Dirava ese Hisihisi Ia Koua Lasi Negana be Kahirakahira Do Ia Doko
GABU ibounai dekenai hisihisi oi itaia diba. Taunimanima haida be sibona edia kara dainai hisihisi idia davaria. Mahuta hebou karana amo idia vara goreredia idia abia eiava drag ania kava karana eiava inuinu kekero eiava kuku ania karana amo idia havaraia hisihisi idia davaria. Eiava reana gorere idia abia badina be aniani namona idia ania momo lasi. To, taunimanima momo ese inai hisihisi havaraia gaudia idia koua diba lasi: tuari, idau bese dagedage henia karana, taravatu utua karana, ogogami, doe, bona gorere. Taunimanima ese idia koua diba lasi hisihisi havaraia gaudia ma haida be buruka bona mase.
Baibel ese ita ia hamaoroa “Dirava be lalokau.” (1 Ioane 4:8) Vadaeni, lalokau Diravana ese unai nega daudau lalonai idia vara noho hisihisi ibounai ia koua lasi ena badina be dahaka? Edena negai unai hekwakwanai do ia hanamoa? Unai henanadai haerelaia totona, Dirava ena ura taunimanima dekenai ita tahua be namo. Unai ese ita do ia durua Dirava ese hisihisi ia koua lasi ena badina bona do ia karaia karana ita lalo-pararalaia totona.
Ura Kwalimu be Harihari Gauna
Dirava be tau ginigunana ia havaraia neganai, ia ese tauanina ta mai ena harana ia karaia sibona lasi. Danu, Dirava ese Adamu bona Heva ia havaraia neganai, ia ura lasi idia be darana lasi masini ta bamona. Idia lalonai ura kwalimu ia atoa. Bona unai be harihari gauna namona, badina “Dirava ese ia karaia vadaeni gaudia ibounai ia itaia, bona momokani idia be namo herea.” (Genese 1:31) Oibe, “iena gaukara be namo momokani.” (Deuteronomi 32:4) Ita ibounai ese unai harihari gauna, ura kwalimu, ita laloa bada, badina be ita ura lasi nega ibounai ta ese dahaka ita lalohadailaia bona dahaka do ita karaia ia abia hidi bona gau ta ita abia hidi diba lasi.
To, unai harihari gauna, ura kwalimu, ita gaukaralaia neganai ia be mai ena hetoana, a? Dirava ena Hereva ese Keristani taudia ginigunadia dekenai ia henia hakaua herevadia lalonai, unai ia haerelaia, ia gwau: “Umui be ura kwalimu taudia, to inai ura kwalimu do umui gaukaralaia kerere lasi. Unai ura kwalimu lalonai umui noho neganai, hunia dekenai kara dika do umui karaia lasi, to Dirava ena hesiai taudia mai guia danu do umui noho.” (1 Petero 2:16) Taunimanima edia namo totona, ura kwalimu be mai ena hetoana be namo. Unai dainai, ura kwalimu be mai ena taravatu. Bema unai idia noho lasi, heiriheiri sibona do ia vara.
Daika Ena Taravatu?
Daika ena taravatu ese ura kwalimu ena hetoana maorona ia haginia? Unai henanadai ita haerelaia totona, Dirava ese hisihisi ia koua lasi ena badina badana ita diba be namo. Dirava be taunimanima ia karaia dainai, ia diba edia namo bona ma haida edia namo totona edena taravatu idia badinaia be namo. Baibel be inai dala ai ia herevalaia, ia gwau: “Lau inai Lohiabada, emui Dirava. Emui namo habadaia dalana, be umui dekenai lau hadibaia noho. Emui raka dalana namona dekenai umui lau hakaua noho.”—Isaia 48:17.
Ia hedinarai goevagoeva, mai anina bada gauna ta be inai: Dirava ese taunimanima ia havaraia neganai, sibona idia biagua siahuna ia henidia lasi. Iena havaraia dalana be, iena kara maoromaoro taravatudia idia badinaia neganai do idia kwalimu bona moale do idia davaria. Dirava ena peroveta tauna Ieremia ia gwau: “Lohiabada e, lau diba taunimanima edia mauri dalana, be idia sibona ese idia naria lasi, bona taunimanima ta lasi ese iena mauri ia biagua noho.”—Ieremia 10:23.
Dirava ese taunimanima ia karaia neganai, guba bona tanobada idia biagua taravatudia, hegeregere graviti taravatuna, henunai do idia noho. Unai hegeregerena, taunimanima ia havaraia iena kara maoromaoro taravatudia henunai do idia noho totona, bona idia dainai taunimanima do idia noho diba mai lalo-tamona ida. Badina namona dainai, Dirava ena Hereva ia gwau: “Lohiabada do oi abidadama henia, mai emu kudouna ibounai. Oi sibona oiemu diba do oi abidadama henia lasi.”—Aonega Herevadia 3:5.
Unai dainai, taunimanima ese Dirava ena lohia siahuna idia dadaraia neganai do idia kwalimu lasi. Idia ura Dirava amo sibodia do idia biagua, unai dainai edia noho hebou daladia, moni gaukaralaia daladia, politikol, bona tomadiho daladia do idia gaukara hebou lasi, bona ‘taunimanima haida ese ma haida do idia biagua noho, bona do idia hisihisi henidia noho.’—Hadibaia Tauna 8:9.
Dahaka ese Ia Hadikaia?
Dirava ese iseda tama sina ginigunadia, Adamu bona Heva, ia havaraia neganai idia goevadae. Edia tauanina bona lalohadai idia goevadae bona noho gabuna namona, paradaiso umana ta, dekenai ia atodia. Bema idia ese Dirava ena lohia dalana idia abia dae, do idia goevadae noho bona do idia moale noho. Gabeai, moale besena goevadaena do idia havaraia, bona tanobada paradaisona dekenai do idia noho. Unai be Dirava ena ura taunimanima totona.—Genese 1:27-29; 2:15.
To, iseda tubudia ginigunadia ese edia ura kwalimu idia gaukaralaia kerere. Idia laloa kerere, idia laloa Dirava henunai do idia noho lasi bona sibodia idia lohiaia diba. Sibodia edia ura hegeregerena, idia ese iena taravatu ia atoa hetoana idia hanaia. (Genese, karoa 3) Dirava ena lohia siahuna idia dadaraia dainai, iena maduna ia ore, edia mauri goevadaena ia henia noho lasi. ‘Iena vairana dekenai idia kara dika noho. Idia be iena natuna taudia lasi, badina idia be mai edia miro.’—Deuteronomi 32:5.
Adamu bona Heva ese Dirava idia gwau-edeede henia negana amo edia tauanina bona lalona idia dika idia lao matamaia. Badina Iehova be mauri ena badina. (Salamo 36:9) To, Iehova amo idia noho daudau dainai, unai tau bona hahine ginigunadia be goevadae lasi maurina idia abia bona idia mase. (Genese 3:19) Genetik taravatuna hegeregerena, edia natudia be edia tama sina idia abia maurina sibona idia abia diba. Bona unai be dahaka? Unai be goevadae lasi maurina bona mase. Unai dainai, aposetolo Paulo ia gwau: “Tau tamona [Adamu] dekena amo kara dika ia vareai mai tanobada dekenai, bona iena kara dika ese mase ia mailaia. Unai dainai mase be taunimanima ibounai ese idia abia, badina ibounai be mai edia kara dika.”—Roma 5:12.
Idia Hepapahuahulaia Gauna Badana—Lohia Siahuna Maorona
Adamu bona Heva ese Dirava idia gwau-edeede henia neganai, idia ese Dirava ena lohia siahuna, ia lohia be maoro karana, idia hepapahuahulaia. Unai neganai, Iehova ese idia ia hadikaia ore diba bona tau bona hahine idaudia do ia havaraia bona do ia matamaia lou diba, to unai ese inai hepapahuahu herevana, daika ese taunimanima ia lohia be maoro bona namo, do ia hamaoromaoroa lasi. To, nega ia henia taunimanima be sibodia edia lalohadai amo edia noho dalana idia karaia, bena do idia hahedinaraia Dirava henunai lasi, to sibodia idia lohiaia neganai do idia kwalimu diba eiava.
Lagani tausen momo murinai, taunimanima edia sivarai amo dahaka ita dibaia? Unai lagani momo herea lalodiai, taunimanima be noho hebou daladia, moni gaukaralaia daladia, politikol, bona tomadiho daladia idauidau idia tohoa vadaeni. To, kara dika bona hisihisi idia doko lasi. Momokani, ‘kara dika taudia be edia kara dika idia habadaia.’—2 Timoteo 3:13.
Lagani 1900 ia lao lagani 2000 ai, taunimanima ese saiens bona bisinesi daladia namodia momo idia haginia. To danu, unai be tanobada besena ena histori ibounai lalonai idia davaria hisihisi bada hereana negana. Bona herevana edena medikol daladia namodia idia davaria, to Dirava ena taravatu ia momokani noho: Taunimanima be Dirava—mauri ena badina—amo idia noho daudau dainai, idia gorere, idia buruka, bona idia mase. Unai ese ia hamomokania goevagoeva ‘taunimanima edia mauri dalana be idia sibona ese idia naria diba lasi’!
Dirava Ena Lohia Siahuna Ena Maoro Ia Hamomokania
Taunimanima be Dirava ena lohia siahuna dadaraia karana idia tohoa, to idia vara gaudia idia hamomokania vadaeni taunimanima edia lohia dalana ia kwalimu diba lasi. Dirava ena lohia siahuna sibona be moale, lalo-tamona, gorere lasi tauanina, bona mauri ia havaraia diba. Danu, Iehova Dirava ena Hereva momokanina, Buka Helaga, ia hahedinaraia ita noholaia negana ai taunimanima be Dirava henunai lasi, to sibodia idia lohia negana ena “dokona” ai ita noho. (2 Timoteo 3:1-5) Iehova ese unai bona kara dika bona hisihisi ia haheaukalaia negana be kahirakahira do ia doko.
Kahirakahira Dirava ese taunimanima edia kara do ia koua. Baibel ia gwau: “Unai basileia namba 4 [hari idia lohia gavamanidia] ena nega lalonai, guba ena Dirava ese basileia ta [guba dekenai] do ia haginia, inai basileia be do idia hadikaia diba lasi ela bona hanaihanai. Unai basileia be Dirava ese do ia naria, vadaeni bese ta ese do ia halusia diba lasi [taunimanima ese tanobada do idia lohiaia lou lasi]. Bona unai basileia ese basileia ibounai [hari idia lohia gavamanidia] do ia hamakohia, bona haorea momokani, bona ia sibona do ia noho ela bona hanaihanai.”—Daniela 2:44.
Guba Basileiana amo Iehova Dirava ese ena lohia siahuna ena maoro do ia hamomokania be Baibel ena sinado badana. Iesu ena hadibaia hereva badana be unai. Ia gwau: “Basileia ena Sivarai Namona be tanobada ibounai dekenai do idia harorolaia. Vadaeni unai murinai, dokona be do ia ginidae.”—Mataio 24:14.
Dirava ena lohia siahuna ese taunimanima edia lohia dalana ena gabu ia abia neganai, daika do ia roho mauri bona daika do ia mase? Aonega Herevadia 2:21, 22 ia gwau: “Kara maoromaoro taudia [Dirava ena lohia dalana idia badinaia taudia], be inai tano dekenai do idia mauri noho, bona laloa maoromaoro taudia be, inai tano lalonai do idia noho momokani. To kara dika taudia [Dirava ena lohia dalana idia dadaraia taudia] be tano dekena amo, Dirava ese do ia abidia siri, bona kara koikoi taudia be, tano dekena amo do ia kokidia momokani.” Dirava ena lauma ia abia salamo torea tauna be inai ane ia abia: “Nega daudau lasi lalonai kara dika taudia do idia ore. . . . To manau taudia ese noho gabuna tano do idia abia, do idia helai namonamo, mai moale bona mai maino danu. Kara maoromaoro taudia ese, Dirava ia henidia tano dekenai do idia noho ela bona hanaihanai.”—Salamo 37:10, 11, 29.
Tanobada Matamatana Namo Hereana
Dirava ena Basileia ena lohia siahuna henunai, inai tanobada ena oromana dikana amo do idia roho mauri taudia be kara dika bona hisihisi amo idia hagoevaia tanobadana do idia abia. Dirava ese taunimanima dekenai hahediba herevadia do ia henia, bona unai nega ai, “tanobada ibounai, be Lohiabada ena diba maoro dekena amo do ia honu momokani, davara be ranu dekenai ia honu bamona.” (Isaia 11:9) Unai hagoadaia hadibaia hereva namona dainai, taunimanima be do idia lalo-tamona bona maino korikorina do idia davaria. Unai dainai, tuari, ala-ala, dagedage, hahine hadikaia karana, henaohenao, eiava taravatu utua karana ma ta do ia noho lasi.
Dirava ena tanobada matamatana ai, kamonai taudia be tauanina dalana ai hahenamo momo do idia abia. Dirava ena lohia dalana be gwau-edeede taudia idia havaraia dika ibounai do ia kokia. Goevadae lasi tauanina, gorere, buruka, bona mase be gau gunadia ai do idia lao. Baibel ese ita ia hagoadaia, ia gwau: “Idia noho taudia ta ese do ia gwau lasi, ‘Lau be gorere.’ ” Danu, Baibel ia gwauhamata: “Matakepulu taudia ese do idia itaia diba, bona taia kudima taudia, be do idia kamonai diba. Edia aena idia dika taudia be do idia roho bona mavaru, bona hereva diba lasi taudia, be mai moale bada do idia boiboi.” (Isaia 33:24; 35:5, 6) Do ita moale bada, badina be dina ta ta iboudiai—ela bona hanaihanai—do ita gorere lasi!
Dirava ena hahekau lalokauna henunai, unai tanobada matamatana do idia noholaia taudia ese edia goada bona diba do idia gaukaralaia tanobada ibounai be paradaiso ai do idia halaoa totona. Ogogami, hitolo, bona ruma lasi nohona be do idia ore, badina be Isaia ena peroveta herevana ia gwau: “Idia ese edia ruma do idia haginia, bona unai ruma lalonai do idia noho. Idau taudia ese edia ruma do idia abia lasi. Bona idia ese vain umadia do idia hadoa, vadaeni vain ena anina, uaina do idia inua. Idau taudia ese edia uaina do idia inua lasi.” (Isaia 65:21, 22) Momokani, “taunimanima ta ta ibounai, be maino dekenai do idia noho. Ta ta ese sibona edia vain uma bona fig audia, be do idia naria noho, bona tau ta ese idia do ia hagaria lasi.”—Mika 4:4.
Dirava bona kamonai taudia edia naria karana mai lalokauna dainai, tanobada ese anina namona do ia havaraia. Inai Baibel siridia ese ita idia hagoadaia, idia gwau: “Taunimanima idia noho lasi tanona, bona tano kaukauna be do idia moale, bona palauapalaua be unai tano dekenai do idia tubu namonamo. . . . Tano kaukau dekenai, be sinavai do idia vara, bona edia ranu be, tano do ia heau hanaia lao.” (Isaia 35:1, 6) “Koni momo herea, be tano dekenai do ia vara namonamo. Namona be ororo gabudia danu dekenai, uiti bona aniani avadia do idia tubu namonamo.”—Salamo 72:16.
Idia mase vadaeni taudia bilioni momo be edena bamona? Dirava ia laloatao taudia be do idia mauri lou, badina “mase taudia dohore idia toreisi lou, kara maoromaoro taudia, bona kara maoromaoro lasi taudia danu.” (Kara 24:15) Oibe, mase taudia do idia mauri lou. Dirava ena lohia siahuna ena hereva momokanidia do idia dibaia bona Paradaiso lalonai mauri hanaihanai do idia abia diba.—Ioane 5:28, 29.
Unai kara amo, Iehova Dirava ese lagani tausen momo lalonai taunimanima idia guia gaudia, hegeregere hisihisi, gorere, bona mase do ia hanamoa. Gorere ibounai do idia ore! Tauanina ena kahana ta do ia dika lasi! Mase do ia ore! Dirava “ese matana ranu ibounai edia matana dekena amo do ia dahua. Mase bona lalohisihisi, bona taitai, bona hisihisi be do idia ore momokani. Badina be gau gunadia be [do] idia ore vadaeni.”—Apokalupo 21:3, 4.
Unai dala ai Dirava ese hisihisi do ia hadokoa. Ia ese inai kara gageva tanobadana do ia hadikaia ore bona tanobada oromana matamatana do ia mailaia, bona ia lalonai “kara maoromaoro sibona do ia noho.” (2 Petero 3:13) Unai be sivarai namona! Unai tanobada matamatana ita abia be gau badana. Bona do ita naria daudau lasi, kahirakahira unai do ita itaia. Baibel ena peroveta herevadia idia guguru dainai, ita diba tanobada matamatana be kahirakahira, bona Dirava ese hisihisi ia koua lasi negana be kahirakahira do ia doko.—Mataio 24:3-14.
[Box on page 8]
Taunimanima Edia Lohia Daladia Idia Kwalimu Lasi
Germany ena minista gunana ta, Helmut Schmidt, ese taunimanima edia lohia siahuna ia herevalaia neganai, ia gwau: “Ita taunimanima . . . be hanaihanai tanobada biagua gaukara ena kahana sibona ita karaia, bona nega momo ita karaia namonamo lasi. . . . Nega ta lasi ita biagua bona tanobada ibounai lalonai maino ia noho.” Human Development Report 1999 ia gwau: “Tano iboudiai dekenai taunimanima edia noho dalana ia dika ia lao, taunimanima ese gavamani idia gwau-edeede henia, taravatu utua karadia bona ruma lalonai dagedage karadia idia momo idia lao. . . . Tanobada iboudiai dekenai dika ia bada ia lao, hekwakwanai idia davaria tanodia be sibona idia durua diba lasi, bona heduru henia tanodia edia heduru be hegeregere lasi.”
[Pictures on page 8]
“Do idia helai namonamo, mai moale bona mai maino danu.”—Salamo 37:11
[Picture Credit Lines on page 5]
Third from top, mother and child: FAO photo/B. Imevbore; bottom, explosion: U.S. National Archives photo