Mauri Sivaraina
Matamata Negana amo Ai Ia Havaraia Tauna Ai Laloatao
DAVID Z. HIBSHMAN ESE IA SIVARAILAIA
“Bema lau be egu mauri ena dokona dekenai lau mai inai, egu ura badana be lau ese Iehova lau kamonai henia momokani. Lau noia egu David do ia naria. Iehova, ia dainai bona emai headava dainai oi lau tanikiu henia. Namo herea, mai ena moale bada!”
EGU adavana ia mase bona March 1992 ai lau guria murinai, unai hereva be ena buka maragina lalonai ia torea hereva ginigabena, lau davaria neganai, egu hemami mani oi laloa. Hua ima sibona gunanai, Helen ena lagani 60 ful-taim hesiai gaukara ai moalelaia.
Lagani 1931 ai Columbus, Ohio, U.S.A. ena hebouhebou badana dekenai lau bona Helen ai helai hebou dinana lau laloatao goevagoeva. Lau ese unai hebouhebou lau laloa bada, to ena be Helen ena mauri lagani be 14 ia do abia lasi, ia ese unai hebouhebou ena anina ia laloa bada herea. Daudau lasi murinai, ia hedinarai Helen ese haroro gaukara ia ura henia bada, badina ia bona ena sinana vabuna be painia taudia ai idia lao, unai be Iehova ena Witnes taudia edia ful-taim haroro gaukara idia karaia taudia edia ladana. Edia ruma namona idia rakatania, United States ena saut kahana dekenai hanua maragidia dekenai idia haroro totona.
Egu Keristani Ahuna
Lagani 1910 ai egu tama sina be edia natudia maragidia rua ida Pennsylvania ena ist kahana idia rakatania bona ena west kahana ai ia noho Grove City dekenai idia lao. Unuseniai dava bada lasi rumana ta ena davana kahana idia karaia bona Reformed Church taudia goadadia ai idia lao. Nega sisina murinai, William Evans, Bible Student tauna ta, unai negai Iehova ena Witnes taudia be unai ladana idia gaukaralaia, ese idia ia vadivadi henia. Tamagu, unai negai ena mauri lagani be 25 bamona, bona Sinagu, ena mauri lagani be 20 bamona, ese unai Welsh tauna namona ena hereva idia kamonai bona idia boiria idia ida do ia aniani. Daudau lasi murinai, idia dibaia Baibel hereva momokanidia idia abia dae.
Kongregesen kahirakahira ai idia noho totona, Tamagu ese ena famili ia abia lao Sharon taoni dekenai, ena daudau be kilomita 40 bamona bona unuseniai idia noho. Hua haida murinai, lagani 1911 eiava 1912 ai, Tamagu bona Sinagu idia bapatiso. Charles Taze Russell, Watch Tower Society ena presiden ginigunana, ese bapatiso herevana ia henia. Lau be December 4, 1916 ai lau vara, unai neganai egu tama sina edia natudia badadia be hani vadaeni. Lau vara neganai idia gwau: “Do ita lalokau henia tadikaka ma ta.” Unai dainai ladana idia henia David, anina be “Idia Lalokau Henia.”
Pura hani lau abia neganai, egu hebouhebou ginigunana dekenai lau idia abia lao. Unai negadiai, egu tamana bona egu kakadia mero be kongregesen heboudia dekenai idia lao totona kilomita haida idia raka, bona Sinagu ese lau bona egu taihuna be basi dekenai ia abia lao. Hebou be dabai bona adorahi kahanai ai karaia. Ruma dekenai, nega momo Gima Kohorona bona The Golden Age, Awake! ena ladana gunana, dekenai ai duahia gaudia ai kikilaia momo.
Haheitalai Namodia amo Namo Ai Davaria
Pilgrim taudia momo, unai neganai hereva idia henia loaloa tadikaka edia ladana unai, ese emai kongregesen idia vadivadi henia. Nega momo ai ida dina tamona eiava rua idia noho. Lau laloatao noho hereva henia tadikaka ta be Walter J. Thorn, ‘ia be do tau matamata neganai’ ena Havaraia Tauna Badana ia laloatao. (Hadibaia Tauna 12:1, NW ) Lau be do mero maragi neganai, egu Tamana lau bamoa ia ese “Photo-Drama of Creation,” laulau bona rekoda amo taunimanima edia histori ia havaraia program mai ena kahana hani, ia hahedinaraia neganai.
Ena be Tadikaka Evans bona ena adavana, Miriam, be natudia lasi, to idia be lauma dalanai emai famili dekenai tama sina, bona emai tubudia ai idia lao. William be nega ibounai egu Tamana ia boiria “egu natuna mero,” bona ia bona Miriam ese emai famili lalonai haroro gaukara urana idia habadaia. Lagani 1900 C.E. murinai, Tadikaka Evans be Wales dekenai ia lao Swansea ena gabu idauidau ai Baibel ena hereva momokani ia harorolaia totona. Unuseniai idia gwauraia America ena haroro tauna.
Lagani 1928 ai, Tadikaka Evans be ena moni gaukara ia rakatania bona West Virginia ena ororo maragidia gabuna dekenai haroro gaukara ia matamaia. Egu kakadia rua, Clarence, lagani 21 bona Carl, lagani 19 ese ia idia bamoa. Ai memero ibounai hani be lagani momo lalonai ful-taim hesiai gaukara ai karaia. Ai do matamata neganai ai ibounai be Iehova ena Witnes taudia edia loaloa naria gaukara ai karaia. Vanegai sibona, Sinagu ena tadina maragina, Mary, hari ena mauri lagani be 90 bamona, ese lau dekenai revareva ta ia torea, ia gwau: “Ita ibounai ita moale bada badina Tadikaka Evans be haroro gaukara ia ura henia bada bona Grove City ia vadivadi henia!” Egu anti Mary be ia matamata negana amo ena Havaraia Tauna ia laloatao danu.
Hebouhebou Dekenai Ai Lao
Tamagu bona Clarence sibona be lagani 1922 ai, Cedar Point, Ohio dekenai, idia karaia mai anina bada hebouhebouna dekenai idia lao diba. To, lagani 1924 ai, ai be mai emai motuka, bona emai famili ibounai be Columbus, Ohio dekenai idia karaia hebouhebouna dekenai ai lao. Emai tama sina idia gwau ai natudia be sibona emai moni guna ai gogoa do ai gaukaralaia unai dina 8 hebouhebouna dekenai emai aniani ai hoia totona. Egu tama sina edia lalohadai be famili taudia ta ta be sibona naria karana idia dibaia be namo. Unai dainai ai ese kokoroku, rabiti, bona hanibi ai naria, bona ai memero ibounai be niuspepa hariharilaia gaukarana ai karaia.
Lagani 1927 ai Toronto, Canada dekenai, hebouhebou ena negana ia mai kahirakahira neganai, ai be mai emai hua 6 tadina maragina, Paul. Egu gaukara be do lau noho bona ia headava vadaeni anti ida egu tadina Paul do lau naria, bona egu tama sina bona natudia haida be Toronto dekenai do idia lao. Egu davana be ten dola idia henia, bona unai moni lau gaukaralaia egu dabua matamata lau hoia totona. Egu tama sina ese ai idia hadibaia hebou totona dabua namodia do ai karaia bona emai dabua do ai naria.
Lagani 1931 ai, Columbus, Ohio ena hebouhebou neganai, Clarence bona Carl be idia headava vadaeni bona edia adavadia ida painia gaukara idia karaia noho. Idia be idia karaia motuka ia veria rumadia dekenai idia noho. Carl be Claire Houston ia adavaia, ia be Wheeling, West Virginia amo, bona unai dainai Columbus ena hebouhebouna dekenai lau be Claire ena tadina, Helen, badinai lau helai.
Ful-Taim Hesiai Gaukara
Lagani 1932 ai, egu mauri lagani be 15 neganai haisikuli lau haorea, bona unai lagani murinai egu kakana Clarence dekenai motuka gunana ta lau abia lao, ia be South Carolina dekenai painia gaukara ia karaia. Painia gaukara totona aplikeisen lau atoa bona Clarence bona ena adavana ida lau gaukara matamaia. Unai nega ai Helen be Hopkinsville, Kentucky dekenai, ia painia, bona nega ginigunana ia lau tore henia. Lau dekenai revareva ia siaia neganai, ia henanadai: “Oi be painia tauna, a?”
Lauegu revareva lalonai—lagani 60 bamona lalonai Helen ese unai revareva ia dogoatao ema bona ia mase—lau haere: “Oibe lau be painia tauna, bona egu ura be painia gaukara do lau karaia hanaihanai.” Unai revareva lalonai, haroro taudia bona kota gaukara taudia dekenai The Kingdom, the Hope of the World buklet lau hariharilaia sivaraina lau hamaoroa.
Lagani 1933 ai, Tamagu ese lau totona uili latanai ia noho palai rumana ta ia karaia—unai treila ena lata be mita 2.4 bona ena lababa be mita 2 bona ena haba be palai amo ia koua bona ena vairana bona murina kahana be mai ena uindo. Egu painia laganidia hani lalonai unai be egu noho gabuna.
March 1934 ai, Clarence bona Carl, edia adavadia, Helen bona ena sinana, bona Clarence ena nakimi hahine bona lau—ai ibounai be 8—be west dekenai ai lao, Los Angeles, California dekenai idia karaia hebouhebou totona. Haida be egu treila dekenai idia guia bona idia mahuta. Lau be motuka lalonai lau mahuta, bona haida be hotele dekenai idia mahuta. Emai motuka dekenai hekwakwanai ia vara dainai, Los Angeles ena dina 6 hebouhebouna ena dina iharuana dekenai ai ginidae. Unuseniai, March 26 ai, lau bona Helen be ranu bapatiso amo Iehova dekenai ai karaia gwauhamatana ai hahedinaraia diba.
Hebouhebou dekenai Joseph F. Rutherford, unai neganai ia be Watch Tower Society ena presiden, be painia taudia danu ia hebou. Ai ia hagoadaia ia gwau, ai be mai gari lasi ida Baibel ena hereva momokani totona ai heai taudia. Unai neganai, dala idia hegaegaelaia painia taudia dekenai moni sisina do idia henia edia hesiai gaukara durua totona.
Mauri Ia Durua Treinini
Los Angeles hebouhebouna amo ai giroa neganai, Basileia ena sivarai be South Carolina, Virginia, West Virginia, bona Kentucky provinsi taudia ibounai dekenai ai harorolaia. Lagani momo murinai Helen ese unai nega ena sivarai ia torea, ia gwau: “Kongregesen be lasi heduru abia totona, turadia danu be lasi, badina ai be idau tano taudia tano idauna dekenai. To hari lau diba lau be treinini lau abia noho. Taga bada lau abia noho.”
Ia gwau: “Kekeni matamatana ta be ena turadia bona ena hanua amo gabu daudau ai ia noho neganai, ena nega be edena bamona ia gaukaralaia? Ia be auka momokani lasi. Egu mauri lau hesikulaia dinana ta lau laloatao lasi. Lau duahiduahi momo. Emai Baibel bukadia duahia bona stadilaia karana ai reaia lasi. Egu sinana kahirakahira lau noho, emai moni gaukaralaia, aniani hoia, motuka taea haidaua, nadunadu, dabua turia, bona haroro dalana lau dibaia. Unai lau karaia dainai lau lalohisihisi lasi, bona mai moale ida do lau karaia lou diba.”
Unai lagani lalodiai, Helen bona ena sinana be treila maragina dekenai idia noho bona idia moale, ena be ena sinana be mai ena ruma namona ta. Lagani 1937 ai, Columbus, Ohio dekenai idia karaia hebouhebouna murinai, Helen ena sinana ena gorere ia bada, bona hospital dekenai idia atoa. November 1937 ai, ena painia gaukara gabuna, Philippi, West Virginia dekenai, ia mase.
Ai Headava Bona Painia Gaukara Ai Karaia Noho
June 10, 1938 ai, lau bona Helen be ia vara rumana, Elm Grove, Wheeling kahirakahira, West Virginia dekenai, ai headava. Emai tadikaka lalokauna Evans, lau do vara lasi lalonai egu famili dekenai hereva momokani ia mailaia tauna, ese emai headava herevana ia henia. Ai headava murinai, lau bona Helen emai palani be ist Kentucky dekenai painia gaukara do ai karaia, to ai hoa bada badina ai idia boiria sekit gaukara do ai karaia totona. Unai gaukara lalonai ai ese west Kentucky bona Tennessee ena kahana haida dekenai Iehova ena Witnes taudia edia grup ai vadivadi henidia, bona edia haroro gaukara dekenai ai durudia. Unai neganai, ai vadivadi henia gabudia edia Basileia harorolaia taudia ibounai be 75 bamona.
Unai nega ai, bese abia isi karana ese taunimanima momo edia lalohadai ia hagagevaia, bona lau laloa egu Keristani gini siri karana dainai, lau be dibura dekenai do idia atoa. (Isaia 2:4) To, egu haroro gaukara ena rekodi dainai, tuari totona tatau idia abia oreana ese egu ladana be grup idauna ta dekenai ia atoa bona unai dainai ful-taim hesiai gaukara lau karaia noho diba.
Loaloa naria gaukara ai matamaia neganai, tadikaka ese ai idia herevalaia badina ai be matamata dainai. Hopkinsville, Kentucky dekenai, Keristani taihu ta ese Helen ia rosia bona ia henanadai, “Lau oi laloatao, a?” Lagani 1933 ai, ena adavana ese ia naria sitoa dekenai Helen ese ia haroro henia. Ia be Sunday sikuli tisa ta, to Helen ese ia henia buka ia duahia murinai, ena klas vairanai ia gini bona Baibel ese ia gwauraia lasi gaudia ia hadibadia dainai ena sori herevana ia gwauraia. Ena dubu ia rakatania murinai, ena noho gabuna dekenai Baibel ena hereva momokanidia ia harorolaia. Lau bona Helen be west Kentucky dekenai lagani toi ai haroro, bona unai taihu bona ena adavana edia ruma dekenai nega momo ai noho.
Unai nega ai, ai be hebouhebou maragidia ai karaia, bona A. H. Macmillan be unai hebouhebou ta dekenai ia mai. Helen ia maragi neganai, Tadikaka Macmillan be Helen ena tama sina edia ruma dekenai ia noho, bona unai dainai unai hebouhebou lalonai ia be ai ida ia noho emai mita 5 treila rumana dekenai, ia lalonai ai be mai emai bedi ma ta. Ia danu be tau matamata neganai ena Havaraia Tauna Badana ia laloatao, badina lagani 1900 ai ena mauri lagani be 23 neganai Iehova dekenai ena mauri ia gwauhamatalaia.
November 1941 ai, loaloa naria tadikaka edia gaukara be nega sisina lalonai idia koua, bona lau be Hazard, Kentucky dekenai, idia siaia painia gaukara lau karaia totona. Egu kakana Carl bona ena adavana, Claire, ida ai gaukara hebou lou. Unuseniai, Helen ena taihuna ena natuna mero, Joseph Houston, ese ai ia bamoa bona painia gaukara ia matamaia. Lagani 50 bamona ia ese ful-taim hesiai gaukara ia karaia, ela bona lagani 1992 ai Iehova ena Witnes taudia edia tanobada ibounai hedikwota, Brooklyn, New York dekenai, ia gaukara noho lalonai kudou gorere amo ia mase.
Lagani 1943 ai, Rockville, Connecticut dekenai, ai idia siaia. Lau bona Helen dekenai unai be idau momokani badina ai be saut kahana dekenai haroro gaukara karana ai manadalaia. Rockville dekenai, Helen be pura ta ta ai Baibel stadi ibounai 20 mai kahana ia karaia. Gabeai, daiutu ta ai rentaia Kingdom Hall totona, bona kongregesen maragina ta ai haginia.
Rockville dekenai ai gaukara noho lalonai, ai idia boiria Watchtower Bible School of Gilead, South Lansing, New York dekenai, ena klas namba 5 dekenai do ai lao. Mai moale ida ai davaria Aubrey bona Bertha Bivens, Kentucky dekenai ai painia hebou turadia, be klas tamona dekenai do idia noho.
Sikuli Bona Emai Gaukara Gabuna Matamatana
Ena be ai be matamata, emai klas taudia momo be matamata momokani. Oibe, idia do matamata neganai idia ia Havaraia Tauna Badana idia laloatao noho. Emai sikuli haorea dinana be July 1945, Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana ena dokona be kahirakahira lalonai. Ai do idia siaia ai naria noho lalonai, Brooklyn, New York dekenai, Flatbush Kongregesen ai bamoa. Bena October 21, 1946 ai, ai bona emai klas taudia 6, Bivens taudia danu, be emai noho gabuna matamatana Guatemala City, Guatemala dekenai, ai lao. Unai nega ai, unai Central America tanona ibounai dekenai Iehova ena Witnes taudia be 50 bamona.
April 1949 ai, ai misinari taudia haida be Quetzaltenango dekenai idia siaia, Guatemala dekenai ia be mai anina bada siti badana iharuana. Ia be ataiai momokani, davara amo mita 2,300 bamona, ia noho bona ororo ataiai hodahoda be goeva momokani. Helen ese unuseniai ai karaia gaukara ena sivarai ia torea, ia gwau: “Taoni bona hanua momo dekenai ai haroro be hahenamo ta ai dekenai. Daba maragi 4 bamona ai toreisi bona basi (uindo be lasi to mai edia veria diho palai) ai abia lao daudau taoni ta dekenai. Unuseniai hora 8 bamona do ai haroro bona hanuaboi dekenai ai giroa lou.” Hari unai gabu momo ai kongregesen idia noho, Quetzaltenango dekenai idia be 6.
Daudau lasi murinai, idia ura misinari taudia haida be Guatemala tanona ena siti badana ihatoina, Puerto Barrios, Caribbean Coast dekenai, idia gaukara. Emai lalokau turadia Bivens taudia, lagani ima Guatemala dekenai idia ida ai gaukara hebou, be unai gaukara gabuna matamatana dekenai idia siaia. Idia lao neganai ai lalohisihisi bona ai hebogahisi bada. Lau bona Helen sibona be misinari rumana dekenai ai noho dainai, ruma maragina ta dekenai ai lao. Lagani 1955 ai, lau bona Helen be gaukara gabuna matamatana, siahu sisina gabuna Mazatenango, dekenai idia siaia. Egu tadina, Paul, bona ena adavana, Dolores, be lagani 1953 ai Gilead idia haorea bona unuseniai ai ginidae neganai idia be nega sisina idia noho vadaeni .
Lagani 1958 ia abia neganai, Guatemala dekenai Witnes taudia be 700 mai kahana, kongregesen be 20, bona sekit be toi. Lau bona Helen be loaloa naria gaukara ai karaia lou, Witnes taudia edia grup maragidia, kongregesen haida, Quetzaltenango dekenai ia noho kongregesen ta danu, ai vadivadi henia. Bena, August 1959 ai, ai idia boiria Guatemala City dekenai, unuseniai brens opesi dekenai ai noho. Lau be brens dekenai gaukara matamata idia henia, to Helen be ma lagani 16 lalonai misinari gaukara ia karaia. Bena ia danu be brens opesi dekenai ia gaukara matamaia.
Hahenamo Ma Haida
Lagani momo gunanai toana be Iehova idia hesiai henia taudia huanai lau be matamata momokani. Hari inai negai, nega momo lau be buruka tauna, hegeregere lagani 1996 ai brens sikuli, Patterson, New York dekenai, lau lao neganai. Lau do matamata neganai buruka taudia amo heduru lau abia hegeregerena, vanegai lagani lalodiai lau moale bada badina idia do matamata lalonai idia ura idia ia Havaraia Tauna idia laloatao matamata taudia momo lau durua.
Iehova ese ena taunimanima Guatemala dekenai ia hanamodia noho. Lagani 1999 ai, Guatemala City dekenai kongregesen ibounai be 60 mai kahana. Bona not, saut, ist, bona west kahana dekenai kongregesen momo bona Dirava ena Basileia ena sivarai namona harorolaia taudia tausen momo idia noho. Lagani 53 gunanai ai ginidae neganai idia noho Basileia harorolaia taudia 50 be hari idia bada daekau lao 19,000 mai kahana!
Lau Moalelaia Gaudia Momo
Taunimanima ta ta be mai edia hekwakwanai edia mauri lalonai, to ita ese iseda “hekwarahi be Lohiabada dekenai” ita henia diba. (Salamo 55:22) Nega momo ia ese lalokau turadia edia heduru amo ita ia hagoadaia. Hegeregere, lagani haida idia do noho ela bona ia mase negana, Helen ese herahera gauna ta dekenai Baibel ena hereva Heberu 6:10 dekenai ia torea, freim lalonai ia atoa bona lau ia henia. Unai siri ia gwau: “Dirava ena kara be gageva lasi dainai emu gaukara bona Iena taunimanima guna oi durua bona oi durua noho karana amo oi hahedinaraia emu lalokau Ia dekenai be do ia laloaboio lasi.”—Weymouth.
Unai herahera gauna ida ia henia revareva ena kahana ia gwau: “Egu lalokau tauna e, oi dekenai gau momo lau henia diba lasi, to EGU LALOKAU IBOUNAI sibona . . . Inai siri be hegeregere momokani oi dekenai, bona oi lau noia emu gaukara patana latanai do oi atoa, lau ese oi lau henia dainai lasi, to badina emu hesiai gaukara laganidia momo dainai oi dekenai ia hegeregere.” Ema bona hari, unai herahera gauna be egu gaukara patana latanai ia helai noho Guatemala brens dekenai.
Lau matamata negana amo Iehova lau hesiai henia, bona hari lau buruka lalonai Iehova lau tanikiu henia badina lau goada noho egu gaukara lau karaia noho totona. Hanaihanai egu Baibel duahiduahi lau karaia neganai, siri momo lau duahia bona lau laloa egu lalokau Helen ese ena Baibel lalonai unai siri do ia makaia. Salamo 48:14 lau duahia neganai unai lau laloa: “Inai Dirava be iseda Dirava ela bona hanaihanai. Ia ese nega ibounai doko lasi ita do ia hakaua noho.”
Ma haida ida toreisi lou dinana ena helaro lau moalelaia, unai neganai bese gunadia taudia ibounai ese mase amo edia lalokau taudia be tanobada matamatana lalonai do idia abia dae. Unai be helaro hereadaena! Unai neganai do ita laloatao Iehova be “hisihisi idia abia noho taudia ia durua Diravana,” bona moale dainai matana ranu do idia diho!—2 Korinto 7:6
[Picture on page 25]
Laurina kahana amo ia lao idibana kahanai: Sinagu, Tamagu, Anti Eva, bona egu kakana Clarence bona Carl, lagani 1910
[Pictures on page 26]
Helen ida, lagani 1947 bona lagani 1992 ai