso Iesu danu idia hakapua dainai, Dirava badinaia idia ura taudia ibounai ese dagedage ena hisihisi do idia abia.”—2 Timoteo 3:12.
Orea Ia Tubu Ena be Dagedage Ia Vara
Lagani 1940 ia lao lagani 1944 lalonai, Germany taudia ese Greece idia biagua negana lalonai, haroro gaukara be kahirakahira ia doko. To, Greece dekenai, Iehova ena taunimanima be karaharaga idia haboua lou, bona ai ese emai haroro gaukara ai hamatamaia lou. Lagani haida lalonai ai haroro goadagoada lasi bona nega ai negea kava bamona dainai, hari Basileia ena gaukara ai karaia mai goada bona lalona ibounai ida.
Ai laloa do ia vara hegeregerena, tomadiho oreadia edia dagedage karana ia vara lou. Nega momo, Greek Otodoks pris taudia be taravatu idia utua ai idia dagedage henia totona. Hanua ta lalonai, pris ta ese hutuma edia lalona ia ania dainai ai idia dagedage henia. Unai pris ese lau ia dadabaia neganai, ena natuna mero danu be murina kahana amo unai bamona ia karaia. Ai badinai ia noho rumana dekenai lau heau mauri, to lau danu ia haroro hebou tauna be hanua ena ariara dekenai idia abia lao. Unuseniai, hutuma ese ena buka bona magasin idia darea, bona hahine ta be ena dehe amo ia boiboi, “Umui alaia!” Bena gabeai idia raka hanaia doketa tauna ta bona pulisi tauna ta ese ai idia durua.
Gabeai, lagani 1952 ai, lau idia dogoatao lou bona hua hani lalonai, Kastelli Kissamos, Crete dekenai, lau noho. Maoromaoro unai murinai, treinini lau abia kongregesen lau vadivadi henidia bona lauma dalanai lau hagoadadia totona. Lagani rua unai bamona loaloa gaukara lau karaia murinai, abidadama Keristani taihuna ta lau adavaia ena ladana be Despina, lauegu taihuna ena ladana hegeregerena, bona unai nega amo ia hahedinaraia Iehova ia tomadiho henia bona ia badinaia. Ai headava murinai, lau idia siaia spesel painia gaukara be Hania ena taoni Crete dekenai do lau karaia totona, bona unuseniai lau do gaukara noho.
Kahirakahira lagani 70 lalonai ful-taim hesiai gaukara lau karaia neganai, kahirakahira Crete ena kahana ibounai dekenai lau gaukara—unai motumotu ena bada be sikoea kilomita 8,300 bona ena lata be kilomita 250. Lauegu moale bada ia havaraia gauna be, lagani 1930 murina laganidia lalonai inai motumotu dekenai idia noho Witness taudia momo lasi be hari Dirava ena Basileia harorolaia taudia 1,100 mai kahana. Iehova lau tanikiu henia badina ia ese hahenamo lau ia henia bona unai taudia momo lau durua diba, Baibel amo diba maoromaoro bona nega vaira ena helaro idia abia totona.
Iehova, “Hamauria Tauna”
Lau dekenai idia vara gaudia ese lau idia hadibaia, taunimanima ita durudia Dirava momokani idia dibaia totona, haheauka bona boga auka be mai anina bada. Inai kara badadia be Iehova ese mai ena ura ida ia henia. Lagani 67 ful-taim hesiai gaukara lau karaia lalonai, lau ese nega momo aposetolo Paulo ena hereva lau laloa, ia gwau: “Aiemai kara ibounai dekena amo ai hedinaraia ai be Dirava ena hesiai taudia. Inai bamona kara ai karaia: Metau ibounai neganai ai haheauka, hisihisi neganai ai gini goada, hekwarahi bada neganai ai gaukara noho. Ai idia botaia vadaeni, dibura ruma lalonai ai idia atoa, taunimanima momo ese ai idia dagedage henia, gaukara bada ese kahirakahira ai ia hamasea, nega momo ai be mahuta dala lasi, nega momo ai hitolo.” (2 Korinto 6:4, 5) Egu hesiai gaukara lau hamatamaia ena lagani ginigunadia lalonai, moni dalanai lau hekwarahi bada herea. To, Iehova ese lau bona egu ruma bese ia rakatania lasi. Ia hahedinaraia ia be hanaihanai heduru ia henia Durua Tauna goadana. (Heberu 13:5, 6) Hanaihanai ai itaia ia ese ena mamoe haboua gaukarana bona emai dabu gaudia dekenai ai ia durua mai ena lalokau ida.
Idia vara gaudia lau laloa lou neganai lau itaia, lauma dalanai, tano gagaena be tubutubu gaudia amo ia honu, bona lau diba momokani lauegu gaukara be lau karaia kava lasi. Lau ese egu eregabe negana lau gaukaralaia mai anina bada dalanai. Lauegu ful-taim hesiai gaukarana ese ma gaukara haida ia hanaia momokani. Hari lau buruka vadaeni, bona mai egu kudouna ibounai ida matamata taudia lau hagoadaia diba idia ‘eregabe neganai, idia ia karaia Diravana do idia laloa.’—Hadibaia Tauna 12:1.
Ena be egu mauri lagani be 91, to hua ta ta ai lau ese hora 120 haroro gaukara dekenai lau do atoa diba. Dina iboudiai, daba 7:30 lau toreisi bona dala dekenai, sitoa, eiava loaloa uma gabudia dekenai taunimanima lau haroro henidia. Hua ta ta ai, lau hariharilaia magasin edia averes be 150. Lauegu kamonai bona laloatao karana ia dika dainai, hari egu mauri be ia auka sisina, to lauegu lalokau tadikaka bona taihu—lauegu lauma ruma besena badana—bona lauegu natuna kekeni ruaosi edia ruma bese danu ese heduru korikorina idia henia.
Gau badana be, Iehova abidadama henia karana lau dibaia. Gau ibounai lalonai, ia be “egu Nadi Badana. Ia be egu magu, bona egu hamauria Tauna.”—Salamo 18:2.
[Footnotes]
a Emmanuel Paterakis ena mauri sivaraina oi diba totona, Gima Kohorona, November 1, 1996, rau 22-7 itaia.
b Minos Kokkinakis ese kota dalanai ia kwalimu ena sivarai oi diba totona, Gima Kohorona, September 1, 1993, rau 27-31 itaia. Minos Kokkinakis bes January 1999 ai ia mase.
[Pictures on page 26, 27]
Henunai: Egu adavana ida; laurina kahanai: lagani 1927 ai; rau kahana ai: Minos Kokkinakis (laurina kahanai) bona Witness tauna ma ta danu Acropolis ai, lagani 1939 lalonai, ai idia ruhaia murinai